Ф. Ш. Оразбаева Гылыми редакторлар
романтическое содержание эстетического идеала поэта, «порядок» в АЦ, лирическая грустная
жүктеу/скачать 6,09 Mb. Pdf көрінісі
|
романтическое содержание эстетического идеала поэта, «порядок» в АЦ, лирическая грустная интонация развязки указывают на романтико-реалистическую стилевую двуплановость мышления Ф.И Тютчева. Так, в кульминации к романтическим признакам осени относится наблюдение поэта о «короткой, но дивной поре» «первоначальной осени» с «хрустальным днем» и «лучезарными вечерами», а реалистическая картина возникает в развязке, где даны многочисленные приметы назревающей осени (беззвучие и пустота природы в ожидании зимы, хоть и «с чистой и теплой лазурью» небес). Обратим внимание и на двуплановость типов образности (символическую в кульминации и психологическую - в развязке) [11]. Итак, стихотворение Ф.И. Тютчева «Осень» соответствует критерию художественности по жанру элегии с отсутствием в ней подтекста, по жанровой разновидности (разнообразие лирического и психологического, философского типа оценки изображаемого). Это малая лирическое произведение, отражающее синтез примет трех родов литературы, написанное романтико-реалистической стилевой двуплановостью с символическим и психологическим типом образности. Картина ранней осени изображена поэтом синтезом доминирующего экспрессионистского метода с чертами экзистенциализма, постмодернизма, реализма, романтизма и импрессионизма. 1 Тютчев Ф.И. Осень//Ф.И. Тютчев. Стихотворения. - Алма-Ата: Мектеп, 1984. - С. 123. 2 Кулумбетова А.Е., Джунисова А.А., Садуакас Г.К., Мырзабекова А.К. Система содержания и формы лирического, эпического и драматического художественного текста. Учебное пособие. - Алматы: Искандер, 2008. -1 78 с. 3 Горький М. Беседы с молодыми//М. Горький о литературе. - М.: Сов. Россия, 1980. - С. 411. 4 Большой толковый словарь русского языка/Автор и рук. Проекта, гл. ред. С.А. Кузнецов. - СПб.: НОРИНТ, 2000. - С. 728. 5 Бахтин М.М. Формы времени и хронотопа в романе// Вопросы литературы и эстетики. - М., 1975. - С. 403. 6 Пригожин Илья, Стенгерс Изабелла. Порядок и беспорядок//Время, хаос, порядок. К решению парадокса времени. - М.: Прогресс, 1994. - С. 55, 57. 7 Ильин И.П. Интертекстуальность// Современное зарубежное литературоведение. Энциклопедический словарь /Сост. И.П.Ильин, Е.А. Цурганова. - М., 1996. - С. 215-221. 8 Кормилов С.И. Аллюзия// Литературная энциклопедия терминов и понятий /глав. Ред. И сост. А.Н. Николюкин. - М.: НПК «Интелвак», 2003. - Стб. 28. 9 Федорина Л.Г. Реминисценция // Литературная энциклопедия терминов и понятий /глав. Ред. И сост. А.Н. Николюкин. - М.: НПК «Интелвак», 2003. - Стб. 870. 10 Нигматуллина Ю.Г. Системно-комплексное исследование художественного творчества: История научного направления в Казанском университете. - Казань: Фэн, 2004. - С. 62-69. 11 Гаджиев А.А. Романтизм и реализм. - Баку: Элм, 1972. - С. 74, 100-101, 203-214, 175, 237, 261. Ф.И ТЮ ТЧЕВТ1Ц «КУЗ» 0ЛЕЦ1НДЕГ1 Ж АЦАШ Ы ЛДЫ Ц Э.Е. Цулымбетова - М. Эуезов атындагы ОЦМУ профессоры, ф.г.д. Тушндеме Ф.И. Тютчевтщ «Куз» елещ куздi жацашылдык тургысынан жYЙeлie кeшeндi жобада алгаш рет сараптама жасалды. Бул мэтiндi сараптама жасау кезвде терт кезецдш сараптаманыц эpбipiндe мазмун мен тш ш жуйесше ерекше мэн бершедг Графикалык сараптама жэне графикалык симвоизм эдюш колдана отырып, акынныц жацашылдыгы елец мэтшнде бастапкы мэниндеп символ 1 цифрыныц басым болып келутмен байланысты. Тютчевтщ кYзiндeгi реминисцентпк белгшер Пушкиннщ елещмен байланысты. Солар аркылы Тютчевтщ жацашылдыгыныц мэнш тугануге кемектеседг Алдыцгы буын улы акынмен шыгармашылык тартыс нeгiзiндe орыс поэзиясында алгаш рет ерте кYЗдi импресиониспк бейнелеуге бетбурыс жасалды. Макала авторы импрессионизм, экспрессионизм, постмодернизм, реализм, экзистенциалим жэне роимантизм сиякты бейнелеу эдютермц накты белгшерш ашып керсеттг 152 Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы, «Филология гылымдары» сериясы, № 1 (51), 2015 ж. ^ р е к сездер: терткезецщк сараптама, мазмун мен тш ш жYЙесi, осы шак хронотопыныц жогаргы жэне теменп шегi, графикалык сараптама жэне графикалык символизм, объекттiк такырып, инварианттык такырып, болжаушылык магына, род, стиль, керкем эдю, жанрлык пiшiн, элегия жанры, жанрлык саналуандылык, «тэpтiп пен хаос», керкемдш критерийлер, реминисценция, интертекстуалдылык. ON THE FEATURES OF INNOVATIVENESS OF F.I. TYUTCHEV IN THE POEM “OSEN” А.Е. Kulum betova - Doctor o f Philological Sciences, Profеssor M .Auezova South-Kazakhstan State University Summary The poem “Osen” by F.I. Tyutchev has been analyzed for the first time in the system-complex aspect with a view to reveal the features o f innovation in representation o f autumn. It has been provided by special attention to the system o f the content and the form at all four levels o f the text analysis, application o f the method o f graphic analysis and graphic symbolism. Innovativeness o f the poet refers to the prevalence o f the symbol o f figure 1 beginning in prevailing letters in the poem. Reminiscential signs o f Pushkin autumn at Tyutchev’s work help the reader to realize the essence o f his innovation - the first in Russian poetry reference to impressionistic description o f early autumn on the basis o f creative dispute (intertextuality) with his great predecessor. Special attention by the author o f the article is given to designation o f the specific features o f such methods o f representation, as impressionism, expressionism, postmodernism, realism, existentialism and romanticism. Key words: four-level analysis, the system o f the content and the form, the higher and lower bounds o f chronotope o f the present, graphic analysis and graphic symbolism, object theme, invariant theme, prognostic meaning, gender, style, artistic method, genre form, elegy genre, genre variety, “the order and the chaos”, the criterion o f artistry, reminiscence, intertextuality. Э О Ж 821.512.122 (091) С. БА КЫ РГАН И ДЫ Ц «АЦЫРЗАМАН К1ТАБЫ» Н Д . М этбек - эл-Фараби атындагы Цаз¥У-дыц ага оцытушысы, ф.г.к. e-mail: nursulu.m@mail.ru Ацдатпа. Макалада Сулеймен Бакырганидыц халык арасына кец тараган ютаптарыныц бipi - «Акырзаман ютабыныц» мазмуны, ой-тушш, казак эдебиетше эсер-ыкпалы талданады. Бул ютап 1847 жылы ^азанда алгаш рет жарияланган. 1855-1864 жылдар аралыгында он жыл iшiнде 9600 данасы басылган екен.«Акырзаман ютабы» сонымен бipге «Таки гажап» деген атпен де танылган. Дастан 49 шумактан турады. Ежелп дэуip эдебиетшен бастау алатын акырзаман сарыны Кожа Ахмет Ясауи хикметтеpiнде айкын кершш, Сулеймен Бакырганидыц устаз улпсш темipказык етш устанган буюл шыгармашылыгында, эсipесе «Акырзаман кiтабында» жалгасады. Бакыргани дiннiц кагидалары аркылы адамгершшктщ асыл мураттарын, iзгi ой ниеттерш угындырады. Акырзаман сарыны гасырдан-гасырга жалгасып, казак эдебиетiндегi зар заман поэзиясына уласты. Акырзаманды жырлау, ягни болып жаткан езгеpiстеpдi акырзаманныц таягандыгымен байланыстыру такырыбы зар заман акындарыныц ерекш елт болып калыптасты. ТYЙiн сездер: акырзаман сарыны, хикмет, ислам, жумак, пайгамбар, зар заман поэзиясы, кене турю тш , кисса, акын-жыраулар Ислам дш н де адамзаттыц басына бip келуi мумюн акырзаман жайлы болжам айтылады. Дши эдебиеттерде акырзаман белгiлеpi пайымдалады. Акырзаман - дуние -пршшктщ меpзiм-шегi бтетш уакыт, оныц кашан болатындыгы бip Аллага мэлiм делiнедi. Акырзаман болганда Исрафил CYpiн урлеп, жеp-кектi кара тYтiн каптап, тipшiлiк иелеpiнiц бэpi тYгел елiп бiтедi. Акырзаманнан кешн Алла пэpменiмен Исрафил CYpiн екiншi рет урлегенде, елi тэндерге жан юред^ елгендер тipiлiп, бэpi Махшар алацына жиналады. Бул киямет куншде пенделеpдiц амал дэптеpлеpi тексеpiлiп, соган лайыкты тиiстi орнын алады. 153 Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Филологические науки», № 1(51), 2015 г. Касиетт Куранныц «Кеhф» с ^ е с т д е : «Киямет тауларды жургiземiз де, жердi жап-жазых кересiц жэне де адам баласын, олардан ешкiмдi тастамай жинаймыз. Олар Раббыцныц хузырына хатарланып келтiрiледi. Оларга: «Бастапта жаратханымыз тэрiздi келдiцдер, тш т сендерге бiр уэделi мерзiм белгшемедш деп ойладыцдар» (делiнедi). Fамал д э ш ^ алдарына хойылады. Сонда кYнэкарлардыц, одан хорыхханын кересiц. Олар: «Абырым-ай! Бiзге нендей еюшш! Мына Кiтапта, юш кенет де, Yлкендi де тастамай-ах тYгендептi»,- дейдi. Сондай-ах олар iстегендерiн дайын турде табады. Раббыц ешкiмге эдшетиздш хылмайды»,- [1, 67] деп жазылган. Ахырзаман, заман ахыр туралы тYсiнiк ерте замандардан берi халыптасхан, дYниедегi iPi дiндердiц (ислам, христан, иудей т.б.) бэр в де бар. Мусылман дш н де ахырзаман туралы угым худайдан хорху хагидасымен байланыстырылады. СYлеймен Бахырганидыц халых арасына кец тараган кiтаптарыныц бiрi - «Ахырзаман кiтабы». Бул ютап 1847 жылы Казанда алгаш рет жарияланган. 1855-1864 жылдар аралыгында он жыл iшiнде 9600 данасы басылган екен. «Ахырзаман кiтабын» Е.А. Малов 1897 жылы Казандагы Император университет баспаханасынан жарых жарых керген «Известия общества археологии, истории и этнографии» (том XIV. вып.1) деген жинахта орыс тшше аударып, тYсiнiктерiмен жариялайды. Е.А. Маловтыц махаласынан хазах халхы гана емес, т ^ ю халыхтарыныц да арасына танылган кiтаптыц мазмун-мэнiн терюке шыгара отырып, Мухаммед Yмбеттерiн христиан дшше уагыздагысы келедi. «Бул ютаппен толых танысып шыхханнан кейiн, бiз кiтап езiнiц iшкi мазмуны мен сыртхы формасы жагынан болсын ерекше назар аударуга турмайды деген хорытындыга келдiк»,- [2, 38] деп багалайды. «Ахырзаман кiтабы» сонымен бiрге «Тахи гажап» деген атпен де танылган. Дастан 49 шумахтан турады. Эрбiр шумахтыц соцгы тармагында «Андын артых тахи гажап дацлары уар (тацдары бар)» деген жол хайталанып отырады. Классик жазушымыз Сэбит Муханов «Эмiр мектебi» романында езiнiц молдадан охыган кiтаптарыныц бiрi ретiнде «Тахи гажапты», ягни «Ахырзаман кiтабын» да атайды. Султанмахмут Торайгыров «Элец мен айтушылары» (1913) деген махаласында: «Сендердiц махсаттарыц хазахха жан кiргiзу болса, буларыц лаххандых, эдебиеттiц не екенiне тусiнбегендiк, тым болса «Тахи гажапты» охып шыхпадыцдар ма? Онда да айтады: «Тажал деген бiреу шыгып, халыхты кYрiлiмен, дурiлiмен ерте алмайды, энш ю , сырнайшы, сауыхшысымен хызыхтырып ертедi» дегендi кермедiцдер ме? Кысхасы, бiр халыхтыц эш кетсе, эдебиет жесiр халады, сэнi кетедi, сэнi кетсе, жаны кетедi. Казахты жансыз агаш хылып, отха жаххыларыц келмесе, эндi сахтаудыц хамын хылыцдар»,- [3, 263] деп жазады. «Тахи гажаптыц» мол танылгандыгына дэлел ретiнде осы Yзiндiнi келтрш отырмыз. Х.З. Ахназаров «Философия тарихынан дэрютер курсы» деген оху хуралында: «Зар заман идеясы орта гасырдагы ахындардыц шыгармаларында халыптасып, ХVИ-XIX гасырларда дами тYCтi. Эзбек ахыны С. Бахыргани «Ахырзаман» деген кiтабында сол идеяныц негiзiн салды. Бахыргани патриархалдых-феодалдых тэртiптердi жахтады. Оныц пiкiрiнше, ахырзаманныц белгшерк феодалдар ездерiнiц бурынгы артыхшылых белгшершен айырылады, кедей мен хулдары ездершщ хожасымен тец болады. Бахыргани езбек халхыныц емiрiндегi жацалых атаулыныц бэрше харсы шыхты. Тiптi ез заманындагы болмашы жацалыхтарды ол ахырзаманныц жахындауы деп тYсiнедi»,- [4, 74] деген ойды айтады. Бул пiкiрде ХИ гасырда емiр сурген С.Бахыргани шыгармалары туркi халыхтарына ортах мура ретшде харастырылатыны ескерiлмеген жэне кецес дэуiрiндегi зерттеулердiц ыхпалы байхалады. Ортагасырлых т ^ ю ескерткiштерiне тэн дэстур бойынша, эрбiр шыгарманыц соцында авторы керсетiледi. Казандагы Император университет баспаханасында 1906 жылы жарых керген «Ахырзаман ютабыныц» соцында: К ул СYлеймен тагат цылгыл, гафу цылгай, Ахыратда тагат бiрланрахы м цылгай,- [5, 16] деп, бул шыгарманыц авторы Кул СYлеймен е к е н д т айтылган. Е.А. Малов жогарыда аталган махаласында 1889 жылы Казанда жарых керген МYCкiн Эли ШYкiри деген автордыц «Замму назир кiтабы» атты ецбегшен «Ахырзаман кiтабы» туралы мэлiметтердi келтiредi. МYCкiн Эли: «Ай, йаранлар, бу китабни тасних хылган Кул СYлейман диуб бизка масмуг булган, Бахыргани диуб мунда машЬур булган»,- [2, 26] деп бул ютапты жазган Кул СYлейменнiц ------------------------------------------------------------------- 154------------------------------------------------------------------- Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы, «Филология гылымдары» сериясы, № 1 (51), 2015 ж. мунда Бакыргани деген атпен белгш болгандыгын мэлiмдeйдi. «Таки гажап» ягни «Акырзаман» ютабыныц авторы ретшде шамамен 1730-1815 жылдары eмip сурген татар акыны Fабдуpахим молданы, «Отыземен» ауылыныц тургыны, санаушылар болган. Бipак кiтапта араб, парсы сeздepiмeн бipгe кeздeсeтiн кене тYpкi тiлiндeгi Уган (кудай), чагыр (шарап) сиякты сездердщ болуы кiтаптыц XVIII-XIX гасырларда емес, кене заманда жазылгандыгын дэлeлдeйдi. 196 тармактан туратын дастанныц мазмундык ж елю тeмeнгiдeй окигаларды курайды: - Акырзаман белгшерц - Тажал мен МеЬдидщ кYpeсi; - Махшар кYнi; - Мухаммед пайгамбардыц ез Yмбerrepiн тозак отынан куткаруы. Акырзаман бeлгiлepi жайлы елецдер Кожа Ахмет Ясауиден бастап С.Бакыргани, Мецке би, казак хандыгы дэуipiндeгi жыраулар поэзиясы мен зар-заман акындарына уласып, кецес дэуipiнe деш нл эдебиетте Албан Асан Барманбекулыныц «Акырзаман» жинагына енген eлeцдepiмeн аякталатын тэpiздi. Тeгiндe акындар eздepi eмip сурген заманныц келецаз кубылыстарыныц бэpiн акырзаманныц жакындауы деп тYсiнгeн. Кожа Ахмет Ясауи 28-хикметнде: Эулиелер айтцан уэде келер болгай, Цияметт1ц кун1 ж уыц болды, достар, Ацылды цулдыц болганын бглер болгай, Ел-ж урттан мешр, шапагат кетт1, достар. Улкен-к1ш1 адамдардан эдеп кетт1, Цыз-келгншек, нэзгк жаннан уят кеттг... Ацырзаман галымы залым болды, 1зг1 ттегт узбеген залым болды, Алланы айтцан дэруш т щ ж олы болды, Fажап сумдыц замана болды, достар, - [6, 61] деп толганды. Сулеймен Бакыргани устазыныц бул ойларын «Акырзаман» дастанында былай деп жалгастырады: Замана ацыры болса, нелер болгай, Д униеге турл1-турл1 бэле толгай, Fалымдар чагыр ш гп, зина цылгай... Сештзада галымдар чагыр 1шкей, Халал цойып, харам 1ске харис (цумар) болгай, Бахиллар (надандар) харам б1рла харис болгай, К вп цатындар ерлерте харам болгай, И слам бшмес бадбахытлар (бацытсыздар) шадман болгай, Мумтдерд1ц улы-цызы есер болгай, Кэтрлер уялмай, мен-мен дегей, Одан артыц тагы гаж ап тацдары бар [5, 2-3]. Шортанбай «Зар заман» деген елещнде: Тацда мацшар болганда, Таразыны аударар Зэлгмтц цылган кунэсг, Элгмшц цылган зинасы [7,233] деп, Сулеймен Бакыргани ойларын кайталайды. Сексен мыц жуhуд mpi болган Тажал шыгып, Румга, одан Хорасанга сапар шегш, Ме^димен Багдад тYбiндe урыс кылгандыгы, кектен Иса пайгамбар енш, Тажалды е л т р г е н д т , йажуждар (дш аз тобырлар) шыгып, Иса мен Ме^ди Тур тауына асып, эуеден кустар ушып, тас атып, йажуждарды жок еткендш айтылады. Л.И. Климович «Куран туралы ютап» атты зерттеушде ислам демонологиясында коркынышты тipi жан - Тажалдыц барлыгына сeнeтiндiктepiн зepдeлeйдi. «Ол дши iлiмгe сэйкес мухиттыц ортасындагы eшкiм турмайтын аралдагы тебеге шынжырмен байланып тасталган, оны онда жындар асырап жэне кYзeтiп турады. Акырзаман болар алдында Тажал босанып, жер бетш деп eзiнiц кыска, -------------------------------------------------------------------155-------------------------------------------------------------------- Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Филологические науки», № 1(51), 2015 г. бipак барып-турган кырып-жоятын катал патшалыгын орнатады. Осы кезде гана теpтiншi кектен тусетш Иса ибн Мариям жалгыз езi немесе Махдидiц - Алланыц баска да «игiлiкке жолдаган т р ш ш к иесiнiц» кемегiмен Тажалдыц бYлдipгiш патшалыгын жойып, жер бетiнде исламныц тазалыгы мен кYшiн калпына келтipедi» [8, 155]. Бул окига Шортанбай акынныц (1818-1881) «Заман акыр» елецiнде де кершю табады: Тажал шыгып, дгндг бузгай, Цылышынан цан тамызгай, Мусылмандар анда тургай, Сол малгун тэцгрмгн деп, Дау цылса керек-т1. Мэди шыгып жолыгысцай, Мусылманныц басын цосцай, Тажалменен урысцай, Тап тутылмай, Мэди цашып, Пайгамбардыц квр1н цушцай, Кврден Fайса деп, Эуез шыцса керек-т1. Аспаннан Fайса тускей, Мэдименен кврюкей, Тажалды влтгрт, Fайса ук1м1 онда болып, Мэдид1 иман цылса керек-mi,- [ 8 , 238-239] деп суреттейд1. С. Бакыргани дастанында: Меhди шыгып Мекке таба сапар цылгай, Мухаммед рузасына жузт сурткей, Рузадан эуез шыгып, Fайса дегей, Одан артыц тагы гажап тацдары бар, Иса енгей тамам тугел тогыз жузде, Дажалды влтгргейлер бшц анда, Меhдидi имам цылгай Иса анда, Одан артыц тагы гажап тацдары бар,- [5, 4-5] деген жолдардан ею узв дш щ ундестш ацгарылады. Тогыз жузде Даббатул-арз (ац) шыгып, Куран кетершп, Мухаммед Yмбеттеpi налынатындыгы, Исрафил Алла пэрмешмен сурш урганда, жер-кектщ арасында ripi жандар калмай, Эзipейiл ез жанын езi алып, Алладан езге ешюм калмайтындыгы суреттеледь Кырык жылдан соц Исрафил сурш екiншi рет урганда, пенделер жер-жузше шыгып, барша жандар тэндеpiне юрш, Адам баласы жас нэрестедей бас кетерш, Уган (Алла) казы болып, уюм кылатындыгы баяндалады. Дастанда «Алланыц CYЙiктi досы, он сегiз мыц галам пакыры» Мухаммед пайгамбар ерекше CYЙiспеншiлiкпен суреттеледг Махшар алацында Жебipейiл бастап келген перштелер, Муса кэлим бастап келген мурсалдар, Адам Ата - баршасы Мухамедке тэуап кылып, курмет керсетедь 0бужаhил тамук азабын тарткандыгын айтып, пайгамбардан мейipiм тiлейдi. Мухаммед пайгамбардыц ата-анасына керсеткен iзет-куpметi Yлгi етшедь Мухаммед анасына тагзым цылгай, Анасыныц мойнын цушып ана дегей, Кшкентайдан жеmiм цалдым сенен дегей, Мухаммед АбдумYmэлiбке бабам дегей, Махбуб ^ y шктi) жандар кврт гибрат алгай, Малаиктер, пайгамбарлар шадман болгай, Одан артыц тагы гажап тацдары бар [5, 8-9]. Мухаммед Алладан умбеттершщ кунэлэрш кешуш сурайды. Алла тагала сушкп досына мешр1м етед1. Yмбеmiце тамуц харам цылдым дегей, Райхан атты бостандарды бердiм дегей, ---------------------------------------------------------------------- 156 ---------------------------------------------------------------------- Абай атындагы Каз¥ПУ-дыцХабаршысы, «Филология гылымдары» сериясы, № 1 (51), 2015 ж. Парыз тутцыл кецiлiцдi, достым, дегей, Одан артыц тагы гажап тацдары бар [5,14]. Дастан соцында Мухаммед барша Махшар халхын жумахха бастайды, хор, гылмандар харсы алады, барлыгын сепз ужмах нурымен нурландырады. Халых ауыз эдебиетiндегi батырлых жырлар мен ертегiлердегiдей дастан соцы жахсылыхпен, Мухаммед Yмбеттерiнiц жумахтагы мамыражай •пршшпмен бiтуi ахынныц Хах жолындагы мусылман хауымды Алланыц жарылхайтындыгына деген хапысыз сенiмiн бiлдiредi. Шэрiп Амантай «Казах поэзиясында улттых идеяныц керкем бейнеленук генезисi, эволюциясы жэне трансформациясы» деген зерттеу ецбепнде Шортанбай елецдерiнiц сопылар поэзиясымен сабахтастыгыныц себептерiн утымды дэлелдейдк «Сонымен, Шортанбай шыгармаларында хогам емiрiндегi жаттыхха толы жацалыхтардыц, дауасы жох дерттердщ туп-теркiнi де ашых ацгартылады. Ол - Ресейдiц империялых саясаты. Егер Ясауи заманында Карахандар мемлекет тарих тугырынан тайып, соныц соцынша Туркiстан мен Мэуреннахр аймагыныц туркiлерi харахытай-хидандардыц басхыншылых таухыметiн тартып, тым-тырахай тозгындаса, Шортанбай кезецiнiц кескiн-келбетi де осы хуралыптас. М. Эуезов зар заманныц кернектi ахынын сопылардыц «ез муритi» деген де бiр жүктеу/скачать 6,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|