Ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Адилова Қабылдау стилистикасы
| әкімдігі менен биік
Және де биік менен ақындығы (Ж. Жақыпбаев). Мәтіннің атауын статикалық және динамикалық тұрғыдан қарастыруға болады: алғашқысында шығарма мазмұнынан жалпы хабардар ететін болса, оқылып біткеннен кейін ол мәтіндегі мазмұндық-нақты, мазмұндық- концептуалды және мазмұндық-астарлы ақпармен толығып, тиянақталады. Шығарманың атауына шығарылған сөз мәтіндегі басқа сөздермен байланысқа түсу арқылы тура мағынасынан айрылады да, көптеген жаңа мағыналарға ие болып, семантикасы аса бай әрі генеративті, әрі кумулятивті бірлікке айналады. Мысалы, Д. Исабековтің «Қарғын» романының атауы бір- ақ рет кездескенмен, бас кейіпкер Жасынның ішкі дүниесін тазартып өткен өзгерісті аңдатады. Бұл орайда кезінде Ғ. Мүсіреповтің дуалы аузына іліккен «Бесін» кітабының атауын алсақ та жеткілікті. А. Сүлейменовтің «Бесатар» повесінің соңғы бөлімі осы сөзбен аталады, яғни оқырман үшін лексикографиялық анықтамасы түсінікті сөздің кітап атауына шығарылу себебі анықталады. Бұл сөз, екінші жағынан, ұсыну қағидатына сәйкес күшті позиция саналатын соңғы сөйлемнің де (абзац, күрделі синтаксистік тұтастық) жүгін атқарып, мәтіннің тұтастығын қамтамасыз ететін түрлі санаттардың интеграциясын көрсетіп тұр. Қабылдау стилистикасында мәтіннің күшті позицияларының қатарына оның атауы да жатады. Атауына цитата алынған бірнеше шығарманы атасақ та жеткілікті: Ә. Нұршайықовтың «Махаббат, қызық мол жылдар» романы мен С. Ақсұңқарұлының бір туындысының атауына Абайдың «Есіңде бар ма жас күнің» өлеңінің бір жолы алынса, Д. Исабековтің «Гауһартас» повесі халық әнінің бір сөзімен аталған. Қазақтың белгілі сыншысы, публицист Т. Шапай Абай шығармашылығына арнаған кітабын ұлы ақынның бір жолымен «Шын жүрек – бір жүрек» деп атаған. Ақын Ғ. Жайлыбайдың «Бір қыз бар Жезқазғандасы» Естайдың бір жолының өзгертілген цитатасы болса, Г. Салықбайдың «Ана жақ пен мына жақ» өлеңіне Ж. Жақыпбаев өлеңінің бір Ре по зи то ри й Ка рГ У 62 жолы алынғанын эпиграф тікелей көрсетіп тұр. Аталған көркем мәтіндердің түсініліп, қабылдануы атауға сай, прецедентті мәтінмен ыңғайлас болса да, мазмұндық-концептуалды ақпараттың ыңғайластығы да, тосындығы да, кереғарлығы да кездеседі. Ж. Жақыпбаев өз өлеңін «Мұң. Бір түн...» деп атапты, бұл бірден Шығыстың атақты «Мың бір түн» классикалық шығармасын еске түсіреді. Араб әдеби ескерткішінің цитацияға алынған атауы дыбыстық, синтаксистік, пунктуациялық, графикалық өзгерістерге ұшыраса да, танылуы оңай. Осы ақынның «Көзбен жалғыз күй шертер» өлеңі Құрманғазының «Қайран шешем» күйімен байланыстырыла алады, яғни прецедентті құбылыстардың белгісі ретінде мұндай цитаталар жаңа мәтін мен бұрынғы мәтін арасында семантикалық түрлі байланыстар орнатады, ал бұл байланыстар оқырманның осы мәтінді интеграциялауына – біртұтас, аяқталған көркем туынды қалыптастыруына қызмет етеді. Көркем мәтін атауына шығарылған прецедентті атау, әдетте, өзі алынған контекспен ассоциация нәтижесінде автордың жаңа шығармасына бағалау, субъективті мән үстеп, оның семантикасын толықтырады, байытады. Атауы мәтінаралық байланыстарға негізделген шығармалардың бірі – М. Мағауиннің «Бір нәзік сәуле» әңгімесі. Әңгіменің атауы бірден Қ. Аманжоловтың «Дариға, сол қыз» ӛлеңін еске тҥсіреді, яғни прецедентті мәтіннен ҥзіліп алынған, ӛлеңмен семантикалық байланысы берік цитата деуге болады: Өңімде ме еді, түсімде ме еді. Көріп ем ғой бір армандай қызды... жүктеу/скачать 2,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|