Этика.Құндылықтар философиясы және өнер философиясы. «Этика» сөзі латын тіліндегі «ethos» деген сөзден шығып, бастапқыда «жануардың үңгірі, құстың ұясы, аңның апаны»
жүктеу/скачать 16,48 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Теоретикалық этика
- Эмпирикалық этика
|
Этика.Құндылықтар философиясы және өнер философиясы. «Этика» сөзі латын тіліндегі «ethos» деген сөзден шығып, бастапқыда «жануардың үңгірі, құстың ұясы, аңның апаны» сынды мағынада пайдалынған сөз. Бір сөзбен айтсақ, тірі жанның өзіне тиесілі өмір сүру мекені дегенді білдірген. Уақыт өте келе «бірнеше тіршілік етуші адамдар тобының орналасқан орны, мекен-жайы» дегенді де білдіретін болды. Сол сияқты «этос» ұғымы да бірте-бірте алғашқы мағынасынан алшақтап, ортақтаса өмір сүрушілердің мекен-жайын ғана емес сонымен қатар бірге өмір сүру барысында олардың бойындағы қалыптасқан мінез-құлық, іс-əрекет ұқсастықтарын білдіруші əдет-ғұрып деген мағыналарға ие болды. Сонымен бұл терминнің «шығу төркінінен» адамдардың орналасу аймағына, тіршілік салтына, өмір сүру дағдыларына байланысты əртүрлі мінез-құлық ережелері, олардың өз ортасына лайықты жүріс-тұрысы, таныс-тіршілігі қалыптасқандығын байқаған халық даналығын көреміз. «Этика» терминін философия аясына тұнғыш енгізген əрі осы тақырыпта қаламын сілте жанған философ Аристотель еді. Аристотель «этика» деп этикалық ізгіліктерді зерттейтін ғылымды айтады. Аристотель этикалық ізгіліктер құрамына: жомарттық, батылдық, шыншылдық, ал дианоэтикалық ізгіліктерге: ақыл, парасатты жатқызады. Мəдениет тарапынан ежелгі грек мəдениетінің көне римдіктерге тигізген ықпалынан зор екендігін білеміз. Əсіресе философия саласына келгенде ол əсерді айқын байқауға болады. Римдіктер философияның маңызды құрамдас бөлігі болып табылатын этиканы өз тілдерінде «мораль» сөзі арқылы аударады. Көне латын тілінде «mores» (салт-дəстүр, əдет-ғұрып) деген мағынаны білдіретін сөз. Содан римдік философтар тікелей грек философтардың жолын қуып жаңадан ұғым туындатады. Ендеше мораль терминің латын тіліндегі этиканың синонимі деуге болады. Бірақ біз этика ғылымының даму жолында этиканың да моральдің де бірдей қолданысқа түсіп екі түрлі мазмұндық сипаттамаға ие болғандығын көреміз. Қазірде этика деп белгілі бір теория түрін, философиялық ғылымды айтатын болсақ, мораль деп қоғамдық қарым-қатынастарды реттеуші қағидалар бірлестігін нақтылаймыз. Басқаша айтар болсақ мораль деп этиканы зерттеу пəнін түсінеміз. Қай халықтын тілін алып қрасаңыз онда жоғарыда аталған ұғымдарға өзіндік балама табылады. Қазақ тіліне келер болсақ этика қазіргі таңда əдептану деп аударылса, өзбек тілінде «адаптану», түркілер тіпті жалпы араб – мұсылман мəдени аймағы «аһлақ» ұғымын қолдануда. Қазақ тіліндегі транскрипциясына байланысты кейде «ақылақ» деп те айтылуда. Ал бұл ұғым араб тілінде пайда болған ұғым. Осындай терминологиялық анықтамалардан кейін ұғымардың мазмұндық ара қатынасына келетін болсақ онда этиканың философиялық ілім ретінде теориялық деңгейінің биік екендігін, ал моральдың сол ілімінің пəні, зерттейтін объектісі екендігін тұжырымдаймыз. Сонымен нақты өмірдегі адамгершілік, құлықты, сол адамгершілік, құлықты қалыптастырушы принциптер жиынтығы-моральды зерттейтін философиялық ғылымды біз «этика» деп атаймыз. Этиканың құрылымына келетін болсақ, ол үш бөліктен тұрады: -Теоретикалық этика- этиканың негізгі ұғымдарын, оның зерттеу пəнін, ғылым ретінде даму барысын зерттейді. -Нормативті этика- негізгі этикалық категорияларды: мейірімділік, ізгілік, ар- ождан, ұят, абырой, парыз жəне т.б. қарастырады. -Эмпирикалық этика- белгілі бір кезеңдердегі адамзат ұйымдарының нақты адамгершілік келбеті жайында түсінік береді. "Құндылық" ұғымы ғылыми дереккөздерде философия, әлеуметтану, психология ғылымдарындағы негізгі құбылыстардың бірі болып табылады. Құндылық - бұл қандай да бір нәрсенің мәнділігі, маңыздылығы, қымбаттығы. Ол қашанда объективті болмысты және субъективті бағалауды білдіреді. Философияда аталған ұғым қоршаған дүниедегі объектілердің әлеуметтік ерекшеліктерін, олардың адам және қоғам үшін қоғамдық өмір мен табиғаттағы құбылыстардың дұрыс немесе бұрыс мәнін түсіндіру үшін қолданылады. "Құндылық" философиялық белгілі бір болмыс құбылыстарының адами, әлеуметтік және мәдени мағынасын көрсету үшін кеңінен қолданылатын термин. Кәсіби философияда құндылықтар туралы ілім аксиология деп аталады және өз бастауын ежелгі гректерден алады. Құндылық табиғатын философиялық тұрғыдан зерттейтін аксиология ілімі ХІХ ғ.аяғы мен ХХ ғ.басында философияның жалпы "құндылық мәселесіне" қатысты кейбір күрделі мәселелерін шешуге тырысқан әрекет ретінде дүниеге келді және солай бағаланды деп айтуға болады. Ал философиялық лексикада "құндылық" түсінігі 60-жылдары енгізілген. ХІХ ғасырда өмір сүрген неміс философы Р.Г.Лотце "Практикалық философияның негіздері" атты еңбегінде "құндылық" түсінігін субъектінің "маңыздылығы" ретінде алғаш қарастырғандардың бірі болды. Дей тұрғанмен оған дейін И.Кант өз еңбегінде: "Құндылық - ерік-жігерге бағытталған талап, адамның алдында тұрған мақсаты мен тұлғаға әр түрлі факторлардың маңыздылығы",-деп қарастырған. Жалпы құндылық термині еуропалық рационалдық философия мен христиандық моральдың іргелі ұғымдарын теріске шығарған ХІХ ғасырдағы неміс философы Ф.Ницшенің атақты "Билікке деген ерік" атты трактатында құндылықтарды қайта бағалау қажеттігін афористік тұрғыда негіздегеннен кейін кеңінен қолданысқа түсті. Осылайша ол батыс еуропалық философияның негізгі тақырыптарының біріне айналып, танымның барлық салаларында пайдаланыла бастады деп айтуға болады. Құндылықтардың көптеген жүйесі мен жіктеу түрлері бар. Әрбір тарихи нақты құрылым өзіне тән құндылықтар жиынтығымен ерекшеленеді. Осыған сәйкес олардың мән-мазмұны, ауқымы, өзгешелігі әрқилы болып келеді. Қорыта айтқанда, құндылықтар тарихи дамып, заман талабына сай өзгеріп отырады. Құндылықтың басты белгісі оның бойында адамға игі ықпал ететін қасиеттердің болуымен сипатталады. жүктеу/скачать 16,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|