Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010
жүктеу/скачать 5,72 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 М.Р.СИХИМБАЕВ
- Функциональная схема системы управления упругими отжатиями при растачивании отверстий
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Тажибаев С.Д., Байгужинова А.Ж. Ара шаруашылығының мамандануы мен оларды орынды...
Қазақстанда ара шаруашылығының ең жақсы дамыған кезінде 300 мың ара ұясы болған. Аралардың ең басым бөлігі Шығыс Қазақстан облысында, екінші орында Алматы облысы тұр. Климаттық және бал өндіру жағдайларына байланысты Қазақстанның барлық
жерін 6 ара шаруашылықтық белдеулерге бөлуге болады: шығыс, оңтүстік-шығыс, оңтүстік, батыс, солтүстік және орталық. Әр белдеудің табиғи-климаттық жағдайларына қарай ара шаруашылығын жүргізудің өзіндік ерекшелігі бар. Сондықтан, Қазақстандағы ара шаруашылығының болашақтағы дамуы осы белдеулердің ерекшеліктерін терең білуде жатқан сияқты. Шаруа аралық маманданулар жерді қарқынды игеру аймақтарында жүргізіледі. Ауыл шаруашылық ұйымдары ерікті түрде өздерінің омарталарының техникалық деңгейін жаңа заман талаптарына сай жарақтап, бірлескен омарта фермаларын қалыптастырады. Жекелеген шаруашылықтардың мамандануы белдеулік маманданудан қарағанда кез-келген табиғи климаттық белдеуде жүргізіледі. Қарқынды егін шаруашылығымен айналысатын белдеулерді маманданған станциялардың табысты болуы, балды өсімдіктер мен еңбек ресурстарын тиімді қолдануы, ауыл
шаруашылығы өсімдіктерін тозаңдандыру қажеттілігін қанағаттандыруы керек. Омарталардағы маманданулар жоғары еңбек өнімділігіне жетуде еңбекті ұйымдастырудың рационалды түрлерінің бірі болып табылады. Соңғы екі онжылдықтарда Қазақстанның ара шаруашылығында шаруашылықтар арасында және шаруашылықтар ішіндегі салалық мамандану бағыттары қалыптасты. Олар келесідей бағыттарды қамтиды:
тозаңдандыру;
балды - тозаңдандыру;
аналықты өсіріп тарату;
пакетті ара өндірісі. Ара шаруашылығының салалық бағыттары табиғи аймақтардың климат жағдайларын ескере отырып дамуы керек. Жергілікті жердің климат жағдайының шаруашылықтың қай саласын дамытуға қолайлы екені қатты ескеріліп отырылуы керек (мысалы, бал арасын өсіріп, тарату – оңтүстік аймақтарда, тауарлы бал өндірісі – шығыс және солтүстік аймақтарда, тозаңдандыру – мәдени өсімдіктерді өсу жақсы дамыған аймақтарда). Шаруашылық ішіндегі мамандану өндірістің мақсаттарына сай келуі керек. Бір ара шаруашылығы фермаларында тауарлы бал өндірісімен қатар энтомофильді өсімдіктерді тозаңдандыруды қатар жүргізуге болады. Мысалға әлемдік ара шаруашылығының дамуын талдасақ (АҚШ, Аргентина, Австралия, Канада) оларға мемлекет тарапынан қаржылық көмек өте жақсы көрсетіледі. Атап айтсақ, ұзақ мерзімдік инвестициялық бағдарламалар, 302
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Тажибаев С.Д., Байгужинова А.Ж. Ара шаруашылығының мамандануы мен оларды орынды...
несиелер, субсидиялар мен дотациялар әсіресе этномофильді өсімдіктерді тозаңдандырғаны үшін 1 ара ұясына бір өсімдік түрі үшін 100 – 150 АҚШ $ мемлекет және жеке тұлға қаржысынан төленеді.
Яғни омарташы бір мерзімде 2–5 өсімдік түрін тозаңдандырса, оның 1 ара ұясына келетін кірісі 200-250 АҚШ $ құрамақ. Бұдан егіншілер де, омарташылар да, мемлекет те ұтады. Кейбір омарталарда аналық өсірумен қатар пакетті ара өндірісін де қатар дамытуға болады. Әр аймақтың табиғи жағдайлары мен шаруашылық мақсаттары әртүрлі болғандықтан, ара шаруашылығын екпінді дамыту үшін мамандану өзгермей қала береді. Нарықтық қатынастарға өту кезеңінде мамандану бағыттарын жоспарлау үшін нарықта қалыптасқан жағдайларды зерттеп, шаруашылықта қай бағытта мамандандыруға болатынын шешу және ара өнімдерінің қай түріне сұраныстың көп екендігін талдау керек. Тек қана тауарлы бал өндірісімен айналысу, атап айтқанда, ауа райының қолайыз болған жылдарында, ара шаруашылығының экономикалық тиімділігін түсіріп жіберетіні байқалып жүр. Осыдан барып ара ұяларын кешенді түрде пайдалану, одан өнімнің түрлерін мүмкіндігінше көп алу мақсаттары қойылып, тиімділігін арттыру көзделіп отыр. Ауыл шаруашылығының өсімдіктерін тозаңдандырғаны үшін омарташыларға мемлекет тарапынан дотациялар төленуі тиіс. Ара ұясынан қандай өнім алынса да ара ұясының биологиясы ескерілуі тиіс, ұрпақтарын дамытуына кедергі келтірмеуі керек. Ара шаруашылығы өнімдерін өндіруді дамыту жағдайларының көпқырлылығы күрделі климаттық, табиғи, ұйымдастырушылық, технологиялық және
экономикалық факторлардың әрекеттесуімен айқындалады. А.П.Воронцовтың ойынша, ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің экономикалық тиімділігіне факторлардың үш тобы әсер етеді дейді. Бірінші топтағы факторларға ғылым мен техникалық даму жетістіктерін қолдану, ауыл шаруашылығының материалдық техникалық базасының дамуы мен өндіріс интенсификациясы жатады, екінші топқа ұтымды территориялық бөлістіру, өндірістің мамандануы мен шоғырлануы, ал үшінші топ факторларына еңбекті ғылыми тұрғыдан ұйымдастыру мен өндірісті басқару, материалдық ынталандыру жүйелері жатады [1]. Ара шаруашылығы өнімдері өндірісінің экономикалық тиімділігіне әсер ететін факторларды келесідей топтарға жіктейміз: 1. Шаруашылық қызметке тәуелсіз сыртқы факторлар – биоклиматтық потенциал, заңдық және нормативтік актілер, мемлекеттік реттеу мен баға саясаты, сыртқы бәсекелестік, өнімді тұтынушылар мен қажеттіліктің даму деңгейі, салық салу, несиелендіру, инфляциялық үрдістер және т.б. 303
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Тажибаев С.Д., Байгужинова А.Ж. Ара шаруашылығының мамандануы мен оларды орынды...
2. Ұйымдастырушылық, технологиялық және экономикалық тұрғыдан әсер ететін ішкі факторлар - жер, материалды-техникалық және еңбек ресурстарының болуы, өндіріс технологияларын қадағалау, персоналдың біліктілік деңгейі мен технологияларды игеру дәрежелері, жұмысты орындау сапасы, өнімді өндірудегі шығындар деңгейі, ұйымдастырушылық және өндірістік құрылым, менеджменттің даму деңгейі және т.б. 3. Өзара шарттастық факторлар – ара шаруашылығы өнімдерінің тауарлық ұсыныс көлемі мен шикізатты өңдеу базасының сыйымдылығы, өндіруді кеңейтуді қамтамасыз ететін кірістілік деңгейі, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін игеру деңгейі, ара шаруашылығы өнімдерін өндіру мен өңдеу сапасы, қажеттілік деңгейі мен сатып алушылардың сатып алушылық мүмкіндіктері және т.б [1]. Өндіріс тиімділігін арттыру, өндірілген өнімнің өзіндік құнын азайту саланы тиімді
орналастыру мен
мамандандыру негізінде ауыл шаруашылығын интенсификациялау арқылы жүзеге асырылуы керек. Сонымен ара шаруашылығы ауыл шаруашылығының саласы ретінде басқа салалардан келесідей ерекшеліктермен ерекшеленеді:
өнімділік потенциалына қарамастан өнімді алуға маңызды әсерін тигізуі мүмкін.
Ара шаруашылығының басқа мал шаруашылығынан ерекшеленетін өзіндік балды базасы бар. Бал аралары өздерін азықпен қамти алады. Балды жинау шектеулі алаңдарда таралғандықтан ара ұяларын көптеп гүлдейтін балды өсімдіктерге көшірудің қажеттілігі туындайды.
Ұсақ алғашқы бөлімшелер еңбек бөлінісін қолдануға мүмкіндік бермейді.
мерзіміне тәуелді болғандықтан қысқа мерзімде жүргізіледі.
Ара шаруашылығының мамандануына сай әртүрлі өнім алу тән [1]. Яғни ара шаруашылықтарының мамандануы осы сала өнімдерін өндіруге, селекциялық жұмыстарды жүргізуге, ауыл шарауашылығының энтомофильді мәдени өсімдіктерін тозаңдандыруға, материалдық, табиғи және еңбек ресурстарын ұтымды қолдануға, ғылымның жетістіктері мен алдыңғы қатарлы тәжірибелерді енгізуге және саланың жалпы табыстылығын арттыруға мүмкіндік туғызады.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Төртінші сайланған ҚР парламенті мәжілісі екінші сессияның 2008 жылғы 2 қыркүйек – 2009 жылғы 1 ақпан кезеңіндегі қызметінің қорытындылары. 2.
3.
ШҚО Әкімінің арнайы сайтының мәліметтері /www.akimvko.kz 4.
ШҚО статистикалық есеп орталығы мәліметтері /www.shygys.stat.kz 304
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 М.Р.СИХИМБАЕВ доктор экономических наук, профессор КарГТУ
Анализ технологических факторов, влияющих на точность формы отверстий в поперечном сечении при растачивании на многоцелевых станках показал, что непосредственное влияние оказывают факторы, имеющие вариацию своей величины за время одного оборота шпинделя с инструментом. Наиболее существенными из них являются: переменное силовое воздействие из-за неравномерности припуска заготовки; переменная по углу поворота жесткость шпинделя с инструментом; геометрические неточности станка, вызывающие изменение положения оси вращения шпинделя. Влияние этих факторов выражается через изменение радиуса инструмента относительно оси вращения шпинделя, что приводит к образованию погрешности формы поверхности в поперечном сечении. Погрешность расположения, при условии отсутствия погрешности позиционирования, определяется упругими деформациями технологической системы. Образование погрешности расположения от упругих отжатий обусловлено теми же факторами, которые действуют при погрешности формы. Следствием действия этих факторов являются упругие отжатия формообразующей части режущей кромки резца, то есть механизм образования этих погрешностей идентичен. Поскольку погрешность формы и расположения зависят от изменения текущего значения радиуса резца относительно оси шпинделя в статике, с информационной точки зрения при управлении они не различимы и в процессе управления уменьшаются одновременно. Качественно механизм влияния упругих отжатий инструмента на погрешность формы и расположения не отличается. Очевидно, что уменьшение упругих отжатий инструмента в процессе обработки отверстия приведет также к уменьшению погрешности размера (поля рассеивания), а с другой стороны практически исключит необходимость расчета настроечного размера, поскольку в этом случае реальный размер будет близок к размеру статической настройки.
305
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Сихимбаев М.Р. Управление упругими отжатиями технологической системы при растачивании...
Для определения погрешностей формы поперечного сечения поверхности воспользуемся формулой [1], преобразованной с учетом специфики образования переменной по углу поворота φ шпинделя значений податливости технологической системы:
ãàð O W W W , (1)
где W O – среднее значение податливости технологической системы; W
технологической системы. Вышеприведенное уравнение представляет собой погрешность формы поверхности, рассматриваемую как непрерывную величину расстояния между точками реальной поверхности и прилегающей к ней окружности. Эта погрешность является следствием отклонений формообразующего элемента режущей кромки резца от положения статической настройки под действием силовых и кинематических воздействий в процессе обработки. Технологическая система может быть условно разделена на две части; шпиндельную группу, связанную с инструментом и стол станка, связанный с заготовкой. Ввиду высокой жесткости станины можно считать, что связь между этими двумя частями осуществляется только через процесс резания. Жесткость стола с заготовкой значительно выше, чем жесткость шпиндельного узла с инструментом, поэтому упругие отжатия шпиндельного узла оказывает основное влияние на точность обработки. Наибольшее влияние на точность обработки на переходах растачивания оказывают упругие деформации шпиндельного узла с инструментом. Примем, что упругие отжатия вершины резца возникают под действием составляющих силы резания Рх и Ру. Поскольку влияние составляющей силы резания Рх приводит к уменьшению величины упругих отжатий в радиальном направлении, рассмотрим упругие отжатия вершины резца под действием лишь одной составляющей силы резания Ру, которая изменяет свое значение в зависимости от угла поворота шпинделя. Изменения силы резания, обусловленные погрешностью геометрической формы заготовки, являются естественным входом системы. С учетом того, что в упругих деформациях шпиндельного узла с инструментом доминирующее отклонение, вследствие действия силы резания, приходится на расточную оправку, представим ее в виде консольнозакрепленной балки равного сечения (рисунок 1) и рассмотрим возможность управления положением формообразующего элемента режущей кромки инструмента с целью обеспечения постоянного значения радиуса инструмента относительно оси вращения шпинделя путем введения активного компенсатора отклонений.
306
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Сихимбаев М.Р. Управление упругими отжатиями технологической системы при растачивании...
Рисунок 1. Схема управления упругими деформациями расточного инструмента По расчетной схеме системы, представленной на рисунке 2, имеет - приведенную массу m Z ; упругий элемент, имеющий коэффициент упругости Ку; демпфирующее звено с коэффициентом демпфирования Кд. Воздействие процесса резания на систему представлено составляющей силы резания Ру. Поскольку для возвращения инструмента в исходное положение необходимо приложить определенное усилие, его действие представлено в виде F Э .
Рисунок 2.
Уравнение движения системы, обладающей массой m Z , имеет вид:
, " 2 2
H d m l m a m F Z Z Z (2) где а - ускорение системы;
Расписывая суммарное значение сил, действующих на систему, получим: , 2
dt H d m F F F P Z Д Э УПР У (3) где Ру – радиальная составляющая силы резания; Fynp = - Ку·ΔН - сила реакции упругого элемента на перемещение Н; 307
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Сихимбаев М.Р. Управление упругими отжатиями технологической системы при растачивании...
Э = Ко·U - усилие управляющего воздействия, зависящее от коэффициента обратного пъезоэффекта Ко и величины подаваемого на двигатель напряжения U;
Подставляя значения величин, входящих в выражение (3) получим: . 1
2 dt H d m dt dH К Н К F P Z Д У Э У (4) Составим структурную схему механической части системы (рисунок 3).
Рисунок 3. Структурная схема механической части системы
Для стабилизации величины отклонения Н при воздействии переменной составляющей силы резания Ру вводим систему активного управления величиной компенсирующего усилия Fэ в зависимости от управляющего напряжения U с контурами обратных связей по скорости Н' и перемещению Н формообразующей вершины режущей кромки инструмента. Такая функциональная схема соответствует системе управления статического типа. Для придания системе астатических свойств введем в структуру интегрирующее звено К У /р, позволяющее свести ошибку отклонения инструмента от заданного положения, в результате управления, к нулю. Тогда, функциональная схема системы управления примет вид (рисунок 4).
Рисунок 4. Функциональная схема системы управления упругими отжатиями при растачивании отверстий Передаточная функция внутренней части контура без учета интегратора примет вид:
308
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Сихимбаев М.Р. Управление упругими отжатиями технологической системы при растачивании...
(5)
Для того, чтобы исключить нежелательное повышение порядка характеристического полинома (4), условимся, чтобы W
описывала безынерционное преобразование сигналов, имеем
(6) Анализируя выражение (5) приходим к выводу, что для обеспечения устойчивости, присущей минимально-фазовым звеньям, коэффициент передачи должен иметь отрицательное значение. При его положительном значении выражение в скобках, стоящее в знаменателе формулы (5), стремится к нулю с увеличением коэффициента передачи W
. Это приводит к приближению системы к границе устойчивости и при выполнении равенства система теряет устойчивость
1 W У Д Д К К Т
(7) Таким образом, для устойчивости системы необходимо обеспечить жесткую отрицательную обратную связь по скорости W
Для преобразования сигнала обратной связи по скорости в сигнал управляющего воздействия на исполнительный элемент, обеспечивающий усилие регулирования Fa, требуется усилитель. Тогда структурная схема принимает законченный вид:
жүктеу/скачать 5,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|