Етістіктің көсемше және есімше категориялары



Дата10.12.2023
өлшемі4,11 Kb.
#136016
Байланысты:
Етістіктің көсемше және есімше категориялары-emirsaba.org


Етістіктің көсемше және есімше категориялары

Етістіктің көсемше және есімше категориялары

Жоспар:

Есімше
Қимыл-әрекетті білдірумен бірге есім сөздің де белгілерін білдіретін етістіктің түрі


Жекеше
Мен барғанмын

Сен барғансың


Ол барған
Көпше
Біз барғанбыз

Сендер барғансыңдар


Олар барған

Есімшенің жұрнақтары

ған,-ген, -қан,-кен




жазған, көрген, айтқан, өткен т.б .

–ар,-ер,-р,-с


жазар, берер, сөйлер,айтпас, бермес т.б.


–атын, –етін,–йтын, йтін


қалатын., көретін, қарайтын, тілейтін т.б.


—мақ,–мек,–бақ,–бек,–пақ,–пек


тындамақ, естімек, қайтпақ, кетпек, жазбақ, кезбек т.б.


Көсемше
Қимыл– әрекеттің қалай; қайтып жасалатынын білдіретін етістіктің түрі


Мысалы, қарқылдап(қалай? ) күлді, күлімсірей( қалай?) қарайды, қасқайып(қайтіп?) тұра қалды,асықпай (қалай?) сөйлейді т.б.
Көсемшенің жұрнақтары шақ жасаушы көрсеткіштің де қызметін атқарады. Көсемше шақтық көрсеткіш қызметін атқарғанда , ол түбір етістікке жалғанып, өзінен кейін жіктік жалғауын қабылдап, жекеше, көпше түрде жіктеледі. Көсемшенің –ып (-іп, -п) және –а (-е, -й) түрі ғана жіктеледі. Көсемшеден кейін жіктік жалғаудың толық түрі жалғанады.

Көсемшелер жіктелед

Жекеше


    • Мен барамын, барыппын

    • Сен барасың, барыпсың

    • Сіз барасыз, барыпсыз

Көпше


    • Біз барамыз, барыппыз

    • Сендер барасыңдар

    • Сіздер барасыңдар

Көсемшенің жұрнақтары

ып, -іп, -п:




бар-ып, көр-іп, сана-п, сөйле-п т.б.

–а, -е, -й:


сыз-а, қал-а, бер-е, көр-е, сана-й, сөйле-й, келме-й, барма-й, т.б.


–қалы, -келі, -ғалы, -гелі:


қайт қалы, кет-келі, тұр-ғалы, кел-гелі т.б.


–қанша, -кенше, -ғанша, -генше:


қайт-қанша, өт кенше, бол ғанша, біл-генше.




http://emirsaba.org

Достарыңызбен бөлісу:




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет