Фатима Бизақова Ф. Бизақова психологиялық ТҮзету-дамыту жұмысы Тараз 2013

Фатима  Бизақова

Ф. Бизақова
психологиялық
ТҮЗЕТУ-ДАМЫТУ
жұмысы
Тараз - 2013

УДК  159.9 (075.8)
ББК 88ІД 73
Б 52
Тараз Мемлекеттік Педагогикалык Институтынын
гылыми  кеңес  мәжілісінін 
№4 хаттама 27 қараша 2012 жылғы ұсынысымен  шыгарылган.
Мемлекетгік
|-т 
- 
іііч 
1 1
СДШ ш ИКаЛЫҚ К1НСТИ-
туты  «Психология  жэне  акмеология»  кафедрасынын  ага  оқьпушысы,  Қазак  пси-
Ркпувлимшик «Харизм,,
П 
- 
..............* I
ынша Республика деңгейіңде тренер.
Пікір жазғандар:
Мемлекеттік
доцент м.а.
гылымдарының  кандидаты
Я
—
7
 
^улати  атындагы  Тараз  Мемлекеттік  Уыиверситетінің
Д
^ Г ц е ™
”™  
Т Щ т   КафСЛРаСЫ- ПСИХ0Л0П"  
о н -
ғылымдарының
педаго-
БИЗАҚОВА ФАТИМА
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
«чңлыіш 
11
СИАШ
1
Ш иялық  қы:
-дамыіуды  қарастырды.  Теориялық
иет  көрсетудің  басты  бағытының  бірі  түзету
кезеңгебөлеотырып, психотехникалық  ә д і с т і ң қ о л ^ е р е к ш ^ ^ к ө ^ ^ ’ ТЪе-
НИНГ, ОИЫН ЖатГМҒУІЛ бпииишо 
паыгілЧЧ/ 
Р  етВДІ.  іре-
түзету-дамыту оагдарламаларын ұсынды.
/-дамыту жұмысын жеке және топтықтүрде өткізеді 
тэжірибеде  көрсетілген.  «Ұлтгық  біріңгай  тестілеуге
1   Г Т   П Т   І Ү І П  
л
_______ ___________________  . 
/
десек,  осы  процесс  нақты
пллық даярлық» өз алдына
л
 
^
 
&   4 ^ « ^ / и і у і д   и
п
.
Оқу  кұраль,  тэжірибелі  психолог  маманға  және  жогары  оқу  орны  мен  кол
Ш Ш Ш Ш  ■
 ПС—
 
“
е 
баребнарг;
I8ВN  978-601-7246-34-1
С.ТоИВ1Сь^8зЗЯ73
атындағы 
ПМУ-дің
академик  С.Бейсембаеи 
атындағы  ғылыми
к і т а п х а н а с ь
:
БизақоваФ., 2013

КІРІСПЕ
Заманауи 
психолог  қызметінің  екінші  бағыты  түзету  —  дамыту 
жұмысы болып табылады.  Бұл  еңбек соның қандай деңгейде жургізіліп 
жатқанына талдау жасау, психолог қызметінің сапасын көтеру мақсатына
арналды.
жұмысы  -  индивидтің  бүтіндік  да- 
муы  мен  қызметіне  психологиялық  тұрғыда эсер ету.  Жеке бас дамуы
жэне дара  психологиялық ерекшелігіне (танымдық,  эмоциялық-еріктік
қалыпты  мінез-құлыкты  жеке  қасиетіне)  қарай  жүретін  қалыпты  үрдіс!
Бұл еңбекте тренинг кұрыпымы жэне түзеіу -  дамьггу бағдарламасының 
үлп жоспары жүйемен берілді.
Оқу  құралыньщ  I  тарауында  теориялық  деңгейде  мазмұн  берілді. 
Коррекциялық жаттыіудың  жас  ерекшелігіне байланысты  қолданылуы, 
сапасы ретінде психикалык жаңа білім беруі  қарастырылды. Білім алушы 
арасында гипер белсенді, индиго, девиантты мінез-құлық пен эмоциялық 
қарым-қатынасты  реттеуді  қажет  ететіндер  көбейіп  отыр.  Осы  мэселе 
төңірегінде  оқу  кұралының  кұрылымына:  тренинг,  ойын  жаттыгуы 
деңгейінде,  түзету-дамьпу  бағдарламасын  құрастыру  қажеттігі  туын- 
дады.  Алдыңгы  «Психологиялық тесттер  жинағы»  еңбегімде  аныктау 
мэселесінен кейінгі жүргізілетін түзету -  дамьпу жұмысын байланысгы- 
ру түрғысында қарастырылды.  Психологиялық тузету -  дамьпу жұмысы 
бойынша материал  іріктелініп,  жас  кезеңмен  бағдарлама  құрылды.  Бұл
оқу құральш жинақтау мен талдау жэне  тәжірибеде қолдануға бейімдеген 
шыгармашыл топқа зор алгысымды білдіремін:
1 1) т. 
Рысқұлов  ауданының  тэжірибелі  психологы  Барақбаев  Аман- 
таи; 2) Қордай  ауданының тәжірибелі психологы 3.  Тұрғынбаева;  3) Шу 
ауданы  бойынша  психолог  маманы  Жапекова  Анар;  4)  Тараз  қаласы 
Жамбыл атындағы №5 мектеп - гимназия психологы Мейірқұлова Назгүл’ 
№17 орта мектеп психологы Сарсембетова Ботагөз, 5) Жуалы ауданының 
тәжірибелі  психологы Акишева Жанар  (Қошманбетов мектебі). 6) Жам­
был ауданының  тәжірибелі  психологы Игілікова Қазына (Шөлдала орта 
мектебі);  7) Меркі  ауданының №21  орта мектебінің тэжірибелі  психоло­
гы  Жандарова  Балжан,  8)  Байзақ  ауданының  Н.  Гоголь  атьшдагы  орта 
мектебінің психологы  Ғайни Ақылбекқызы Көшекбаева эдістемелер бой­
ынша бағдарлама құруда пікірталасқа қатыса отырып,  жеке  тәжірибеде
өткізді.  ӘН-Нұр-Фат  психологиялық  орталығының  практик-психолог-
тары  Ф.Әбілдаева,  М.Рахпанова  психологиялық тренинг  жаттығуларын
тэжірибеден  өткізуде  шыгармашылықпен  жұмыс  жасаганын  айтып  өту 
керек.
Автордан

1-тарау:  Психокоррекция.!ы к ж үмы сты ң  тиімді ерекш елігі
Психологиялық  коррекция  -  баланың  әлеуетті  мүмкіншілігін  ын- 
таландыру меи дамытуға бағытталған эдістер жиынтығы.  Тэжірибелі 
психолог  маман  психодиагностикалық  өңдеу  көрсеткішінеи  алынган 
нәтижені  негізге  ала  отырып,  жеке  бас  дамуын  қалыптастыруга 
коррекциялық  жаттыгу 
қолданады.  Психолог  маман  жұмысыиың 
тиімділігін  талдау,  балалармен  нақты  өзара  әрекетті  ұйымдастыру 
және оны жүзеге асыру болып табылады.
Психокоррекциялық 
жүмыста 
«коррекция» 
терминінің 
кең 
қолданымға  енуі  XX  ғасырдың  жетпісінші  жылынан  басталды,  тура 
аудармасы  «исправление-түзету»  деген  мағынаны  береді.  Психолог 
жеке тұлғаның мінез-құлқы  мен  сапасына,  белгілі  эсер  етуде  түзету 
жұмысына бағдарлама құрады. Бағдарлама құрылымы  психологиялық 
жэне  педагогикалық  екі  бөлімде 
қарастырылады.  Психологиялық 
бөліміиде психолог жеке жұмыс жоспарын  жасап,  оны  жүзеге асыра- 
ды.  Ал, педагогикалық бөлімінде психолог басқа маманмен -  мұгалім,
тәрбиеші  жәие  ата-анамен  біріге  отырып,  психологиялық  ұсыныс 
даярлайды.
Р.С.  Немовтың  пікірінше  «психокоррекция»  ерекшелігі  — психи-
касы  сау  адамның  мінез-құлқын  реттеуге  эсер  ету,  оның  жетіспейтін
тұстарын  жетілдіруде  психологтың  қолданатын  психологиялық  эдіс- 
тәсіл жиынтыгы.
П сихокоррекция багы ты ны ң ерекш е си п а тта л у ы : 
психикасы 
сау  адамның  да  шешілмеген  мэселесі  болады, 
психологиялық  қиындықты  сезеді,  ашулана  оған  шагым  жасайды,  ал 
екіншіден  өзіи  жақсы  сезінетін,  сондай-ақ,  жеке  бас  дамуын  талпы- 
ныста ұстап, өзгеруге дайындық  деңгейдегі иидивидке жүргізіледі
•  мінез-құлықтағы  ерекШелікке  коррекциялық жұмыс  жүргізгеиде, 
психикалық саулыгы ескеріледі.
• психокоррекция жұмысы  жеке түлғада  нақты шамада  бүгін және 
ертеңге бағытталады.
• орта мерзімде көмек беруге багытталган (индивидті қабылдаудагы 
психологиялық  көмек  15- реттен аспайды).
психологтың  жұмысы  индивидтің  қүпдылык  қорына  негізделе 
құрылады.
•  эсер  ету  деңгейі  индивидтің  жеке  бас  дамуы  мен  мінез-қүлық 
өзгеруіне багытталады.

Психокоррекциялық  жұмыстың 
мақсаты  -   психиканың 
даму
заңдылыгын 
әрекет түрі.
Психокоррекциялық мақсат үш бағытқа негізделеді:
1. Әлеуметтік даму жағын ықшамдау.
2. Балада іс-эрекет түрін дамыту.
3.  Жас жэне психологиялық  жаңа білімді қалыптастыру.
ерекшелігі
іісиликоррекцияның негізгі міндеттері
бас дамУына  қажетті  когнитивті  (ақыл-ой),  эмоциялық және 
гез-құлықтық  өріс деңгейі бірге қарастырылып,  субьектінің  мәдени
ескеріле  отырып,  ішкі  қорды,  күшті  белсендіру 
—
х іоихокоррекциялық  жұмысты  жүргізу  жағымды 
тәжірибе жинақтау мақсатында құрылуы және жүзеге асырылуы қажет.
1 Ісихокоррекциялық бағдарлама құрудың түрі:
- 
коррекцияньің  жалпы моделі:
  тренинг  жүктемесін  құрастыруда
жеке бас  дамуын,  қоршаған орта мен тұлғааралық қатынас бойынша,
баланың  жағдайын  жүйелі  ескере  отырып,  ықшамдап  күнге,  аптаға 
жэне аиға бөліп қарастырады;
- 
коррекцияның  типтік моделін
  тәжірибеге  негіз  етіп,  іс-әрекет 
(ойын, оқу және еңбек) қимылын үйымдастыру;
- 
коррекцияның  жеке  моделі
 баланың жеке  психикалық дамуын 
қызькушылығын, білімін және мәселе түрін белгілеу;
стандартты 
багдарламада:
 
қажетті 
қүрал-жабдық 
пен 
қатысушыға қойылатын талап, кезеңге бөлінген жоспар;
- 
еркін  багдарламада:
  психолог 
психокоррекциялық 
мақсат 
міндетп еркін жоспарлайды және  кезеңге  өз қалауынша бөле аладьг ’
І Г Ы
Ү Л І т П П А Ь Т Л і п г г г  
. „ . г . . ______ _____ ______________ 
. . .
жұмыста
іктілііі
  мен  құзіреттілігіне 
Теориялық
  жағынан  (бап
заңдылыгы
езеңш,  оқыту  мен  тәрбие  мәселесіне  қатынасты,  жеке  және
әдісті  (бір  эдістің  не-
месе  ықпалдың мүмкіндігін) жэне жағдайды  білуі  және  дайындыгы
жатады.
Тэжірибелік
  жагынан  кәсіби  деңгейде  психокоррекциялық  әдіс
және  әдістемені  қолдануды  меңгеруі,  қызметіндегі  құпияны  сақтай
оілуі  жэне  құзіреттілік  деңгейін  жетілдіруге  талпынысты  оята  білуі 
мен сенімдшігі.

Жеке  тұлгалық  дайындыгы  деңгейінде
  психолог  алдымен  жеке 
басында  өз  мэселесін  шешіп  алуы,  өзін  ретке  келтіруге  жұмыстын 
жүргізілуі,  (жеке  мәселесін  шеше  алмаса,  алдына  келген  индивид 
мэселесіне тепе-тең  көзқараста  қарай  алмайды).  Бұл  нейтралды  ара- 
қашықтықты  ұстай  білуге  мүмкіндік  береді.  Психолог  күнделікті 
өзімен жұмыс жасап,  жеке басын жетілдіріп отыруы қажет, себебі  ал­
дымен сыртқы түрімен сенімге еніп, эсер етеді.
П сихокоррекцияныц түрлері:
- сипатына қарай: 
симптомды
 (ауру белгісі) және 
каузалды
 (себеп) 
деп бөлініп, дер кезінде дамудағы кедергіні анықтайды.
- ұзақтығына қарай: 
тым қьісқа, қысқа
 және 
ұзақ, тым үзщ
 болып 
келеді.
-  өзекті  мәселені  шешуіне  қарай: 
бір
  немесе 
бірненше  сагат
, 
ай, 
сондай-ақ,  кейде 
жылга
 созылуы мүмкін.
-  міндеттің  ауқымына  қарай: 
жалпы,  жеке
  жэне 
арнайы
  болып 
бөлінеді.  Кешенді  ұйымдастырылган  жұмыс:  жеке,  жалпы  жэне  ар­
найы топпен жүргізіледі.
-  мазмұнына  қарай: 
танымдъщ  өрісі,  жеке  тұлгалық,  аффектілі- 
еріктік,  мінез-ңүлық  тұргысынан,  түлгааральщ  цатынасынан,  топ 
ішілік,  ата-ана мен бала қатынасынан
 тұрады.
-  жұмыс  түріне  қарай: 
жеке,  топтық,  табиги  жабық  топпен 
(ұжым, отбасы, ерлі-зайыпты)
багдарл амаға  байланысты: 
баздарламалық
  жэне  жанынан 
шығарған 
еркін тақырып.
-  эсер  етудегі  басқару:  директивті  және  директивті  емес  болып 
қарастырады.
Білім беру мекемесінде психокоррекциялық жұмыс психологиялық-
педагогикалық  эсер  тұтастығы  оны  түзетуде, 
бала  дамуындагы
бұзылыс пен жетіспеушілікке ағарту жұмысын қолдану.  Ол екі байла-
ныста көрінеді: симптомдық жеке ауытқуға және этимологиялық шығу 
себебіне бағытталған.
Психолог коррекциялық жаттығумен айналысқанда келесі тізбекпен 
жұмыс жасайды: а) не бар? б) не болу керек? в) қажетті нэрсе болу үшін, 
не  істеу  керек? Оған  жауап  беруде  психиканың дамуын  үш деңгейде 
қарастыра, түсінік беру мен талдаудан тұрады (Г.С. Абрамова).
Н ейроф изиологиялы қ децгейде психолог  құбылысты ми қызметі 
туралы  білім  негізінде  зерттеп,  ми  шабуылын  басты  ұстанымға,  ми 
қабығы мен психикалык қызметке бағыттайды.

кызметінде  психика  механизмі 
мен заңдылығы негізінде алынған көрсеткіш  қолданылады.
Ж ас  ерекш елік  психологиялық  деңгейінде  жеке  тұлғаны  жас 
және дара ерекшелігіне қарай сәйкестендіре  талдайды.
Психокоррекциялық  мәселеге  әдіснамалық  негізді  шет  елде 
қабылдап,  оны  екі  үлкен  топқа  бөлді: 
психодинамикальщ және мінез- 
құлықтық,
  психология  пәні  оны  бағытына  қарай  сана  және  мінез- 
қүлықта  қарастырды.  Бұл  ықпал  бала  мен  жеткіншекте  жүргізілетін 
психокоррекциялық  жұмыстың  мақсаты,  стратегиясы  жэне  әдісін 
ескертеді.  Психодинамикалық  ықпалда  қолданылатын  әдіс:  ойын  те- 
рапиясы,  арттерапия  жэне  психоанализ,  мінез-құлықтық  терапия,  ло- 
готерапия,  трансперсоналды  терапия,  психосинтез  қарастыратын  ба- 
лада  мінез-құлық дағды жолы туралы білімді (жетондық бағдарлама) 
беиімделуге  үйлесіңді  моделді,  орындаушы  білікгілігін  дамытуға 
мінез-құлық  тренингі,  өзіндік  реттелуді  қалыптастырды.  Іс-әрекеттік 
ықпалда отандық  психологиялық  мектепте  арнайы  білімді  іс-әрекетге 
ұиымдастырады, коррекциялық жұмыста ішкі жэне сыртқы белсенділікті 
оасқару  мен  бақылауды  жаңа деңгейге  көтеру  арқылы  психологиялық 
кэд>длды  меңгереді  (Л.  С.  Выготский,  А.  Р.  Лурия,  П.  Я.  Гальперин).
I Ісихокоррекциядағы  психологиялық  механизм  деп  интериоризация
(импорт)  сыртқы  әрекетті  (көшірме  жасау,  нұсқау  бойынша  орындау 
керсету) нике  карай  «айналдыру»  (Н.Н.Льеонтьев).  Осы  бағыт бойын­
ша, іс-әрекетпң жоспарлы әдістемесіне бала мінез-құлқына  ойын кор- 
рекциясы жэне психогимнастиканы қалыптастыруга болады.
П сихокоррекциялы қ  эдіс топтамасы
А.Л.Гройсман  топтамасында  белгі  сапасы 
ретінде  ми  беделі
биологиялық гоместаз,  коррекция  обьектісі  мен заты,  сипаты,  багыты 
жэне ұстаным әсерін енгізді.
а) мидың физиологиялық беделі бойынша:
сергіту - 
түсіндіру; 
көз жеткізу;
нүсқаулық реттеу; 
ақылды реттеу; 
беделмен сендіру (арбау);
эмпатиялық тыңдау, сезіну;
тоқтау-
өзіндік илану;
ұйқыга кетер алдындагы күйде 
сендіру (босаңсуда);
ұйқыдан оянар алдында сендіру;
ұйқы үстінде  сендіру (парадоксалды 
фаза);
әдісті  босаңсу және нашақорлық 
жагдай деңгейінде  қолдану

б) биологиялық гомеостаз бойынша: 
қалыпты жағдайда; 
күйзелістік  жағдайда;
в) эсер етудің бағыты мен сипатына қарай: 
дамыту; 
1 1  
белсенділеу;
белсенділікті тепе-тең ету; 
икемдеу;
г) психикалық процеске  эсер ету артықшылығы: 
имаготренинг (қиялды);
ментальды тренинг (ойлау); 
I
эмоциялық-еріктік жаттыгу;
д) қатысушы санына байланысты:
топтық (микро, макро, медиа топ; жекелік);
е) эсер ету ұстанымына қарай: 
/
гетерогенді (басқаға); аутогенді (өзіне);
ж) өнер арқылы:
изотерапия (сурет, құрастыру, жапсыру, саз балшық); 
библиотерапия (кітап, авторын ұсыну); 
музыкатерапия (әуен тыңдау, айтқызу); 
би терапиясы (билету, қимылды қайталату); 
денеге жанасу терапиясы (екі адам бірге жасау);
Коррекциялық 
жүмыста I 
Сипатталуы
қолданылатын  әдіс 
I
Психотехника 
-(грек  тілінен  ауд.  «психо»  -  жан,  «тех-
I ник»  -  өнер,  шеберлік,  іскерлік  д.м.б)  -  
I тәжірибелік  міндеті  шешуде  адам  психи- 
I касы туралы  білімді  пайдалану  жөніндегі 
сұрақты  құрастыратын  психологияның 
I бір  саласы. 
1910  —  1930  жылдары 
I кеңінен  таралып,  еңбек,  кәсіпалды  даяр- 
лау,  кэсіби  іріктеу  психологиясымен  бай- 
I ланысты тәжірибелік сұрақты  шешу үшін
I 
психологияның  қосымша  бөлігін  зерттеу 
________ __________  
I деп қаралды.

Тренинг
-(агыл.  1таіпіп§  -   Ігаіп  сөзінен  —   оқыту, 
меңгерту) -   мінез-құлық дагдылары  мен 
тұлғалық  дамытуда  қолданылатын  және 
білім, білік, дагды мен әлеуметтікбагдарды 
дамытуға  бағытталган  белсенді  оқыту 
формасы.  Тренингте  тек ақпаратты  алып 
қана қоймай, оны тәжірибеде қолданса, өте 
нәтижелі  болады.  Тренингке  қатысушыға 
психологиялык сапа мен  дағдыны  бейне- 
леу мен дамытуға багытталған жаттығуды 
жасау ұсынылады.  Оқыту мен дамытудың 
нәтижелілігін  қамтамасыз  ететін  негізгі 
кілт -  тренинге әрекеттің түрлі формасын: 
қарым-қатынас,  ойын,  оқыту  мен  енбекті 
ұйымдастырып, пайдалана білу.
Ойьгн жаттыгуы
педагог-тәрбиешінің  өткізетін  ойынынан
•  
•
ерекшелігі,  педагог  оиынның  ережесін 
түсіндіріп, кім жақсы ойнады, марапаттап, 
белсенді қимыл-қозғалысты көздеп, ойын- 
ды  4-5  рет  қолдана  апады.  Ал,  психолог 
ойынды  белгілі  бір  тақырып  көлемінде 
мақсат  қоя  (диагностиканың  нэтижесі 
бойынша)  даярлап,  аяқталуында  қандай 
ой, сезім туындаганы туралы әңгімелеседі. 
Психолог ойын барысында баланың ойлау 
қабілетін,  есте сақтау,  қиялдай білу,  көру- 
есту  арқылы  қабылдауын  бақылайды. 
Сондай-ақ, 
мінез-құлқы 
мен 
қарым- 
қатынасқа  түсу  тұстарын  анықтап,  келесі 
ойынды сол деңгейде қарастыратын бола­
ды. Ойын устінде баланың табиғи қалпын 
сырттай  және  қатысты  бақылай  отырып, 
алдына  қойған  мақсатына толығымен же- 
туде жағдайды өзі туғызатын болады.
Психотехника.  Қазіргі  уақытта  психотехника,  оның  мәселесі  мен 
әдісі қолданбалы психология саласынабарыншаенді. Психотехниканың
қарқынды  дамуы  1914-1915  жылдары  бірінші  дүниежүзілік  соғысқа

әскерге  адам  алу  кезі  болып  саналады.  Психотехникада  бұл  уақытта 
кең  қолданысқа  сауалнама  енді.  Психотехниканың  теориялық  негізі  - 
дифференциялды психология болып табылады.
«Психотехника»  терминін  1903  жылы  неміс  психологы  В.  Штерн, 
ал  1908  жылы  неміс  психологы  Г.  Мюнстерберг  психотехниканың 
мазмұны мен эдісін анықтап, ғылым ретінде ұсынды.  Психотехниканың 
шарықтау  шегіне  1920  жылдар тэн.  Ол уақытта кеңес  өкіметі  кезінде 
арнайы  «Советтік  психотехника»,  «Еңбек  психофизиологиясы  жэне 
психотехника»,  Германияда  «Рзусһоіесһпізсһе  2еіІзсһгій»  журналы 
шығып,  1927  жылы  Жалпы  Одақтық  психотехникалық  қауымдастық 
құрылды.
Тренингтің  даму  тарихы  оқыту  тарихы  секілді  өз  бастауын 
мыңжылдықтан алады, бірақ  оның  пайда болуын әлеуметтік психолог 
Курт  Левиннің  еңбегінің  кезеңіне  жатқызады.  1946  жылы  К.  Левин 
ең алғаш рет қарым-қатынастағы құзыреттілікті  көтеруге бағытгалған 
тренингтік  топ  құрды.  Қатысушьщан  тренингтің  адамға  көбірек  пай- 
далы  екендігін  байқайды.  Левиннің  сэтті  еңбегі  АҚШ-та  ¥лттық 
тренингтік зертхананың негізін салуға итермеледі.  1954 жылы адамның
өмірлік құндылыгын анықтауга багытталған тренингтік топ пайда бол- 
ды. Оны Т-тобы деп атайды
60-жылдары  Карл  Роджерстің  гуманистік  психология  дэстүріне 
негізделген  қолдау  мен дамыту  мақсатындағы  мұғалім,  кеңес  беруші, 
менеджерді  кэсіби  даярлау  үшін  әлеуметтік  жэне  өмірлік  дағды  тре­
нинг қозғалысы пайда болды.
70-ші жылдары Лейпциг және  Иен  университетінде  М. Форвергтің 
басқаруымен элеуметтік-психологиялық деп аталатын эдіс жасапынып 
шыгарылды.  Тренинг  құралы  ретінде  қарым-қатынас дағдысын  сәтті 
қалыптастыруға мүмкіндік беретін драмаландыру бөлшегі  бар  рөлдік 
ойында пайдаланылды.
Тренингтің түрлері
Тренингтің  жалпыға  ортақ  қабылданган,  нақты  түрі  жоқ.  Ал ай­
да,  оның  эрекет  ету  бағытына  қарай  — дағдылық,  психотерапевтік,
әлеуметтік-психологиялық,  бизнес-тренинг деп бөліп  қарастыруға бо- 
лады.
Дағдылық  тренинг  —  нақты  дагдыны  бойда  қалыптастыруга 
бағытталды.

Психотерапевтік  тренинг  — санадагы  өзгеріске  багытталады,  яғни
адамның  шынайылық  алаңын  құрастыру  және  мінез  -  құлықтың
стереотипті тәсілін өзгерту: бір құяаған шұңқырға екінші рет құламау, 
қолдау көрсету.
Әлеуметтік-психологиялық  тренинг  (ӘПТ)  — ол  аралық  қалыпты
алады, сананы өзгерту мен дағдыны қалыптастыруга бағытталған.
Бизнес  -   тренинг  -   кәсіптік  міндетті  сәтті  атқарып,  өндірістік 
әрекеттің нәтижесін көтеру мақсатында қажетті дағдыны дамыту.  Биз­
нес-тренинг  кәсіптің  барлық бөлшегін  сараптап,  жүйелі  жүргізілетін 
күрделі үдеріс.
Тренингтік әдістер:
Көз жеткізу
 әдісі -клиенттің сын, көзқарас арқыл ы, айгақ, логикал ық 
негізде қортындыга  келтіру арқылы қайта  санада эсер ету.
Сендіре білу әдісі.
  мәселе сипатына қарай клиентті дауыс ыргағының
ықпалы  арқылы,  дене  бітімінің  күйі,  жагдайды  есепке  ала  отырып 
сендіруді жүзеге асыру.
Сүхбаттасу эдісі:
 ауызша түрде  әлеуметтік-психологиялық ақпарат
көмегіне сүйену.
Бақылау эдісі.
  клиентті  мүқият  тыңдау  (колибровка)  сыртқы  және 
ішкі сезімін бақылай отырып үқсастануға келу.
Психологиялық қолдау көрсепгу:
  эмпатияны  вербалды  жэие  бейвер- 
балды  деңгейде қарастырады.
Диалог эдісі:
 екі адам арасындағы ұқсастану (подстройка) деңгейінде 
қолданылады.
: санада және бейсанада қайталау арқылы 
сенімге ену, артынан өзіңмен мэселеге байланысты  альш кету.
Іісихокоррекциялық жүмыс кезеңдері
1.  Психокоррекцияға анамнез (ақпарат) жинақтау:
а) Әңгімелесу;
б) Психодиагностика.
2.  Психологиялық диагноз қою (жас мөлшері мен әлеуметтік мәдени
Г л  ш г  I V !  
і  
#   ш  ш 
а
  ш 
•   1  
л
ерекшелігін
шартты -  қалыпты  болжам қою.
4. 
Психокоррекциялы іс шараиы жоспарлау (таяудагы даму аймағын 
ескеру).
жүзеге
жұмыстың
7.  Мәселенің қайталанбауын алдын алу.

П СИХОКОРРЕКЦИЯЛЫ Қ 
Б АҒДАРЛ АМ АНЫ ҚҰРАСТЫРУДАҒЫ  Н ЕГІЗГІ ҰСТАНЫМ
Психокоррекциялық  бағдарлама  құруда  ескерілетін  ұстаным: 
жас 
және дара дамудың психологиялық ерекшелігін  есепке алу,  жүйелілік, 
бірлік 
және 
іс-әрекет, 
күрделендіру 
ұстанымымен 
қатар, 
Л. С.Выготскийдің  енгізген  «таяудагы  даму аймагы»  есепке  алынып, 
«жогарыдан  төмен» және «төменнен жозары» үстанымы  негізінде
құрастырылады
.
Әртүрлі  түзеіу  бағдарламасын  құрастыруда  осы  ұстанымға сүйену 
қажет:
1. 
Түзету,  алды н-алу  және  дам ы ту  міндетінің  жүйелілік 
үстанымы .  Онтогенезде  психиканың 
даму  сипаты 
мен 
оның 
күрделілігін  жүйелі  есепке  алудан  түрады.  Кез  келген  түзету-дамыту 
бағдарламасы осы негізде құрастырылады.
Мақсаты  мен  міндеті  үш  деңгейлі  мақсат  жүйесінде  қаяыптасуы 
қажет:
1.  Түзету  арқылы  —  дамудағы 
ауытқу  мен  бұзылысты  ескеру, 
қиындықты жою.
2.  Профилактикалық  (ағарту)  — дамудағы  ауытқу  мен  қиындықты 
ескерту.
3. Дамыту — даму маңызын қолайлы ету жэне жагдай жасау.
Түзету-дамыту  іс-әрекетіне  мақсат  пен  міндетті  анықтауда  бүгінгі
күннің  өзекті  мәселесімен  шектелуге  болмайды,  «таяудағы  даму 
аймағын» ескеру қажет.
2
.  Түзету  мен  аны қтау  бірлігі үстаны м ы .  Адамға психологиялық 
көмек көрсету үрдісі,  ол тэжірибелік-психологиялық  іс-әрекет түрінің 
ерекше бүтіндігін бейнелейді. Түзету жұмысының тиімділігінің 90%-ы 
анықтау жұмысының  қаншалықты терең,  мұқият зерттелгеніне байла- 
нысы. Түзету жұмысын жүзеге асырмас бұрын анықтап тексеру кезеңі 
жүргізіледі, осының негізінде түзету-дамыту жұмысының мақсаты мен 
міндеті қалыптасатын алғашқы қорытынды құрастырылады.
3.  Каузальды  тип  -  түзетудің  а р т ы қ ш ы л ы қ   үстаны м ы   сәтті 
жүргізілген  симптомдық  жүмыстың  өзі  адамның  бастан  өткізген 
қиындығын  соңына  дейін  шешіп  бере  алмайды.  Түзету  іс-шараны 
жүргізу  артықшьіяығы  дамудағы  қиындық  себебі  мен  ауытқуын 
анықтау  жэне алып тастау болып табылады.
4.  Түзетудің әрекеттік ұстаны м ы .  Мұның қалыптасу негізі
А.  Н.  Леонтьев,  Д.  Б.  Эльконин  еңбегіндегі  баланың  психикалық

даму теориясы болып табылады. Коррекциялық жұмыстың жүргізілу 
эдісі  -  жолы  мен  қойылған  мақсаттың орындалу  тэсілін  анықтайды. 
Түзету-дамыту  әсерінің  басты  тэсілі  клиенттің  белсенді  іс-әрекетін 
ұйымдастыру.
5. Клиенттің  жас кезеңі-психологиялы қж әнеж еке ерекшелігін 
есепке алу үстанымы. Клиенттің жеке ерекшелігін нақты есепке алу, 
әрбір дамудың қолайлы багдарламасын жасауға мүмкіндік береді.
6.  Психологиялык  эсер  етудің  кешенді  әдіс 
үстанымы. 
Практикалық психология  негізі  көптеген  эдіс технологияны, тэсілді 
қолдану  қажеттігін  көрсетеді.  Әрбір  эдістеме  мен  техника  бір 
теорияның меншігінде емес.
7.  Түзету  багдарламасына  таяудағы   әлеуметтік  ортаны 
белсенді  қаты сты ру  үстанымы.  Бала  әлеуметтік  ортадан  тыс,  өзге 
адаммен  қарым-қатынасқа түспей  өз  алдына  бөлек дамымайды.  Ол 
элеуметтік қатынаста,  түтас бір жүйеде, бөлінбейтін  бірлікте дами- 
ды. Жақын адаммен қатынас жүйесі, тұлғааралық қатынас ерекшелігі, 
ортақ іс-эрекет түрі мен оның орындалуы -  бала дамуында әлеуметтік 
дамудың ерекше  құрамдас бөлігі болып табылады. Олар таяу арадагы 
даму аймагын анықтайды.
8.  П сихикалык  процесті  түрлі  деңгейде  үйымдастыру  тірегі 
үстанымы.  Күрделі  дамыған  психикалық  процеске  сүйену,  сөздік 
қорды белсенді ететін әдісті қолдану.
9.  Күрделендіру  үстанымы.  Әрбір  топ  қарапайымнан,  ең 
жогарғы  күрделі  кезеңге  өту  керек.  Материалды  қағаз  жүзіндегі 
күрделілік,  оның  психологиялық  қиындығына  эркез  сэйкес  келе 
бермейді.  Материалдық-эмоциялық  күрделілігін  есепке  алу.  Кор­
рекция  жүмысында  ұсыныяатын  материал,  ойын  жаттығу  жагымды 
эмоциялық  эсер  қалдыру  керек.  Коррекция  сабағы  міндетті  түрде 
жагымды эмоциялық эсермен  аяқталуға әкелу  қажет.  Коррекцияның 
жұмыс бағдарламасы психологиялық дэлелді болуы шарт. Коррекция 
жұмысының сәттілігі, ең алдымен, диагностикалық нэтижесін дұрыс, 
объективті кешенді багалауға байланысты.
10.  «Ж оғарыдан  төмен»  түзету  ұстаны мы .  Л.  С.  Выготский 
ұсынган  түзету  жұмысының  бағыттылыгын  ашады.  Психолог  наза- 
рында,  коррекция  іс-әрекетінің  негізгі  мазмұны,  кпиенттің  ертеңгі 
дамуы, таяудагы даму аумағын кұрудан тұрады.
11.«Төменнен 
ж оғарыға» 
түзету 
үстаны мы . 
Коррекция 
жұмысының негізгі  мазмұны ретінде қабілетіне қарай  психологиялық

жаттығу  мен  дағдыландыруды  қарастыру.  Коррекция  жұмысының 
басты  міндеті 
мінез-құлықтың  қажетті  үлгісін  жасап,  оны  тез 
арада  бекіту.  Коррекция  жаттығуы  жекелік  және  топтық  деңгейде 
қарастырылады.  Алдымен  тәжірибелі  психолог  маман  индивидті 
жеке  қабылдағаны  жөн,  себебі  жеке  жэне  дара  ерекшелігімен 
этностық,  әлеуметтік,  мәдени  көзқарасын  анықтау  мен  ескеру 
жұмысы  жүргізіледі.  Жеке  пікірін  байқағаннан  кейін,  қосымша 
пікір қажеттігін  сезгенде топтық жұмысқа қосатын  болады.
П си х окоррекц и ялы қ бағдарлам ан ы   қурасты ру ал го р и тм і
1. Берілген  психологиялық анамнез (ақпарат)  диагнозды негізге 
алу. 
1
2. Психологиялық анықтау болжамы  арқылы, түзету  жұмысының 
мақсатын  құру. 
7
3.  Психокоррекциялық  жұмыс  негізіне  құрылатын  әдістемелік 
бағыт таңдау.
4.  Коррекция  жұмысын  жүргізетін  стратегия  мен  әдісті  таңдау.
5.  Индивидпен  жұмыс  түрін  (жекелік,  топтық  немесе  аралас) 
анықтау. 
■
 
-  в 
^ 
І ^
6-  Барлық түзету жұмысына қажетті  жалпы уақытты  анықтау.
7.  Қажетті  кездесу  жиілігін  анықтау  (күнделікті,  аптасына  бір 
рет,  екі  рет,  екі  аптада бір рет).
8.  Әрбір түзету  сабағының ұзақтыгын  анықтау.
9.  Коррекция  жұмысының әдісі  мен техникасын  іріктеу.
10.  Жұмысқа  қосымша  адамның  қатысуын  жоспарлау  (отбасы 
мен  жұмыста — туысын  қосу т.б.).
11.  Коррекция  жұмысының  багдарламасын  жасап,  түзету 
сабағының  мазмұнын  анықтау.
12.  Қажетті  материал  мен  құрал  жабдықты дайындау.
13.  Процесті  кезеңге  бөлу.  Міндетті  түрде  нәтижені  тексеріп,
қажетті 
түзету 
енгізу 
үшін 
психодиагностикалық 
жұмыс 
қорытындысын  қарау.
14.  Коррекция  жұмысын  іске асыру.
15.  Жұмыстың  нәтижелілігін  бағалау.
16.  Өткізілген  түзету  багдарламасын  иэтижелілігін  багалау
туралы 
психология лық 
немесе  психология лық-педагогикалық 
қорытынды жасау.

17.  Түзету  нәтижесін,
жеке  ерекшелігін  және  клиенттің
элеуметтік  жағдайын  ескере  отырып,  алдын  алу  шарасын  жоспар- 
лау және оны жүзеге асыру.
К оррекция багдарлам асы , оны ң  түрі