Ғылым және ғылыми зерттеулер

(4) гипотезаның түсіндіру күші болуы керек - оны растайтын фактілер 
мен салдардың белгілі бір саны гипотезадан шығарылуы керек. Ең көп 
фактілер алынған гипотеза ең үлкен түсіндіру күшіне ие болады; 
(5) қарапайымдылық - гипотезада ерікті болжамдар, субъективті 
қабаттар болмауы керек. 
Сипаттамалық, түсіндірмелік және болжамдық гипотезаларды 
ажыратамыз. 
Сипаттамалық гипотеза
- бұл объектілердің маңызды қасиеттері, 
зерттелетін объектінің жеке элементтері арасындағы байланыстар сипаты 
туралы болжам. 
Түсіндірмелік гипотеза
- бұл себептілік туралы болжам. 
Болжамдық гипотеза 
- бұл зерттеу объектісінің даму тенденциялары 
мен заңдылықтары туралы болжам. 
Теория
дегеніміз - шындықтың белгілі бір аймағын адекватты және 
интегралды түрде көрсететін логикалық ұйымдастырылған білім, білімнің 
тұжырымдамалық жүйесі. Оның келесі қасиеттері бар: 
(1) теория - ұтымды ойлау әрекетінің түрі; 
(2) теория - сенімді білімнің ажырамас жүйесі; 
(3) теория фактілер жиынтығын сипаттап қана қоймай, оларды 
түсіндіреді, құбылыстар мен процестердің пайда болуы мен дамуын, олардың 
ішкі және сыртқы байланыстарын, себепті және басқа тәуелділіктерін ашады; 
(4) теориядағы барлық ережелер мен тұжырымдар дәлелденген. 
Теориялар зерттеу тақырыбына сәйкес жіктеледі. 
Әлеуметтік, математикалық, физикалық, химиялық, психологиялық, 
этикалық және басқа теорияларды ажыратамыз. Теориялардың басқа 
классификациялары да бар. 
Ғылымның қазіргі әдістемесінде теорияның келесі құрылымдық 
элементтері ажыратылады: 
(1) бастапқы негіздер - ұғымдар, заңдар, аксиомалар, принциптер және 
т.б.; 
(2) идеалдандырылған объект - шындықтың кейбір бөліктерінің 
теориялық моделі, зерттелетін құбылыстар мен объектілердің маңызды 
қасиеттері мен байланыстары; 
(3) теорияның логикасы - дәлелдеудің белгілі ережелері мен әдістерінің 
жиынтығы; 
(4) философиялық көзқарастар мен әлеуметтік құндылықтар; 
(5) берілген теориядан алынған заңдар мен ережелер жиынтығы. 
Теорияның құрылымын тұжырымдамалар, пайымдаулар, заңдар, 
ғылыми ережелер, ілімдер, идеялар және басқа элементтер құрайды. 
Тұжырымдама
дегеніміз - белгілі бір заттар немесе құбылыстар 
жиынтығының маңызды және қажетті белгілерін бейнелейтін ой. 
Категория
- бұл заттар мен құбылыстардың ең маңызды қасиеттері мен 
байланыстарын 
бейнелейтін 
жалпы, 
негізгі 
ұғым. 
Категориялар 
философиялық, жалпы ғылыми және жеке ғылым саласымен байланысты. 

Ғылыми термин
дегеніміз - ғылымда қолданылатын ұғымды білдіретін 
сөз немесе сөз тіркесі. 
Белгілі бір ғылымда қолданылатын ұғымдардың (терминдердің) 
жиынтығы оның 
ұғымдық аппаратын 
құрайды. 
Пайымдау
дегеніміз - расталатын немесе жоққа шығарылатын ой. 
Қағида
- бұл жетекші идея, теорияның негізгі бастау нүктесі. Қағидалар 
теориялық және әдіснамалық болып табылады. 
Аксиома
- бұл бастапқы, дәлелденбейтін және белгіленген ережелерге 
сәйкес басқа ережелер алынатын ереже. 
Заң
дегеніміз - құбылыстар, процестер арасындағы объективті, 
маңызды, ішкі, қажетті және тұрақты байланыс. 
Заңдар әр түрлі белгілер бойынша жіктелуі мүмкін. Мысалы, 
шындықтың негізгі салаларына сәйкес табиғат, қоғам, ойлау және таным 
заңдылықтарын ажыратуға болады; әрекет ауқымына сәйкес - жалпылай, 
жалпы және ерекше. 
Заңдылық
: 
(1) көптеген заңдардың жұмысының жиынтығы; 
(2) әрқайсысы жеке заңды құрайтын маңызды, қажетті жалпы 
қатынастар жүйесі. 
Мәлімдеме
- бұл ғылыми тұжырым, тұжырымдалған ой. 
Ілім
- бұл шындық құбылыстарының кез-келген саласы туралы 
теориялық ережелердің жиынтығы. 
Идея
: 
(1) оқиғаның немесе құбылыстың жаңа интуитивті түсіндірмесі; 
(2) теориядағы анықтайтын негізгі тұжырымдама. 
Концепция
дегеніміз - ғылыми идеямен (идеялармен) біріктірілген 
теориялық көзқарастар жүйесі. Теориялық тұжырымдамалар көптеген 
құқықтық нормалар мен институттардың болуы мен мазмұнын анықтайды. 
Зерттеудің 

жүктеу/скачать 402,59 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: