Ғылым және ғылыми зерттеулер

эмпирикалық
деңгейі сенсорлық танымның басым 
болуымен сипатталады (сыртқы әлемді сезім мүшелері арқылы зерттеу). Бұл 
деңгейде теориялық білім формалары қатысады, бірақ бағынышты мағынаға 
ие болады. 
Зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейлерінің өзара 
байланысы мынада: 
(1) фактілер жиынтығы теорияның немесе гипотезаның практикалық 
негізін құрайды; 
(2) фактілер теорияны қолдай алады немесе оны жоққа шығара алады; 
(3) ғылыми факт әрдайым теорияға сіңеді, өйткені оны концепциялар 
жүйесінсіз тұжырымдау мүмкін емес, теориялық тұжырымдамаларсыз 
түсіндірілмейді; 
(4) қазіргі ғылымдағы эмпирикалық зерттеулер теорияны басшылыққа 
ала отырып алдын-ала анықталған. 
Зерттеудің 
эмпирикалық 
деңгейінің 
құрылымы 
фактілерден, 
эмпирикалық жалпыламалардан және заңдардан (тәуелділіктерден) тұрады. 
«Факт» ұғымы бірнеше мағынада қолданылады: 

(1) объективті оқиға, нәтиже объективті шындыққа (шындық фактісі) 
немесе сана мен таным саласына (сана фактісі) байланысты; 
(2) сенімділігі дәлелденген кез келген оқиға, құбылыс туралы білім 
(шындық); 
(3) бақылаулар мен эксперименттер нәтижесінде алынған білімді 
жинақтайтын сөйлем. 
Эмпирикалық жалпылама дегеніміз - белгілі бір ғылыми фактілер 
жүйесі. 
Эмпирикалық заңдар құбылыстардағы заңдылықты, байқалатын 
құбылыстар арасындағы қатынастардың тұрақтылығын көрсетеді. Бұл заңдар 
теориялық білім емес. Шындықтың маңызды байланыстарын ашатын 
теориялық заңдардан айырмашылығы, эмпирикалық заңдар тәуелділіктің 
үстірт деңгейін көрсетеді.