Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010
жүктеу/скачать 5,72 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бұл мақалада фосфор қосындыларымен улану кезіндегі бауырдың токсикалық зақымдануын емдеу мақсатында жаңа әдістер мен дәрілік заттарды қолдану туралы мәселелер
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Жунисова М.Б.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 А.А.МАЙЛЫҚАРАЕВА
- Влияние социально-экологических факторов на показатели клеточного иммунитета у женщин, проживающих в г.Туркестане ЮКО показало, что значительные изменения происходят в
- The influence of socio-ecological factors on the indexes of cellular immunity of women living in
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Майлықараева А.А., Сейдинов Ш.М.
- Жүктіліктің 3-ші триместрінде жасушалық және гуморальдық иммунитет көрсеткіштері
- Әлеуметтік-экологиялық факторлардың физиологиялық...
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 М.Б.ЖУНИСОВА преподаватель МКТУ им. А.Ясави СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПРОБЛЕМЫ ИЗУЧЕНИЯ ТОКСИЧЕСКОГО ПОРАЖЕНИЯ ПЕЧЕНИ ПРИ ИНТОКСИКАЦИИ СОЕДИНЕНИЯМИ ФОСФОРА Бұл мақалада фосфор қосындыларымен улану кезіндегі бауырдың токсикалық зақымдануын емдеу мақсатында жаңа әдістер мен дәрілік заттарды қолдану туралы мәселелер қарастырылған. This article discusses the issue of developing new ways and means for the treatment toxic damage of liver during intoxication of phosphorus compounds.
Фосфорная интоксикация является полисиндромным заболеванием, характеризующимся полиморфной и динамической картиной. В патологический процесс вовлекаются почти все органы и системы организма [1]. При воздействии токсико-химических агентов фосфорного производства наблюдаются нежелательные сдвиги со стороны сердечно-сосудистой, нервной, гепатобилиарной системы, а также установлены изменения со стороны верхних дыхательных путей, мягких тканей полости рта и зубочелюстной системы, костно-суставной ткани, почек. Найдены выраженные изменения в картине периферической крови, со стороны желудочно-кишечного тракта. Однако центральное место в клиническом проявлении и в патогенезе фосфорной интоксикации занимает поражение печени, играющей ведущую роль в метаболических процессах. При интоксикации желтым фосфором ЖФ поражение печени наблюдается в 100% случаев. Развивается токсический «фосфорный» гепатит, который может проявляться на фоне повреждения других органов и систем, реже встречается изолированная форма поражения печени. Токсический «фосфорный» гепатит протекает чаще по типу жирового гепатоза или хронического персистирующего гепатита, однако возможно и активное его течение с выраженным увеличением органа и развитием цирротических изменений. На основе экспериментальных и клинических исследований Ормановым Н.Ж. с соавт. [2] предложена теория цепного свободнорадикального окисления субстратов, в частности липидов, при воздействии фосфора и его соединений. ЖФ является агрессивным жирорастворимым веществом и оказывает однонаправленное воздействие на липиды и фосфолипиды, вследствие чего функциональные нарушения возникают преимущественно в органах и системах, богатых липидами и фосфолипидами. Это положение объясняет полисиндромность заболевания при хронической фосфорной интоксикации и политропность поражаемых органов. Потапович А.И. с соавторами [3] считает, что ускорение реакций
259
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Жунисова М.Б. Современное состояние проблемы изучения токсического поражения печени...
переокисления липидов и угнетение функций системы антиоксидантной защиты клеток является одним из пусковых моментов в повреждении гепатоцитов и тем самым подчеркивает существенную роль
свободнорадикальных реакций в механизме токсического действия основных вредных факторов фосфорного производства. В своих исследованиях Губский Ю.И. показал, что [4], причиной жировой дистрофии печени является повреждение клеток митохондрий печени, вследствие чего происходит нарушение процессов окислительного фосфорилирования, тканевого дыхания и окисления жирных кислот. Повреждение мембран эндоплазматической сети гепатоцитов, приводящее к нарушению синтетической функции этого компартмента, способствует нарушению ядерно-цитоплазматических взаимоотношений, поступлению в клетку и циркуляции в ней метаболитов, выведению продуктов катаболизма, повреждению антитоксической и гликогенобразовательной функций. К настоящему времени накоплен достаточный материал, показывающий, что в клетке непрерывно протекают процессы перекисного окисления липидов (ПОЛ) и вследствие этого мембранные структуры клетки находятся под постоянной угрозой повреждающего действия этих процессов [5]. Анализ общих механизмов свободнорадикального окисления липидов в мембранных системах позволяет объяснить широкий круг явлений, протекающих в мембране при перекисном окислении, и помогает в разработке методов регуляции этого процесса. Известно, что в инициации ПОЛ существенная роль
принадлежит промежуточным продуктам последовательного восстановления молекулярного кислорода. Одно и двухэлектронное восстановление кислорода катализируется ионами железа и других металлов переменной валентности и может приводить к образованию активных форм кислорода: супероксид радикалов О 2 ', пероксида водорода Н 2 О 2 , гидроксильного радикала НО. Реакция образования супероксиданион радикала обеспечивается целым рядом
ферментов, таких
как ксантиноксидаза, флавиновые дегидрогеназы, НАДФ-Н 2 -цитохромоксидазы, а также окислением флавинов, тиолов, фенилгидразина и так далее. Перекись водорода образуется путем двухэлектронного восстановления О 2 с участием уратоксидазы, оксидазы Д-аминокислот и дисмутации О 2 . Супероксид О 2 и
перекись водорода сами по себе являются малоэффективными окислителями липидов, но при распаде этих продуктов или их взаимодействии между собой возможно образование гидроксильных радикалов, которые реагируют с липидами с высокой скоростью, эффективно инициируя ПОЛ . Одной из особенностей процессов ПОЛ является множественная природа промежуточных и конечных продуктов, сочетающаяся с их низкой стационарной концентрацией. При окислении природных полиненасыщенных жирных кислот, если к алкильным радикалам
260
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Жунисова М.Б. Современное состояние проблемы изучения токсического поражения печени...
присоединяется триплетный кислород 3О 2 , то образуются конъюгированные гидроперекиси в случае присоединения к изначальным интермедиатам ПОЛ- олефинам синглентного кислорода, образуются конъюгированные и неконъюгированные гидроперекиси-первичные продукты ПОЛ. При распаде гидроперекисей образуется широкий спектр вторичных продуктов ПОЛ- эпоксидов, карбонильных соединений, одним из которых является малоновый диальдегид (МДА). Следовательно, пути активации ПОЛ в биологических системах не однозначны, и в зависимости от того, каким путем осуществляется эта активация, проявляются те или иные токсические свойства веществ индукторов или продуктов ПОЛ. Так, с прямым или опосредованным действием супероксидного аниона связывают мутагенные и канцерогенные эффекты, нарушение генеративных функций, иммунитета, механизмы воспалительных процессов. При усилении генерации супероксидных анионов, например, в процессе биотрансформации ксенобиотиков, происходит увеличение продукции перекиси водорода, который, взаимодействуя с ДНК, вызывает хромосомные абберации и участвует в реакциях образования метгемоглобина. Поэтому в некоторых случаях бывает важно проследить взаимосвязь процессов ПОЛ и действие различных токсикантов на клетку. Кроме того, в результате усиленного свободнорадикального окисления липидов накапливаются токсические продукты окисления, приводящие к изменению состава и функций клеточных мембран, снижению активности мембраносвязанных ферментов и чувствительности рецепторов к нейрогуморальной регуляции. Перекисное окисление липидов принимает участие в поддержании нормальной физиологической активности клетки, являясь универсальным механизмом структурной и функциональной модификации биологических мембран. С процессом ПОЛ также непосредственно связаны скорость клеточного деления, фагоцитоз, состояние окислительного фосфорилирования, синтез простагландинов, лейкотриенов [6]. Отмеченные активации процессов ПОЛ в печени налагали отпечаток и на структурную организацию этого органа. Нарушение детоксицирующей функции гепатоцитов Кулкыбаев Г.А. связывает с уменьшением содержания цитохромов Р450 и В 5 , ключевых ферментов монооксигеназной системы, а также с угнетением активности N-деметилирования и р-гидроксилирования в эксперименте вследствии как, прямого действия токсических агентов, так и опосредованного в связи с увеличением микровязкости мембранных липидов, обусловленное накоплением холестерина, триглицеридов и уменьшением содержания фосфолипидов. Наконец, важным неспецифическим фактором регуляции ПОЛ, действующим практически на всех стадиях процесса, является так называемый структурный антиоксидантный эффект, под которым 261
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Жунисова М.Б. Современное состояние проблемы изучения токсического поражения печени...
понимается комплекс свойств мембранного бислоя, ограничивающий доступность молекул кислорода и его активных форм, а также радикальных интермедиатов и катализаторов ПОЛ к полиеновым ацилам фосфолипидов. Таким образом, основной, профессиональной патологией при производстве желтого фосфора является поражение органов и систем, в том числе преимущественно печени. Лечение данной патологии представляет собой не полностью решенную проблему, большинство применяемых методов носят симптоматический характер. Если учесть установленную в последнее время ведущую роль нарушения системы прооксидант - антиоксидант в патогенезе ХФИ, то активность поиска и внедрения новых эффективных, малотоксичных антиоксидантов является задачей наших дней.
ЛИТЕРАТУРА 1.
Тулебаев Р.К., Джамбулатов Б.Е., Жайшибеков Б.С., Бекмурзаева Э.К. Орманов Н.Ж., Кудабаев К.Ж. Влияние производных тетрагидрофурана на показатели состояния печени при отравлении желтым фосфором // Здравоохранение Казахстана. 1995. – №7. – С. 48 - 49. 2.
метаболических нарушений в печени при интоксикации Д-галактозамином // Фармакология и токсикология. 1990. -Т.53. - №2. - С.38-40. 3.
флавоноидов в системе микросомального перекисного окисления липидов // Кислородные радикалы и промоторы в биологических системах: сб. науч. ст. – Рига, 1988. - С. 187-189. 4.
5.
при воздействии хронического СВЧ – излучения различной мощности в эксперименте // Информационный листок, № 01-04.- Караганда, ЦНТИ, 2004.-2 с. 6.
подходы к лабораторному контролю при поражении печени // Клин. лабор. диагностика, 1996. - №4. – с.51.
262
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 А.А.МАЙЛЫҚАРАЕВА А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің ізденушісі Ш.М.СЕЙДИНОВ медицина ғылымдарының докторы, профессор ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ АҒЫМДА ӨТЕТІН ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРДЕГІ ЖАСУШАЛЫҚ ИММУНИТЕТ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ Влияние социально-экологических факторов на показатели клеточного иммунитета у женщин, проживающих в г.Туркестане ЮКО показало, что значительные изменения происходят в большей степени в Т-клеточном звене иммунитета и в меньшей степени в гуморальном и фагоцитарном его звеньях. The influence of socio-ecological factors on the indexes of cellular immunity of women living in Turkistan has indicated that the most significant changes mostly happen in T-cellular links of immunity and at the least degree in gumoral and phagocytical links.
Қазіргі кезеңдегі әлеуметтік-экологиялық факторлардың әсері Түркістан қаласының жас балалар мен ересек тұрғындарының аурушаң болуының негізін құраушы дизадаптациялық процестердің дамуына әкелді [1.222; 2.77; 3.50-55]. Осыған байланысты ағзаның бейімделушілік мүмкіндіктерінің деңгейін анықтау маңызды, әсіресе, жағымсыз факторлар әртүрлі патологиялық процестердің дамуына әкеп соқтырмаса да, қайтымды сипаты бар иммунитеттің бұзылуын туындатады. Жүкті әйелдерде мұндай зерттеулер жүргізу ерекше қызығушылық тудырады, өйткені ол әйелдер ағзасына көтеріңкі талаптар қояды және бейімделушілік механизмдердің ширығуымен қатар жүріп отырады. Жүкті әйелдің ағзасындағы иммунды өзгерістер бір-біріне генетикалық жағынан жат жасушалардың байланысын және генетикалық жағынан жат ақпаратты тасымалдаушы жасушаларды және де оларға жүкті әйелдердің иммундық жүйесінің бұзылу ықпалынан қорғауды қамтамасыз етуге бағытталады, жатырдың ішіндегі даму мен дер кезінде босанудың бүкіл бағдарламасын жүзеге асыруға ықпал етеді [4.440]. Осы жоғарыда келтірілген мәліметтерге байланысты, жүктілік кезеңіндегі әйелдердің денсаулығын қоршаған орта «сапасының» индикаторы ретінде қарастыруға болады. Әдебиеттерде жүктіліктің физиологиялық ағымы үшін тән сипатты иммунологиялық өзгерістер туралы қарама-қайшы мәліметтер кездеседі. Атап айтсақ, кей авторлардың пікірінше, жүктілік «физиологиялық иммунды тапшылықтың» [5.103-125] көрінісі ретінде түсіндіруге болатын айқын өзгерістердің жасушалық иммунитетінің күйін тудырмайды. Басқа авторлар [6. 8- 37], физиологиялық жүктілік кезінде арнайы емес Т-жасушалық супрессия қалыптасады, ол жүкті әйелдің ағзасы ішіндегі шаранада иммунологиялық толеранттылығын қамтамасыз етеді, ал кейбір авторлар жүктіліктің І, ІІ, ІІІ триместрлерінде Т-лимфоциттердің төмендегенін көрсетеді [7. 302-308]. Бұл зерттеудің мақсаты экологиялық факторлардың жүктіліктің физиологиялық ағымына жағымсыз әсерін зерттеу болып табылады. Экологиялық жағымсыз жағдайда (Түркістан қаласы) өмір сүріп жатқан 263
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Майлықараева А.А., Сейдинов Ш.М. Әлеуметтік-экологиялық факторлардың физиологиялық...
жүкті әйелдерді клиникалық-иммунологиялық бақылау көрсеткендей, тексеруден өткен 128 әйел арасында жүктіліктің ІІІ триместріндегі иммунологиялық көрсеткіштердің нормативтік мәннен ауытқуы 88,5% жағдайда кездеседі. Атап өтер жәйт, өзгерістер көп жағдайда (85,9%) иммунитеттің Т-жасушалық тармағында анықталды, ал ең төмен дәрежеде гуморальдық және фагоцитарлық тармақтарда анықталды (32,0 және 10,8%). Жүкті әйелдердегі және экологиялық жағымсыз жағдайда (1-кесте) өмір сүруші фертильді жастағы жүкті емес әйелдердің иммундық статусының көрсеткіштерін салыстыру кезінде жүкті әйелдердің қанындағы лимфоциттер санының азаюы мен лейкоциттер санының ұлғайғандығы анықталды. Бұл кезде иммундық жауаптың күшеюіне кедергі болатын жүктіліктің физиологиялық ағымын ұстап тұру процесіндегі басты тұлға саналатын Т-лимфоцит- супрессорлар санының томендегені байқалды. Осылайша, бір мезгілде иммунды реттеуші индекс (CD + 4 / CD + 8 ) арта түсті. Тексеруден өткен әйелдердің басым көпшілігінде CD + 4
+ 8 маркерінің жиынтығы қандағы жетілген Т-лимфоциттердің (CD + 3 ) құрамын арттыра түседі. А.И.Аутеншлюс ұсынған Т-лимфоциттерді дифференциациялау көрсеткіштерінің мәні: (nл = CD Z___), CD + CD + 62,2% жағдайда бұл көрсеткіш 0,9-дан төмен болса, ал 27% жүкті әйелдерде нормативтік мәндер шегінде және 10,8% әйелдерде 1,0 болады. Бұл қандағы жетілмеген Т-лимфоциттердің циркуляциясын білдіреді, олардың функционалды пісіп-жетілуінің жалпы деңгейінің төмендегенін көрсетеді.
1- кесте. Жүктіліктің 3-ші триместрінде жасушалық және гуморальдық иммунитет көрсеткіштері
өлшем бірлігі Жүкті әйелдер (n= 47) Жүктіліктен тыс әйелдердің денсаулығы Лейкоциттер 10 9
8,5 ± 0,3* 6,3 + 0,4 Лимфоциттер % 36,7±1,04* 43,6±1,7 Жетілген Т-лимфоциттер (CD + 3
% 49,2 +0,86 46,1±2,02 10 9 1,5 ± 0,06 1,3 ± 0,08 Тхелперлер –индукторлар ((CD + 4
% 35,1± 0,75 34,5 ± 1,8 10 9 1,03 ± 0,05 0,92 ± 0,07 Т-супрессорлар-цитотоксикалық(CD + 8
% 25,3 ± 0,79* 28,5 ± 1,4 ю 9 0,78 ± 0,03 0,79 ± 0,06 Табиғи киллерлер (NK, (CD + 16
% 21,6 ± 0,72 22,7 ± 1,3
ю 9
0,68 ± 0,03 0,62 ± 0,07 В-лимфоциттер (CD + 20
% 21,3 ± 0,66 24,9 ± 1,9 10 9 0,67 ± 0,03 0,71 ± 0,09 Иммунды реттеуші индекс (Тх/Тс) бірлік 1,4 ± 0,06* 1,2 ± 0,07 Ig A
г/л 2,13 ± 0,12 2,06 ± 0,19 Ig M
г/л 2,14 ± 0,14 1,95 ± 0,18 Ig G
г/л 10,07 ± 0,41* 12,65 ± 0,75 Фагоциттеуші нейтрофильдер % 50,5 ± 1,8* 37,6 ± 3,9 10 9 2,48 ± 0,14* 1,21 ± 0,13 Фагоцитарлық индекс бірлік 3,6 ± 0,15* 2,3 ± 0,15 Ескерту* - айырмалар р< 0,05 – 0,01 кезінде дұрыс шындыққа сай болады. Конкановалин А-ның (КонА) және фитогемагглютинин (ФГА) әрекетінің 264
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Майлықараева А.А., Сейдинов Ш.М. Әлеуметтік-экологиялық факторлардың физиологиялық...
лейкоциттердің миграциясының тежелу әсеріне жауабында лейкоциттердің медиаторлық белсенділігін зерттеу нәтижелері көрсеткендей, 45,7% жағдайларда КонА әрекетімен лейкоциттер миграциясының тежелуі байқалды. Жүкті әйелдердегі иммунитеттің фагоцитарлық тармағындағы өзгерістерді бағалау кезінде қандағы фагоциттеуші нейтрофильдер санының және олардың жүкті емес әйелдермен салыстырғанда функционалдық белсенділігінің жоғары көрсеткіштері анықталғаны назар аударады. Сонымен, әлеуметтік-экологиялық жағымсыз жағдайда өмір сүретін жүктіліктің ІІІ триместрінде әйелдердің иммундық жүйесінің жай-күйі қанда супресор/цитотоксиндік жасушалардың азаюымен, иммунды реттеуші субпопуляцияның дисбалансымен, IgG өнімінің азаюымен сипатталады. Түркістан қаласының дені сау жүкті әйелдерінің иммундық статусының басқа аймақтарда тұратын әйелдердегі сондай көрсекіштерімен салыстыра отырып, белгілі бір ерекшеліктер анықталды. Атап айтқанда, басқа аймақтарда тұратын әйелдермен салыстырғанда Түркістан қаласында тұратын дені сау жүкті әйелдер үшін Т-лимфоциттер (CD + 3 ) жалпы санының көрсеткіштерінің төмен мәні, Т-хелпер/индикаторлар саны және В-лимфоциттер көрсеткіштерінің жоғары мәніне тән сипат болып келеді. Түркістан қаласының тексеруден өткен дені сау жүкті әйелдері мен жүкті емес әйелдерінің қанындағы табиғи киллер (CD + 6 ) көрсеткіштерінің ең жоғары мәні көңіл аударарлық. В.П.Чернышева және т.б. авторлар мәліметтері бойынша, дені сау жүкті әйелдердегі CD + 6 жасушаларының құрамы 3,9 ± 1,8 деп есептелінеді. Біз тексеруден өткізген жүкті әйелдердегі CD 6 жасушаларының құрамы одан жоғарырақ болды – 21,6 ± 0,72. Түркістан қаласында тұратын жүкті әйелдердің иммунологиялық параметрлерінің физиологиялық шегі туралы біз алған мәліметтер «ана-баланың жолдасы – шарана» жүйесіндегі бірқатар патогенездік механизмдердің бұзылуын түсіну үшін емдеу - алдын алу шаралары үшін мақсатты бағытталған бақылауды одан әрі жүргізу үшін, экологиялық және әлеуметтік-экономикалық прессинг жағдайындағы жүкті әйелдердің ағзасының иммундық жауабы негізіне жататын заңдылықтарды анықтау, зертханалық иммунологиялық диагноз қою қажет. Осылардың негізінде сырқаттарды емдеудің қазіргі заманғы стратегиясы құрылады. ӘДЕБИЕТТЕР
1. Бодиенкова Г.М. Иммунореактивность населения и качество окружающей среды Прибайкалья -Иркутск: ИрГТУ, 2006. 2.
Всесоюзная конференция. - Л., 1991. 3.
Лещенко Я.А. Особенности состояния здоровья работающего населения промышленных городов Приангарья на современном этапе / // Бюллетень ВСНЦ СО РАМН (Проблемы медицины труда и экологии человека). - 2000. - № 3 (13). 4.
Шабалов Н.А. Неонаталогия - СПб.: Специальная литература, 1997. - Т. 1. 5.
Brookskaiser J.C. / J.C. Brookskaiser, R.A. Mirgeta, D.W. Hoskin // . Journal of Reproductive Immunology. - 2002. - Vol. 21, Iss 2. - P. 6.
7.
Zhao Y. Phenotypic and functional analysis of human T lymphocytes in early second- and third- trimester fetuses / Y. Zhao // Clin. And Exp. Immunol. -2002. - Vol. 129, N 2. - P. |