Факультет: «География және табиғатты пайдалану» Кафедра: «Картография және геоинформатика»
Географиялық атауларды қалыпқа келтіру
жүктеу/скачать 89,61 Kb.
|
| 4.Географиялық атауларды қалыпқа келтіру
Бүкіл әлемде атауларды қалыпқа келтіруге, яғни ең көп таралған атауларды таңдауға және олардың қолданылатын тілде жазылуын анықтауға ерекше назар аударылады. Біздің елде қалыпқа келтіру орыс тілінің және Ресей халықтарының басқа тілдерінің ережелері мен дәстүрлеріне сәйкес жүзеге асырылады. Сөздіктерде, анықтамалықтарда және каталогтарда, карталарда және атластарда тек географиялық объектілердің қалыпқа келтірілген атаулары жариялануы тиіс. Ресейде атауларды тіркеу, есепке алу және сақтау тәртібін анықтайтын заң бар. Географиялық объектіге берілген атау оның сипаттамалық белгілерін, белгілі бір аумақтағы халықтың өмірі мен қызметінің ерекшеліктерін көрсетуі керек, сонымен қатар қолданыстағы топонимдер жүйесіне сәйкес келуі керек. Көптеген елдерде географиялық атаулардың мемлекеттік каталогтары құрылады-жүйеленген, қалыпқа келтірілген және үнемі жаңартылып отыратын атаулар қорлары. Олардың мақсаты-бұл атауларды ретке келтіру және бекіту, олардың өзгеруін бақылау. Каталогтар мен анықтамалық ақпараттық топонимикалық жүйелерде әдетте келесі мәліметтер жазылады: географиялық объектінің түрі (түрі) ; атауы (және атау нұсқалары); географиялық координаттар; әкімшілік тиістілік және геореференция; атауы қайдан шыққан дереккөз; нысанның атауын өзгерту; қосымша мәліметтер. Атаулар массивтері әкімшілік бірліктер бойынша, ал олардың ішінде Алфавит бойынша топтастырылған. Ресейде географиялық атаулар каталогын жүргізу мемлекеттік картографиялық-геодезиялық Қызметке жүктелген. ЦНИИГАиК-те екі каталог үнемі сақталады: Ресей аумағына (Ресейде барлығы 400 мыңға жуық атау шамамен 2,5-3 миллион) және шет елдерге (1,2 миллионнан астам атау)… Географиялық карталардағы жазулар оның мазмұнының маңызды элементі болып табылады. Түсіндірме жазуларымен географиялық объектілердің тегін (род объекта) көрсетеді. Көрсеткіштер-жазуларымен географиялық объектілердің сапалы ерекшеліктерін және олардың қасиеттерінің мөлшерлі көрсеткіштерін түсіндіреді. Көрсеткіштер-жазулар топографиялық картаның шартты белгілерінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ұсақ масштабты карталарда жазуларды басым географиялық объектілердің географиялық аталымдарын көрсету үшін қолданады. Мұндай карталарда көрсеткіштер-жазулар аз болады. Мысалы, шолу карталарда сан түріндегі түсіндірме жазулар тек ғана биіктіктер мен тереңдіктерді көрсетеді. Тақырыптық ұсақ масштабты карталарда қысқартылған жазулармен кейбір жағдайда қабылданған классификация бойынша жеке территорияның сапалы ерекшеліктерін белгілейді, мысалы, тау жыныстарының жасын, климаттың түрін, топырақтың сипатын, өсімдіктер формацияларының сипатын т.б. Сандық жазулармен карталарда абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерді белгілейді. Дегенмен, көптеген тақырыптық карталарда жазулармен географиялық атамалар мен объектілердің тегі ғана көрсетіледі. Сонымен қатар, кейбір тақырыптық карталарда жазу болмайды, картаның мазмұны графиктік шартты белгілерімен көрсетіледі. Картадағы жазулар шрифтің сипатымен, теруімен, әріптерінің көлемімен (кегелмен), түсімен, бас әріптерінің ажыратылуымен ерекшеленеді. Карта мазмұнының әрқилы элементтеріне жататын объектілерді әр түрлі шрифтпен жазады. Картографиялық шрифттер әріп пен сандардың суретімен, олардың салыстырмалы қалыңдығымен, әріптердің түрлі еңкістігімен ерекшеленеді. Шрифттің белгілі бір пішіні кейбір жағдайда объекттің маңызды сапалы ерекшеліктерінің шартты белгісі болып табылады. Мысалы, топографиялық картада елді мекендердің бірнеше типтерін шрифтпен ажыратады, сол сияқты ұсақ масштабты карталарда елді мекендер тұрғындар санына, елді мекеннің маңыздылығына қарай түрлі шрифтпен көрсетеді. Жазудың түсі, объекттің карта мазмұнының белгілі бір элементіне қатысты екендігін көрсетеді. Мысалы, жалпы географиялық карталарда гидрографиялық объектілерді көк түспен, ал жер бедеріне қатысты объектілерді қоңыр (коричневый) түспен көрсетеді. Картадағы жазулар картаның мазмұнын байтады, бірақ көп болған жағдайда картаны оқуды қиындатады. Сондықтан, мүмкіндігі бойынша жазуларды қысқартады және жазуларды шартты белгілерді жабылмайтын қылып, контурларды кесіп өтпейтін қылып орналастырады. Сонымен қатар, жазулар өзінің орнымен объекттің орнын көрсету керек. Картада елді мекендердің атын көрсетуде жалпы қағида қабылданған, елді мекеннің аты шартты белгісінің оң жағында картаның оңтүстік рамкасына немесе параллель бойымен орналастырады. Ірі, маңызды ауданды қамтитын су алқаптарының, аралдардың, мемлекеттердің т.б. объектілердің аттарының жазулары контурдың көлеміне сиығызады. Қазіргі таңда географиялық объектілердің атауларының жазылуында міндетті түрінде транскрипциялары сақталынады. жүктеу/скачать 89,61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|