Есімше Орындаған: Іздеген З. ӨСӨЖ 9 апта

Есімшенің сөйлемдегі қызметі

Бастауыш: Сөйлемде атау септігінде тұрып бастауыш болады. Мысалы: Жаз+ған үндемеді. Оқы+ған білімді болады.

Баяндауыш: Жіктеліп, баяндауыш болады. Мысалы: Ертең мектепке бар+ар+мын. Қызықты қазір көр+ер+сің.   Толықтауыш: Атау мен ілік септіктерінен басқа септіктер тұлғасында заттанып, толықтауыш болады.Жұрнақтары -ған-ген-қан-кен Мысалы: Ұял+ған+ды Құнанбай кешірмейтін.Ол оқы+ған+дар+ын айтып берді.

Пысықтауыш: Барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде, немесе көмекші есіммен, септеулік шылаулармен тіркесіп пысықтауыш болады. Мысалы: Біл+мек+ке (Б.с.) кетті көңілі. Осыны сез+ген сайын (қашан?) Абай тоқтаусыз жыр тереді. (М.Ә.)   Анықтауыш: Есімше зат есіммен тіркесіп немесе ілік септігінде тұрып анықтауыш болады. Жұрнақтар: -ған-ген-қан-кен-атын-етін-йтын-йтін-ушы-уші. Мысалы: Көш+кен (қай?) ауылды іздеп табалық. (Ы.А.) Айт+қан+ның (кімнің?) аузы жаман, көр+ген+нің (кімнің?) көзі жаман.

Пысықтауыш: Барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде, немесе көмекші есіммен, септеулік шылаулармен тіркесіп пысықтауыш болады. Мысалы: Біл+мек+ке (Б.с.) кетті көңілі. Осыны сез+ген сайын (қашан?) Абай тоқтаусыз жыр тереді. (М.Ә.)   Анықтауыш: Есімше зат есіммен тіркесіп немесе ілік септігінде тұрып анықтауыш болады. Жұрнақтар: -ған-ген-қан-кен-атын-етін-йтын-йтін-ушы-уші. Мысалы: Көш+кен (қай?) ауылды іздеп табалық. (Ы.А.) Айт+қан+ның (кімнің?) аузы жаман, көр+ген+нің (кімнің?) көзі жаман.

Ескерту: Көптік жалғау –ған-ген-қан-кен-атын-етін-йтын-йтін тұлғалы есімшелерге ғана жалғанады. Есімшенің-ар-ер-р-с-мақ-мек-бақ-бек-пақ-пек тұлғаларына көмектес септік жалғауы жалғанбайды.

Ескерту: Көптік жалғау –ған-ген-қан-кен-атын-етін-йтын-йтін тұлғалы есімшелерге ғана жалғанады. Есімшенің-ар-ер-р-с-мақ-мек-бақ-бек-пақ-пек тұлғаларына көмектес септік жалғауы жалғанбайды.

Есімшенің жұрнақтары арқылы етістіктің шақ категориясы жасалады.   1. –ған-ген-қан-кен : бұрынғы өткен шақ есімшесі. /причастие давно прошедшего времени/ 2. –ар-ер-р : болжалды келер шақ есімшесі. /причастие предположительного будущего времени/ 3. –атын-етін-йтін-йтын : ауыспалы өткен шақ есімшесі. /причастие переходного прошедшего времени/ 4. –мақ-мек-бақ-бек-пақ-пек : мақсатты келер шақ есімше. 

Есімшенің жұрнақтары арқылы етістіктің шақ категориясы жасалады.   1. –ған-ген-қан-кен : бұрынғы өткен шақ есімшесі. /причастие давно прошедшего времени/ 2. –ар-ер-р : болжалды келер шақ есімшесі. /причастие предположительного будущего времени/ 3. –атын-етін-йтін-йтын : ауыспалы өткен шақ есімшесі. /причастие переходного прошедшего времени/ 4. –мақ-мек-бақ-бек-пақ-пек : мақсатты келер шақ есімше.