Етістіктің көсемше және есімше категориялары

Етістіктің көсемше және есімше категориялары

Жоспар:

• 
  Есімше, олардың мағыналық ерекшелігі, сөйлемдегі қызметі.
  
• 
  Көсемше, олардың мағыналық ерекшелігі, сөйлемдегі қызметі.
  

Есімше
Қимыл-әрекетті білдірумен бірге есім сөздің де белгілерін білдіретін етістіктің түрі

Сен барғансың

Сендер барғансыңдар

Есімшенің жұрнақтары

–ған,-ген, -қан,-кен	жазған, көрген, айтқан, өткен т.б .
–ар,-ер,-р,-с	жазар, берер, сөйлер,айтпас, бермес т.б.
–атын, –етін,–йтын, йтін	қалатын., көретін, қарайтын, тілейтін т.б.
—мақ,–мек,–бақ,–бек,–пақ,–пек	тындамақ, естімек, қайтпақ, кетпек, жазбақ, кезбек т.б.

Көсемше
Қимыл– әрекеттің қалай; қайтып жасалатынын білдіретін етістіктің түрі

Мысалы, қарқылдап(қалай? ) күлді, күлімсірей( қалай?) қарайды, қасқайып(қайтіп?) тұра қалды,асықпай (қалай?) сөйлейді т.б.
Көсемшенің жұрнақтары шақ жасаушы көрсеткіштің де қызметін атқарады. Көсемше шақтық көрсеткіш қызметін атқарғанда , ол түбір етістікке жалғанып, өзінен кейін жіктік жалғауын қабылдап, жекеше, көпше түрде жіктеледі. Көсемшенің –ып (-іп, -п) және –а (-е, -й) түрі ғана жіктеледі. Көсемшеден кейін жіктік жалғаудың толық түрі жалғанады.

Көсемшелер жіктелед

Жекеше

• 
  Мен барамын, барыппын
  
• 
  Сен барасың, барыпсың
  
• 
  Сіз барасыз, барыпсыз
  

Көпше

• 
  Біз барамыз, барыппыз
  
• 
  Сендер барасыңдар
  
• 
  Сіздер барасыңдар
  

Көсемшенің жұрнақтары

– ып, -іп, -п:	бар-ып, көр-іп, сана-п, сөйле-п т.б.
–а, -е, -й:	сыз-а, қал-а, бер-е, көр-е, сана-й, сөйле-й, келме-й, барма-й, т.б.
–қалы, -келі, -ғалы, -гелі:	қайт қалы, кет-келі, тұр-ғалы, кел-гелі т.б.
–қанша, -кенше, -ғанша, -генше:	қайт-қанша, өт кенше, бол ғанша, біл-генше.

http://emirsaba.org

жүктеу/скачать 4,11 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: