ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1
Махмұт Қашқари. Түрік сөздігі («Диуани лұғат-ит-түрік»). Аударған, алғы сөзі мен
ғылыми түсініктерін жазып, баспаға дайындаған Асқар Құрмашұлы Егеубай. 3-
томдық. - Алматы, 1997.
2
Махмұд Қашқари. Түбі бір түркі тілі («Диуани лұғат-ит-түрік»). Аударғандар: Қанапия
Бекетаев, Әрсен Ибатов. - Алматы. «Ана тілі», 1993. - 192 б.
3
Жармұхамедұлы Махмұт Қашғари лұғаттары // Ана тілі. - 2003. - 24 қазан.
4
Қожағұлұлы Б. Бурылтай. Ауыл кеші көңілді. - Алматы: Қайнар, 1993.
5
Асқар Оразақын. Қара өлеңнің қайнары. Қара өлең. Ел аузынан жинап, құрастырып,
алғы сөзін жазған Оразақын Асқар. - Алматы: Жазушы, 1989.
РЕЗЮМЕ
В статье раскрываются идеи воспитания и образования великого тюркского мыслителя
Махмута Кашкари. В работе автор статьи подчеркивает ценностный смысл устного стихотворного
творчества казахского народа, его созвучие и интеграцию в современную педагогическую мысль.
RESUME
The article provides the idea of bringing-up and education of the great Turkic thinker Makhmut
Kashgari. In the article the author emphasizes the valuable meaning of oral poetry of the Kazakh people
and their assonance and integration to the modern pedagogical thought.
92
ӘОЖ 378.39
Ж.А. Жусупова
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе
өңірлік мемлекеттік
университеті, п.ғ.к., доцент
Жас ұрпақты
ұлттық рухта
тәрбиелеу
мәселелері
Аннотация
Мақалада қазақ жастарын ұлттық рухта,
ұлттық
құндылықтарды
игеру
барысында
тәрбиелеу мәселелері қарастырылған. Болашақ
маманның бәсекеге қабілетті кәсіби маман
ретінде қалану жолында ұлттық тәрбиенің ролі
арқау етіледі.
Түйін сөздер: ұлттық тәрбие беру, ұлттық
рух, ұлттық мәдениет, құндылықтар, кәсіби
маман
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының
білім беру мен тәрбиелеу саласының түбегейлі
өзгеруі қоғамдағы ірі өзгерістермен бірге ұлттық
сананы,
әдет-ғұрып,
салт-дәстүрлерімізді,
халықтық
қадір-қасиетімізді
жаңартуымызға
елеулі септігін тигізіп отыр.
Мемлекеттің одан ары өркендеуiнiң негiзгi
тұтқасы болатын парасатты және бiлiмдi тұлғаны
дайындауда ұлттық тәрбиенiң атқаратын маңызы
орасан зор екенi сөзсіз. Озық жетiстiктерге
негiзделген бiлiм нәрiмен қатар, ұлттық тәрбие
құндылықтарын бойына сiңiрген ұрпақ қана ұлт
тағдырын терең таразылап, болашағын болжай
алатын, қоғам сұраныстарына жауап беретін
бәсекеге қабілетті тұлға ретiнде танылады.
Алайда болашақ ұрпақтың ұлттық тәрбиесін
жаһандық деңгейге көтеру, оны әлемдік деңгейде
еркін насихаттау қажеттілігі туындайды. Дамыған
елдердің
тәжірибесі
көрсеткендей,
ұлттық
әлеуеттің дамуы жаңа ғылыми жаңалықтарды
меңгерумен, білім беру деңгейі және кәсіби
білімділік мазмұнымен анықталуда.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын
белгілеген Елбасы Жолдауында осы заманғы
білім беруді дамыту, кадрлар біліктілігі мен
оларды қайта даярлау жүйесіне зор маңыз
берілген. Сондықтан, егеменді еліміздің ең басты
мақсаты - өркениетті елдердің қатарында болу,
бүкіл әлемдік білім кеңістігінен орын алу болып
табылады. Мұның өзі ұлттық білім беру
жүйесінің даму бағыттарын жаңа арнаға, жаңа
сапаға жеткізудің қажеттілігін алға тартады.
Осыған байланысты қазіргі уақытта Қазақстанда
білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда.
Бұл процесс білім парадигмасының өзгеруімен
қатар жүреді.
93
Кез-келген білім - таным мен тағылымның нәтижесі. Ал, тәрбие -алдымен ұлттық,
сонан кейін ғана жалпыадамзаттық үрдіс. Олай болса, тәрбиеден тыс білім – рухани
нысанадан алшақ, патриоттық, отансүйгіштік сезімі жоқ, біржақты ұрпақты тәрбиелеуге
әкеледі. Тәрбие абстрактілі берілмейді. Тәрбие - белгілі бір қоғамда өмір сүруде, ұлыс пен
ұлтты дамытуда нәтижеге қол жеткізетін, ұлты мен қоғамды дамытатын қозғаушы күш.
Қай жұрттың да жас ұрпағын тәрбиелеудің өзі қалаған, өзі қалыптастыратын амал-
тәсілдері, мақсаты болады. Сірә, ұлттық тәрбиені жас ұрпақты оқытып, оған білім беру
тәрбиесінен бөлек қарекет деп қарамай, бірлікте қарастырудың, сондай-ақ бұл
концепцияның қазақтың халықтық тәрбиесіне тән екендігін баса айтудың мәні бар [1].
Олай болса, жастарды ұлттық рухта тәрбиелеу мен оларға этномәдени тәлім-
тағылым беру бүгінгі Қазақстан дамуының, оның бәсекелестікке қабілетті елге
айналуының бірден – бір көзі .
Жас ұрпаққа осы кезге дейiн жинақталған озық педагогикалық технологиялар мен
тәжiрибелер негiзiнде жан-жақты тәрбие беру қажеттiгi - Үкiмет құжаттарында,
Елбасымыз Н.Назарбаевтың халыққа арнаған жолдауларында және осы мәселе төңiрегiнде
зерттеулер жүргiзiп жатқан көрнектi ғалымдар еңбектерiнде, ұрпақ тағдырына
алаңдаушылығын бiлдiрген қоғам қайраткерлерi мен зиялық қауым өкiлдерiнiң талап-
тiлектерi мен әдеби мұраларында кең талқыланып отыр.
Мәселен, қазақ халық педагогикасын зерттеу қажеттігі туралы қазақ ғалымдары
арасынан ең алғаш пікір айтқан профессор М.Ғабдуллин өзінің 1966 жылы шығарған
«Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес» атты ғылыми-зерттеуінде былай деп ой қозғаған:
«Қазақ халқының өмірінен орын алған тәрбиенің тарихын жан-жақты түрде қарастыру өз
алдына зерттелетін мәселе. Біздің мақсатымыз – революцияға дейінгі қазақ арасында жас
ұрпақты еңбек пен ерлікке тәрбиелеуде халықтың нені арман еткенін және баланы
жастайынан тәрбиелегенде өсе келе кім болуын көздегенін шолып өту. Мұндай шолудың
керек болып отырған себебі, біріншіден, халқымыздың бала тәрбиелеудегі өткен кездегі
арман-мақсатымен танысу, екіншіден, оларды бүгінгі күннің тілек-міндеттерімен
салыстыру еді». Мұндағы автордың мақсаты қазақ халқының сан ғасырлық ұлттық тәлім-
тәрбиелік дәстүрлерімен елді таныстыра отырып, болашақ ұрпаққа халқымыздың өмірінен
орын алған ұлттық ұлттық тәрбиенің тарихын зерттеу қажеттігін, оны зерттейтін
ғылымды анықтау керектігін көрегендікпен болжауы деп толық айтуға болады [2].
Әл-Фараби ізгі қоғам құру үшін мәселені ең алдымен жастар тәрбиесінен бастау
керектігін айтады. Себебі, келешек қоғамның болашағы тәрбиелі, білімді жастар.
Сондықтан тәрбие мәселесін білім беруден бөліп алуға болмайды. Қайта оны үнемі басты
назарда ұстап, ең маңызды мәселе ретінде қарастыру толыққанды ұлттық тұлғаны
тәрбиелеуге негіз болады. Білім сапасы саналы тәрбиемен ұштасқанда ғана ұлт, мемлекет
және халық мүддесіне қызмет етіп, қоғам өзінің рухани дамуында үлкен серпіліс жасайды.
Тәрбие мен білім бірегей, қатар жүретін үрдіс. Ендеше, жас буынның бойында
ұлтжандылықты қалыптастыру – жаппай жаһандану заманында ұлттық үрдістерімізді
сақтап қалудың бірден-бір жолы.
Олай болса, ұлттық тәрбие беру ұлттық сана, ұлттық рухты қалыптастырады. Рухты
адамға намыстылық, сергектік пен сезімталдық тән. Ұлттық тәрбие арқылы біз ұлттық
рухымызды қалыптастырамыз. Рух - әрбір адамның әлеуетін ашатын, көптің қуатын ортақ
арнаға қосатын халық даналығының жиынтығы, еркіндіктің түрі. Өз ұлтының тілін, қол
жеткізген тарихи жетістіктерін, өміршеңдік жолындағы ұмтылысын, жеке тұлғаларын
мақтан ету, кейінгі ұрпаққа үлгі тұту рухты жаһандандыру болып табылады [3].
Қоғамның ұлттық негізде жаңаруы жоғары мектепте ұлттық тәрбие ісін дамытудағы
жетекші фактор болып саналады. Бұл оқу орындары жұмысын ұлттық негізде құру, яғни
ұлтымыздың өмірінен орын алган ұлттық білімдер жүйесін тандап, соның негізінде
студенттерді даярлау қажеттігін дәлелдей түседі.
94
Ұлттық мектепке ұлтжанды ұстаздар даярлау - педагог мамандар даярлайтын жоғары
оқу орындарының басты міндеті. Сондықтан болашақ ұстаздарды арнайы
этнопедагогикалық дайындықтан өткізу қазіргі кезде ең басты көкейкесті проблемалардың
бірі.
Тек білімді болу адам үшін жеткіліксіз, адам бір мамандықтың иесі болып, құзырлы
маман болуға тырысуы керек және сол өзі меңгерген мамандығы арқылы өзінің тұлғалық
әлеуетін жан-жақты іске асыра алады.
Болашақ мамандардың білім-біліктері, кәсіби құзіреттіліктері адамның жалпы
мәдениетке, соның ұлттық мәдениетке қатынасын анықтайтын қажетті компонент болып
табылады. Себебі, қазіргі кезеңде Қазақстанда білім және тәрбие беру саласындағы
саясаттың негізгі бағыттарының бірі — жастарды демократиялық өркениеттілік
мемлекетте өмір сүре білуге, қоғамдық жауапкершілікті көтеруге дайын ерікті азаматтарды
құндылығы жоғары, адамгершілік мақсатқа бағыттап тәрбиелеу.
Соның ішінде ұлттық және жалпыадамзаттық, құндылықтарды, тарихи
тәжірибелерді, сан ғасырлық, мәдени ұлттық дәстүрлерді ескере отырып, қaзipгi білім
мазмұнын жаңғырту болашақ мұғалімдерді даярлау процесіне жаңа талаптар қояды,
солардың ең бастыларыныц бipi - болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық, ұлттық
тәрбие беруге дайындау проблемасы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуымен байланысты жоғары оқу
орындарында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының жүйесін ұлттық негізде құру осындай
қажеттіліктер негізінде туындап отыр.
Еліміздің болашағы – жастар, сондықтан оларға ұлттық тәрбие беру – басты міндет.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1
Жұбанова М. Ұлттық тәрбие тағылымы. – Алматы, 2012. – 136 б.
2
Бөлеев Қ. Қазақ этнопедагогикасы – ұлттық тәрбие берудің негізі. – Алматы, 2008.
3
Төребаева К. Ұлттық тәрбие берудің ғылыми-педагогикалық негіздері: пед.ғыл.докт...
автореферат. – Атырау, 2010.
РЕЗЮМЕ
В статье рассмотрены вопросы воспитания казахской молодежи на основе освоения
национальных ценностей, роль национального воспитания в процессе становления будущего
конкурентоспособного специалиста.
RESUME
The article deals with problems of education of the Kazakh youth on the basis of the development
of national values and the role of the national education in the process of the formation of the future
competitive specialist.
95
УДК 8125 (082)
Л.В. Волкова
Евразийский гуманитарный
институт, к.п.н., доцент
Особенности
обучения
переводческим
навыкам
Аннотация
В
данной
статье
рассматриваются
инновационные подходы к обучению студентов
переводческим умениям и навыкам. Обучение и
развитие переводческой компетенции на основе
современной методики перевода способствует
всестороннему развитию личности будущих
переводчиков, формирует внимательность и
чувство ответственности, умение пользоваться
дополнительными источниками информации и
справочным материалом, умение делать выбор и
быстро принимать решение.
Ключевые слова: переводческие умения и
навыки, переводоведение, методы перевода,
содержание обучения переводу, организация
учебного процесса, переводческая компетенция.
В
настоящее
время
переводческая
деятельность
активно
включается
в
модернизацию
общества.
Влияние
экономического и политического роста страны
предполагает
использование
современных
информационных
и
телекоммуникационных
технологий во все сферы жизнедеятельности.
Переводоведение является относительно молодой
дисциплиной, которая привлекает внимание
ученых, языковедов, переводоведов.
Переводческая деятельность осуществляется
переводчиками
в
различных
условиях.
Переводимые тексты весьма разнообразны по
тематике, языку, жанровой принадлежности;
переводы выполняются в письменной или устной
форме,
к
переводчикам
предъявляются
неодинаковые требования в отношении точности
и полноты перевода. Отдельные виды перевода
требуют от переводчика особых знаний и умений.
Все эти и многие другие различия, какими
бы значительными они ни казались, не меняют
сущности
переводческого
процесса,
его
общелингвистической
основы.
Любой
вид
перевода остается, прежде всего, переводом со
всеми
ero
особенностями,
определяемыми
соотношением языков [1, с.59].
На основе идей Алексеевой Л.М. в
отношении
природы
процесса
перевода
складывается следующая оценка существующей
методики перевода:
- методика перевода понимается как система
фиксированных процедур, соответствующих
96
понятиям эквивалентности и адекватности исходного и переводного текстов;
- содержание методов перевода к настоящему времени можно считать исчерпанным;
- методика направляет усилие переводчика на дифференциацию языков;
- методы перевода задавали начальное расчленение текста оригинала на дискретные
единицы, в результате которого разрушалась целостность текста [2, с.77-81] .
Перевод является сложным видом речемыслительной деятельности, которая
предполагает наличие специальных умений и знаний и осуществляется в значительной
степени интуитивно. Наш опыт работы с будущими переводчиками показывает, что
перевод не всегда является уделом лишь особо одаренных людей, и что большая часть
обучаемых может достичь необходимого уровня профессионализма в данной сфере
деятельности. Успех обучения в большинстве случаев зависит от организации учебного
процесса, рабочей учебной программы и методики преподавания.
Положение о том, что переводу необходимо обучать, как особой учебной
дисциплине, в настоящее время становится общепризнанным. В нашем учебном
заведении будущие переводчики изучают дисциплины по теории и по практике перевода,
переводческой записи, частной теории перевода с английского языка на русский, основы
синхронного
перевода,
информативный
перевод,
устный
перевод,
перевод
художественного текста. Методологической основой обучения переводу служит
убеждение о том, что способностью переводить человек обладает генетически, как и
способностью овладеть языками, но каждый человек обладает данной способностью в
неодинаковой степени, она может быть развита и доведена до профессионального уровня.
Обучение переводу, наряду с прикладным значением, выполняет также важные
общеобразовательные и общелингвистические функции. Занятия переводом побуждают
обучающихся обратить внимание на особенности семантики, раскрыть своеобразие
организации и функционирования языков, особенности языковой картины мира. Обучение
и создание переводческой компетенции способствует всестороннему и всеобщему
развитию личности будущих переводчиков, формирует внимательность и чувство
ответственности, умение пользоваться дополнительными источниками информации и
справочным материалом, умение делать выбор и быстро принимать решение. Профессио-
нальная подготовка переводчика, естественно, предполагает как высокую культуру,
эрудицию, так и коммуникабельность.
Содержание всякой учебной дисциплины определяется особенностями предмета и
конечной целью данного обучения. Сущность же переводческой деятельности
осмысливает, изучает и описывает дисциплина теории перевода, положения которой
лежат в основе программ подготовки будущих переводчиков.
Основной задачей курса перевода является не сообщение обучающимся некоторой
совокупности знаний, а подготовка высококвалифицированных специалистов, которые
будут способны выполнять перевод на профессиональном уровне. В этой связи
значительная часть курса посвящена развитию переводческих навыков и умений,
овладению элементами стратегии и техники, накоплению переводческого опыта.
Для создания объективного процесса обучения необходимо сознательное
приобретение знаний, умений и навыков. Реализация переводческой компетенции
происходит при участии всей языковой личности переводчика. Она предполагает наличие
у переводчика всесторонних лингвистических и когнитивных познаний, обширной
общекультурной эрудиции, наличие психологических качеств и литературных навыков.
Все приведенные качества должны поощряться и развиваться при обучении переводу.
Задача обучения переводу заключается не в усвоении определенных норм, правил,
которые переводчик мог бы автоматизировать и применять во всех случаях, а в овладении
принципами, приемами и методами перевода, умении выбирать и применять данные
принципы, методы и приемы по-разному, в определенных условиях, к различным текстам
и в разных целях. Частные задачи, которые приходится решать переводчику могут
97
являться типовыми, позволяющими применять известные приемы и способы решения,
также могут быть и индивидуальными, требующими новых решений на основе общих
принципов стратегии перевода и учета особенностей текста и ситуации. Поиск решения
включает также выводы и возможность использования известного приема или способов
решения [1, с.36-45] .
В процессе обучения переводу изучаются не способы перевода испльзуемого
учебного материала, текста, высказывания, слова, а методы решения обычных
переводческих задач и стратегия поиска индивидуальных переводческих решений. В
данном смысле обучение предполагает развить навыки и умения выделять в учебном
процессе и материале типичные переводческие задачи и формулировать общие и частные
принципы и приемы решения.
В содержание обучения переводу входят те умения и навыки, которые необходимы
для создания у студентов специальной компетенции переводчика. Определяя основы
содержания обучения переводу, необходимо отметить, что между умениями и знаниями
существует тесная связь, и что многие умения могут создаваться лишь на основе
соответствующих знаний. За период обучения обучающийся, в основном, должен
получить следующие знания:
- изучить и получить представление об основных этапах развития перевода из ее
истории и особенностях переводческой деятельности;
- получить представление о понятиях переводимости, нетождественности
содержания оригинала и перевода, о принципе обеспечения минимальных потерь;
- иметь представление о понятии межъязыковой коммуникации, адекватности и
эквивалентности перевода;
- получить представление о различных видах и классификации перевода и
переводческой стратегии;
- изучить и ознакомиться с основными моделями перевода и переводческими
трансформациями, способами их использования в анализе процесса перевода;
- изучить виды основных переводческих соответствий, примеры и способы перевода
так называемых безэквивалентных языковых единиц;
- получить представление о стилистических и грамматических аспектах перевода.
Все вышеуказанные знания сообщаются обучающимся на специальных лекциях,
семинарах и в ходе практических занятий тоже. При этом очень важно, чтобы студенты
видели явную связь получаемых знаний с переводческой практикой, их необходимость
для решения переводческих проблем и задач.
В основе сущности переводческой деятельности лежит понимание перевода как
главного способа межъязыкового посредничества, обеспечивающего возможность
общения людей, говорящих на разных языках. Профессия будущего переводчика
предполагает изучение основных компонентов межъязыковой коммуникации и
непосредственно факторов, влияющих на ее осуществление. Они знакомятся с разными
видами языкового посредничества и выделяют перевод как способ создания текста на
языке перевода, предназначенного для полной замены функциональности текста
оригинала. Студенты сталкиваются с основными требованиями, которым должен
удовлетворять
перевод,
успешно
реализующий
коммуникативную
функцию,
соответствующий условиям эквивалентности, требующий достаточной степени близости к
оригиналу, и адекватности, что выражается в выполнении прагматической задачи.
Навыки и умения перевода осуществляются на основе подобранных учебных
материалов. К числу таких материалов можно отнести переводческие упражнения и
учебные тексты.
Упражнения являются основным способом выработки необходимых умений.
Переводческие умения могут развиваться в переводческом процессе связного текста. Но
перевод любого текста всегда связан с решением целого ряда задач, и очень трудно найти
98
такой текст, в котором есть преобладание переводческой проблемы. Поэтому специально
подобранное упражнение дает возможность сосредоточить внимание студентов на
способах решения данных переводческих задач. Работа с упражнениями всегда составляла
значительную часть курса обучения переводу. В процессе проделанной работы изучаются
способы преодоления переводческих трудностей, отрабатываются технические приемы
при переводе, развиваются умения и навыки [1, 364] .
Собственно переводческие упражнения подразделяются на:
- языковые, развивающие умение решать переводческие задачи, связанные с
особенностями семантики единиц и структур исходного языка и переводящего языка;
- операционные, отрабатывающие умение использовать различные способы и
приемы перевода;
- коммуникативные, создающие умение успешно выполнять необходимые действия
на разных этапах переводческого процесса.
В соответствии с видом упражнения формулируется задание по его выполнению. В
языковых упражнениях в
задании указывается языковая единица или структура, значение
которой должно особо учитываться при переводе. Здесь в задачу студента может входить
перевод изолированных языковых единиц, передача значений указанных единиц и
структур в составе высказываний, перевод высказываний, содержащих определенные
единицы и структуры. В операционных упражнениях ставится задача использовать при
переводе указанный прием или самостоятельно выбрать подходящий прием и обосновать
выбор и способ его применения. Коммуникативные упражнения включают задания по
определению контекстуальных значений языковых единиц, интерпретации смысла
высказывания, подбора соответствии и вариантов перевода и комплексное решение
переводческих задач при переводе высказываний и отрезков текста разной трудности.
Иначе говоря, такие упражнения развивают умение осуществлять отдельные этапы
переводческого процесса в целом [1, с.366].
Упражнения можно также разделить по характеру выполняемых речевых действий
на предпереводческие и собственно переводческие. Целью предпереводческих
упражнений является создание условий для успешного осуществления переводческого
процесса, также создание необходимой коммуникативной обстановки, проверка наличия у
обучающихся фоновых и языковых знаний. Им необходимо показать примеры решения
типовых
переводческих
задач
высококвалифицированными
специалистами
переводчиками. Основными видами упражнений данного типа являются: сопоставление
параллельных текстов на исходный язык и переводящий язык с целью выявления
различия; сопоставление переводов с их оригиналами и проведение критического анализа
использованных методов и приемов.
Умения и навыки в переводе составляют конечную цель курса перевода, так как
здесь обеспечивается практическая профессиональная деятельность переводчика
Достарыңызбен бөлісу: |