Ғылыми конференция л. Бақтыбай

и

МЕКТЕПТЕГІ  Ә ДЕВ И ET  П Э Н  I

35

Ғ .М ү с ір е п о в т ы ң   « Ж а ң а   д о с т а р »  

ә ң г ім е с ін д е г і  б а л а л а р   б е й н е с і

С абакгы н  мақсаты:

Ғ.Мусіреповтың  «Жаңа  достар»  әңгімесінің  мазмұнын 

аша  отырып,  оидағы  басты  кейіпкерлер  -   Қайырғали, 

Шеген,  Бораш  бсйнс;ісрін  ашу,  олардың  арасындагы 

достык  жайын  үғындыру.  Оқушыны  өз-бетінше  ізденуге, 

ойлануға,  өз  ойын  еркін  айта  білуге  баулу.

Шығарма  кейіпкерлері  аркылы  окушыны  достыкка. 

снбсккор.пыкка,  мейірімділікке,  адамгершілікке 

тәрбиелеу.

Сабакты ң 

әдісі:  Окушыларды  ізденту,  таптыру, 

ойланту.

Сабақгы н  кориекілігі: 

Ғ.Мүсіреповтын  суреіі. 

бүктсме,  кеспс  кағаздар,  слайд.

Сабақтын  түрі: 

Аралас  сабак

С абақты ц  барысы: 

Ұйымдастыру

Ж ака  сабақ

—  Балалар.  сендер  еткеп  сабакта  казак  әдебиетінін 

аса  корнекті  өкілі.  белгілі  жазушы  Ғ.Мүсіреповтын  та- 

маша  туындысы  -   «Казак  солдаты»  романыпан  алынған 

үзінді  —«Жана  достармен»  таныскан  болатынсывдар. 

Бұл 

шығармаға 

аркау  болған 

басты 

кейіпкер 

Кайыргалидын  калага  ауылдан  оку  іздеп,  кашып  келген 

беті  болатын.  Окиға  Кеңес  өкіметінің  алгашкы  жылда- 

рып  камтиды.  Шығарманың  негізгі  мазмұнына  омірде 

накты  болған  адамнын  —  Кенес  Одағынын  Батыры 

Қайырғали  Смағұловтын  -   романның  бас  каһармаіш 

аға  сержант  Кайрош  Сарталиевтін  протатипі.

-  

Окушылар. 

сендер 

бір-бірінмен 

доссындар, 

олай  болса,  достар  каидай  болуы  ксрск,  сол  туралы 

әңгімелесейікші.

Достар

киындыкта  көмектеседі 

бір-біріне  мейірімді  болады 

сатпайды,  сатылмайды

Окушылардың  сырласу  диалогі:

Шын 

Д О С   К І М ?

Жал га н  дос  кім?

Сатпайды,  сатылмайды. 

Клындыкта  кемектесе 

біледі.

Басына  іс  түссе,  сатып 

жібереді.  Киындыкта 

ка ai ы п  кетеді.

— 

Енді  «Жана  достар»  шығармасындагы  балалар  жай­

ын  еске  түсірейікші.  Олар  -К айрош .  Шсген  және  Ьо- 

раш.  Кайырғали  —  кандай  бала?

ауылдын  баласы

i

■

  «

v  ï 

‘

, 

Щ

* Шё  y ï

Гүлбақира  Қ(ЗІІІҚАРБАЕВА,

Казакстанның  40  жылдығы  атындағы  орта  мектептін 

казак  тілі  мен  эдебиет  пондерінін  мұғалімі

Жамбыл  облысы, 

Байзак  аүданы.

Кайырғали

оку  іздсп  калаға  келді 

жасы  10-11  де 

енбеккор,  мейірімді.  оқуды 

жаксы  көреді,  доска  берік

ІІІеген  жайында  не  білеміз?

ІІІегсн

Бораш

ауыл  баласы 

жүйрік,  мейірімді 

акылды.  білімді

адамгершілігі  мол,  доска  берік, 

молдадан  кашып  келген 

жасы  15-те

ауылдын  баласы 

әлсіз 

мейірімді 

достыкка  берік

Кейіпкерлер  жайында  айтып  болған  соц,  «Кұстарды 

карсы  алу»  ойынын  ойнаймыз.

-  

Міне.  окушылар  жылдын  тамаша  мезгілі  көктем  де 

келіп  калды.  Көктеммен  бірге  жыл  кустары  да  оралады. 

Олай  болса,  бүгінгі  жүмысымызды  күстарды  карсы  алу

№  3  (39),  2010  жыл

J2

азак.  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

үшіп  үя  жасауға  арнаймыз.  Ол  үшін  мына  ұяігі.іп  әрбір 

болігінін  артында  сүрактар  бар.  Сол  сүрақтарға  жауап 

берсек  қака  ұяны  жасай  аламыз.  Ендеше,  канагты  доста- 

рымызды  карсы  алу  үшін  жұмыла  жүмыска  кірісейік.

1.  Шығарманын  «Жана  достар»  агалуында  кандай 

сыр  бар?

2.  Қайырғали  не  себепті  калаға  кслді?

3.  Шеген  мен  Бораш,  Кайроштын  жағдайы  кандай 

еді'?

4.  Роман  кай  кездегі  өмірді  суреттеп  отыр?

5.  Кайрош  балалар  үйіне  калай  әкелінді?

Осы  сүрактарға  жауап  алып  болғак  сон,  мына 

кесгелердІ  пайдаланамын.

36

Мені  толғанаыратын  жай

Мен  гүйген  ой

-  

Біз  бүгінгі  сабакта  балалар  бейиесін  толык  аша  от­

ырып,  олардыц  бір-біріне  мейірімділігін,  адаміершілігін. 

адал  дос  болтндарын  білдік.  Олар  білімге,  өнсрге 

кызыкты,  келешекте  елі  үшін  жанын  киятын  ер-азамат 

болып  тәрбиеленді.

Үйге  тапсырма:  РАФ Т  элісімен  Кайрошка  хат  жазыіі 

келу.

Негізгі  кейіпкерлер

Тасадағы  кейіпксрлср

Қайырғалн

Шеген

Гюраш

Милиционер 

Мария  апай 

Шешесі,  Балалар 

үйінің  кызметшісі

Кейіпкерлердін  іс-әрекеті

Адамшылык  қасиеті

Кайрош  каладан  қащып 

келді,  Шеген  Борашпен 

танысты,  милициядан 

кашып  журігі,  детдом ға 

орналасты.

Шеген  мен  Борашты 

камкорлығына  алып,  аяғыпа 

дәрі  әкеліп  жакты,  тамагын 

табуға  квмектесті.

Кайрош гы  да  кастарына 

косым  алды,  тазалыкқа, 

кала  оміріне  үйретті,  білімге 

кұмар  болды.

Шегсн  мен  Бораіпқа 

оте  мейіріммен  каралы. 

Білімге  қызыкты,  анасын 

қимаса  да,  білім  үшін 

балалар  уйіндс  калды,

Жарасын  жазды, 

жуындырды,  киімін 

таіа  ұстады,  тазалыкка 

үйрстті.

Қайроштьщ  киімін  жулы, 

тамак  берді,  тазалыкка 

үйретті,  ешуакыгга  тастап 

кеткен  жок.

1.  Шығармада  жазушы  колдангал  кандай  макал- 

мэтелдер  бар?

2.

  Осы  иакыл  создердің  окигага  кандай  катысы  бар?

— 

Енді,  балалар,  мен  сендердің  осы  шығармадан  алған 

әсерлеріңді  білу  үшін  мына  кестені  толтыртпакшымьгн.

азақ  жөне  әлем  әдебиетІ

Казахская  и  мировая

№  3  (39),  201 0   ж ы л

о

ӘДЕБИЕТТІ  ОКЫТУ  ТӘЖІРИБЕСІНЕН

37

U l d t c d f i L u  

Ң ц у а й З е ^ і у і ц л ы н ы қ

ôJiifii  мен.  іиша{гмаишлшьі

Сабақты ц  мақсаты:

1.  Білімділік:  Шәкәрім  өлендері  мен  поэмасьшьш 

идеясын  ашып,  рухани-адамгершілік  кағидаларымен 

танысу,  елеңді  накышьша  келтіре  оки  отырып,  негізгі 

түйінді  таба  білуге  дағдыландыру.

2.  Дамытушылық:  Оқушылардын  коғамға дсген  өзіндік 

көзкарасынын  калыптасуына  ыкпал  ету,  оз  ойларын 

еркін,  накты  жеткізе  білуге  баулу,  тіл  байлыктарын  да­

мыту,  өзбетімен  іздспуге,  ой  корытуға  дағдыландыру.

3.  Тәрбиелілік:  Ұлтымыздың  ұлыларынын  еліне  еткен 

енбегін  бағалай  білуге  тирбиелеу,  Шәкәрімнін  өлеңдері 

аркылы  окушылардын  рухани  байлығын,  адамгершілік 

касиеттерін 

калыптастырып,  жаман  мінезден  аулак 

болуға,  адами  сезімді  кастерлеуге,  сүйіспеншілікпен  ішкі 

рухани  тазалыққа  үйрету.

Сабактын  түрі:  сайыс  сабак,  «Бақытты  сәт  ойыны»

Сабақтын  типі:  білімді  жүйелеу,  жинактау 

с а б а ш .

Сабақтын 

негізгі 

ұғымдары: 

ой,  ойлау, 

іскерлік, 

тапкырлык,  таным,  эстетика,  жеке  адамнын  эстстикалык 

мәдениеті, 

ұйьшшьшдық, 

елжандылык, 

азамаггык 

тәрбие.

Сабакта  қолланылатын  әдіс-гәсіллер:

а)  Түсіндіру,  топтастыру,  сүрак-жауап,  проблемалык 

сүрактар  кою  аркылы  окыту,  сонымен  бірге  проблемалык 

жағдаят  туғызу,  ұғындыру,  шешімін  іздеу.

б)  Дамыта  окыту  аркылы  баланын  ізленіс  жұмысын 

жүргізу,  косымша  білім  алу  коздерін  насихаттау  аркылы 

оздігінен  білім  а.пуға  баулу.

Пәнара.иық  байланыс: 

География,  тарих.

Сабакта 

колданылатыи  көрнекіліктер: 

Шәкәрімнін 

поргреті,  шығармалар  жинагы,  сөзжұмбақ,  арнайы  пер­

фокарта,  екі  жақты  күнделік,  бағалау  парағы.

Сабақта  пайдаланылған  әдебиеттер:

1.  Қ.  Алпысбасв,  Б.  Эбдіғазиұлы,  Б.  Сманов,  Ж. 

Сәметова.  Казак  әдебиеті  10-сынып,  Алматы,  «Мектеп» 

2006  ж.

2.  К-  Алпысбаев,  Ж.  Сэметова,  А.  Далабаева.  Казак 

эдебиеті:  Хрестоматия  10-сынып,  Алматы,  «Мектеп», 

2006  ж.

3.  К.  Аппысбаев,  А.  Далабаева,  Ж.  Сэметова,  Б. 

Әбдігазиүлы.  Казак  одебиеті:  Әдістемелік  нұскау  10- 

сынып,  Атматы,  «Мектеп»,  2006  ж.

4. 

Шәкәрім  Кұдайбсрдисв  шығармалары.  Алматы, 

«Жазушы»,1988  ж.

5.  Б.  Әбдігазиұлы.  Шикирім  әлемі,  Алматы,  «Рари­

тет»,  2008  ж.

2.  Ұйымдастыру  бөлімі:  (2  минут)

Ербол  ТАЖИЕВ,

№11  кәсіптік  лицейдің  қазақ  тілі  мен 

әдебиеті  пәндерінің  окьпушысы.

Ачматы  каласы.

Мүгалімніц  кіріспе  свзі:

Армысыңдар,  балалар,

Дайынбыз  ба,  сабакка  ?

Сай  келейік  талапка.

Бүгінгі  күн  сайысты  баста,

Сен  ешкімнен  калыспа,

Еңбегің  керек  жер  үшін,

Өнерін  керек  ел  үшін,

Білімің  керек  сен  үшін.

Ежелгі  казағымнын  салтымен 

Бастайык  біз  ен  алғаш  таныстырумен.

Мына  отырған  ұстаздардың,

Каітсын  бір  көңіл-күйі  көтеріліп,  —  деп,  ашык 

сабағымызды  бастаймыз.  Сайьісксрлерді  бағалау  үшін 

екі  әдіпказылар  алкасын  сайлаймыз.

Ж аңа  сабақты  түсіндіру: 

(15  минут)

I.  Қызығушылықтарын  ояту.

— 

Бүгін  біз  казақ  зиялыларының  бірі  немесе  «Бес 

арысымыздын»  бірі  —  Шәкәрім  Кұдайбердіұлынын  өмірі 

және  шығармашылығымен  ©збетінше  танысамыз.

Ғасырлардың  талай  сырын  санасында  сактап,  сан

№  3  (39),  2 0 1 0   ж ы д

,азақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

алуан  сын  бслестерден  өткен  казак  х&ікынын  басына 

тәуслсіздік  бакытын  сыйлаған  сонғы  жиырма  шакты 

жылдын  көлемінде  үлттык  рухани  дамуымызда  біркатар 

он  өзгерістер  дұниеге  келді.  Тәуелсізлік  жылдары  тек 

әдебиеттану  ғылымындағы  ғана  емес,  бүкіл  рухани, 

мәдени  өміріміздегі  сн  басты  табысымыз  —  Шәкәрім 

Қудайбердіүлы,  Ахмет  Байтүрсынов,  Жүсіпбск  Ай- 

мауытов,  Міржакып  Дулатов,  Мағжан  Жүмабаев  сын- 

ды  біртуар  алаш  арыстарынын  есімі  мен  мұраларынын 

ортамызға  оралуы  болды.  1988  жылы  сәуір  айында 

Шәкәрім  бастаған  әдебиет  алытттарын  актаған  рес.чи 

шешімдер  дүниеге  келді.

Қазақ  поэзиясының  аскар  шыны  Абай  калдырган 

шығармашылык 

дәстүрді 

жалғастыра 

отырьш, 

өз 

жаналыктарымен 

байытып, 

ернектеген 

Шәкорім 

Кұдайбердіұлы  1858  жылгы  шілденін  11-ші  жұлдызынла 

Семей  облысы,  Абай  ауданындагы  Шынгыстау  өнірінде 

дүниеге  келді.  Әкесі  Күдайберді  —  Кұнанбайдык  Күнке 

атты  бойбішесінен  туған,  Абайдың  туған  немере  інісі.

Шэкәрім  бес  жасында  окуға  барып,  жеті  жаска  кел- 

генше  білім  алады.  1866  жылы  әкесі  дүние  салады  да, 

ендігі  жерде  Абай  ағасының  тікелей  камкорлыгында  бо­

лады.  Бұл  кезде  Абай  ауылы  бүкіл  казак,  слінің  рухани 

жәнс  мәдсни  ортапығына  айналғандай  еді.  Осы  ортаның 

бай  дәстүрі  мен  Абай  ағасынын  тағылымды  тәрбиесі 

табигатынан  зерек  те  алғыр  Шәкәрімнін  жокшылык 

пен  жетімдік  көрмей,  азамат  болуына  ғана  емес,  со­

нымен  бірге  оның  талантты  акын,  парасатты  ой  иесі 

ретінде  калылтасып,  өсуіне  де  айырыкша  ыкпал  етті. 

Шәкәрімнін  озі  кейінірек  былай  деп  жазады:  «Әкеміздін 

бір  шешесінен  туған  Ибраһим  мырза,  -  казак  ішінде 

Абай  деп  атайды,  -  сол  кісі  м^сылманша  һәм  орысша 

ғылымға  жүйірік  һом  алланың  берген  акылы  да  бұл 

казактан  бөлек  дана  кісі  еді,  ержеткен  соң  сол  кісіден 

тағлым  алып,  әр  түрлі  кітаптарын  окып,  насихатын 

тындап,  аз  ғана  ғылымынын  сәулесін  сездім».

Кезінде  арнайы  оку  орындарында  окып,  білім  ал- 

маса  да  өзбетінше  іздене  жүріп  жэне  Абай  ағасынын 

басшылығымен 

жан 

сарайын 

барынша 

байыткан 

Шәкәрім  өз  заманынла  казак  арасындағы,  кала  берді 

бүкіл  түркі  өлкесіндегі  білімдар,  ойшыл  азаматтардың 

бірі  болды.  Араб,  парсы,  түрік,  орыс  тілдерін  жетік 

меңгереді.  1904  жылы  Шәкәрімнің  ұлы  ұстазы  Абай 

дүние  салады.  Осы  жылы  ол  өзінің  өнерлері  толыскан 

кос  бауыры,  өнер  жолындагы  екі  серігі  —  Акылбай  мен 

Мағауиядан  айырылады.

Заман  талабы  денгейінде  ой  пайымдайтын  ІІІәкірімге 

бұл  окигалар  аса  ауыр  соккы  болып  тисді.  Ендігі  жер­

де  ол  айналасындағы  тіршілік  кұбылыстары.  тағдыр 

шырғаландары  женіндегі  өзінің  ішкі  сауалдарына  жауап 

іздеп,  философиялык  ойларға  беріледі.

Өмір  бойы  білімін  кеңейтіп,  барынша  ізденуге  ден 

қойған  Шәкәрім  Абай  ағасына  берген  уәдесін  орындамак 

ниетпен  1905-1906  жылдары  Меккеге  барып  кайтады. 

Жолда  Стамбүл  каласында  бір  айдай  болады.  «Абайдың 

акыл-кеңесі  болмағанда  мен  ол  жерлерге  бармаған  да 

болар  едім»,  —  деп  жазды.

Патша  үкіметі  қүлағанда  бостандык  келді  деп  түсініп, 

«Бостандык.  туы  жаркырап»,  «Бостандык  таны  атты»  де­

38

ген  өлендер  жазады.

Қазак  сліндс  жана  ксңес  окіметі  құрылған  кезде 

көптеген  коғамдық,  саяси  өзіерістер  жүріп  жатты.  Ата- 

шорданы  казак,  елінін,  жерінін  тағдырын  ойлайтын  пар­

тия  деп  түсінгенімен,  кейіннен  бұдан  да  бөлек  кетеді. 

Кенес  өкіметін  әділеттік  орнатады  деп түсінгенімен,  одан 

тек  куғын  ғана  кореді  Шәкәрім  когамдагы  алашапкын 

сату,  бос  жүріс,  бойкүйездік,  екіжүзділік,  саткындык, 

таяз  ой,  бір  күндік  істен  аулак  болғысы  келгенімен  де, 

ел  ішіндегі,  ел  сыртындагы  түрлі  сөз  бен  мазасын  алған 

жаулыктан  кұгыла  алмады.

1909-1910 жылдары  шамасында  елден  іргесін  аулактап, 

Шыңғыстау  өніріндегі  Шакпак  деген  жерде  жалғыз  үй 

өмір  сүре  бастайды.  Онын  бұл  әрекетін  бір  жағынан 

өзінін  айналасындағы  акты  ак,  караны  кара  деп 

бағалай  білмейтін  топас  жануардан.  әділетсіз  коғамнын 

тіршілігінсн  бір  сәтгік  түнілу  десе  де  болғандай  еді.

Дегенмен,  Шәкәрімнін  1913-1915  жылдар  аралыгында 

жазған  «Кейбіреу  безді  елден  мені»  атты  өленіндегі:

Мен  жалғыз,  сендер  елде  койдың  калып,

Ешкімнің  кеткенім  жок  малын  алып 

Елу  бес  жыл  жинаған  қазынамды,

Онаша  қорытам  ойға  салыл,  —  немесе 

Жоспарым,  жайым  осы  мақтаным  жоқ,

Ел  жеген  әкімдерді  актарым  жок.

Өлгенімше  жазумен  енбек  етем,

Қажыдым,  картайдым  деп  жатканым  жок,  — 

деген  шумактар  әлгіндей  екіұдай  сауалдарға  накты 

жауап  беріп,  акын  атына  танылған  кейбір  жаланың  та- 

мырына  баліа  шабады.

1917 

жылғы 

ақпан 

революциясынын 

женісі 

Шәкәрімніц  өміріне  ерекше  леп  әкеледі.  Ол  осы  дүбірлі 

кезде  халкымен  бірге  болуды  ойлап,  ел  ішіне  орала- 

ды.  Айналасындағы  жаналықтар  мен  өзгерістерді  куана 

жырға  косады.

Өмірінің  соңғы  кезеңінде  Шәкәрім  өзінің  оңаша 

тіршілігіне  қайта  бой  ұрып,  Шакпакгағы  саяткорасына 

оралады.  Бүл  оның  «күткен  үмітім  акталмады-ау»  де­

ген  түрғыдагы  кейбір  голғаныстарының  салкыны  еді. 

Қоғамда  болып  жагкан  өзгерістердін  шын  мәнін  дер 

кезінде  ran  басып,  түсіне  алмаушылык  XX  ғасырлың 

басындагы  казак  каламгерлерінің  бәріне  дерлік  тән  си- 

пат  болғаны  акиқат.

Осында  жүріп  1931  жылы  қазаннын  2-ші  жүлдызында 

кайғылы  казаға  ұшырайды.

Шьгн  мәнінде  Абай  мен  Шәкәрім  арасындагы 

капамгсрлік  тамырластык  аса  терен.  Өз  заманынын 

келелі  мәселелерін,  коғамдык  шындыкты  козгауда  екі 

акып  да  ерекше  куат таныткан.  Абай  тәрізді  Шәкирімнін 

лирик  акын  ретінде  всу  эволюциясынын  өн  бойында 

жеке  адамдагы  ұсак-түйек  міндерден  бастап,  сол  ксздегі 

саясаг  сияқты  күрделі  ұғымға  дейінгі  мәселелсрдің  бәрі 

камтылған.  Ол  занды  да.  Өйткені,  акын  -   қашанда  ез 

дәуірінін  перзенті.

Кандай акынныц болсын,  поэзиясында езі  гүмыр  кеш- 

кен  кезеннің  сыр-сипаты,  акыл-ойы  мен  болмыс-бітімі 

тұжырым  табады.  «Қоғамда  омір  сүре  отырып,  коғамнан 

тыскары  бола  алмайсын».  Шокәрімнің  реалистік  лири- 

касына  да  осы  сипатга  анықтама  беріен  жөн.

13

,азақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

№  3  (39),  2010  жы л

39

Шәкәрімнін  шығармашылык  өсу,  кемелдену,  даму 

жолыиан  байкалатын  ендігі  бір  касиет  -   акын  өзінін  бір 

Караганда  жеке  керінетін  ойларынан  халық  женіндегі 

толғамдарын  туындатады.  Халык  бейнесі  -   ІЛәкорім 

лирикасындағы  тұлгалы  бейне.  Бұл  тұста  да  ол  үлы  Абай 

дәстүрімеи  сабактас,  үндес.  «Абай  олендерінен  халык 

өмірінін  кеи  коріністеріп  ғана  байкап  коймаймыз,  - 

дейді  А.  Нұрқатов.  -  сонымен  катар  опыц  арманы  мен 

үмітін  танимыз,  кайрат  пен  жігерге,  ашу-ызаға,  касиетті 

мұңға  толы  үнін  есітеміз».  Бұл  пікірдін  Шәкэрім  лири- 

касына да тікелей  катысы  бар.  Өйткені,  Шәкәрімнін  кай 

оленінде  болсын,  туған  жүртыныц  түрмысы,  болашағы 

жайлы  сан  алуан  сырлар,  азаматтык.  перзентгік  үн 

естілін  жатады.

Заманды  түзеудің  бірінші  шаргы  —  адам  баласын 

түзеу  деп  түсінгсн  ақын  өзінін  сынын,  ен  алдымен.  за- 

мандастарына  карата  айтады.  Жскс  адамныц  бойындағы 

жалқаулык, 

салактык, 

боскеудслік, 

мактаншактык, 

сауатсыздық,  арамдык,  күншілдік  пеп  көрсекызарлық 

сиякты  кисык-кыныр  кылыктарды  надандыктын  басы 

ғана  емсс,  бүкіл  заманнын  кеселі  деп  есептейді.  Ол 

казактың  басындағы  түрмыстык  жэне  рухани  арт- 

та  калушылықтын  түп  негізін  де  осылардан  іздейді. 

Олардың  өзара  сабактас  екенін  айтады.

Еріншектен  салактык,

Салактықтан  надандык,

Бірінен  бірі  туады,

Жоғалар  сүйтігі  адамдык,  -   дейді  ол  бір  өленінде.

Ол  жамандык  пен  кемшілікті  әшксрелеумен  ғана 

шектелген  жок,  Абай  торізді  айналасындагыларға  бағыт- 

бағдар  сілтеуші  де  бола  білді.  Шокорімнің  сыны  туган 

халкын  шексіз  сүюдсн  бастау  алды.  Онсыз  да  каранғы 

халыктың  кемшілігін  бетіне  кайталап  баса  беруден 

не  өнеді?  Одан  да  сол  тығырықтан  шығудың  жолын 

карастыру  кажет.  Ондай  жол  кайдан  табылмак?  Әрине, 

Абайдан!  Шәкәрімнің  гүпкі байламы  -   осы.  «Жалыналык 

Абайға,  жүр,  баралык!»  дейтіні  де  сондыктан.

«Жастарға»  өлеңінде  акын  өзінің  гибаратты  сөздерін 

бірінші  кезекте  жастарга  арнайды.  Жасөспірім  заман- 

дастарын  ескіден  арылыгі,  жанамен  жаліасуға  үндейді. 

Ізгілік  жолына  түсудін,  арамлық  пен  адцаудын,  кулык 

пен  сұмдықтың  зиянын,  білім  мен  ғылым  үйрснудің 

шексіз  пайдасын  түсіндіреді.  Сол  аркылы  өз  заманының 

бейнесін  жасайды.  Өзіне  де.  өзгеге  де  Абайды  жолбас- 

шы,  ақылшы  көсем  етіп  үсынады.

Халқын 

өнер-білімге 

шакырған 

ағартушылык 

мазмүндагы 

шыгармаларында 

ІШкорім 

жалан 

насихаттын  жетегінде  кетпейді.  Қүрғак  уағыз  айтпайды. 

Әрбір  сөзін  діттеген  нысанасына  дәл  көздеп  жұмсайды. 

Мәселен,  «Насихат»  деп  аталатын  өлеңінде  ол  қазак 

өмірінін  рухани-психологиялык  портретін  жасайды.  Ол 

көншілік  кауымды  бай,  кедей.  жас,  корі  деп  бөлмейді. 

Өмірді  оналту,  коғамды  жаксарту  бағытындағы  істердсн 

ешкім  де  тыс  калмауы  тиіс  екенін  айтады.

Шәкэрім  үшін  байлыктын  үлкені  —  ғылым.  Өзінін 

«Үш-ак  түрлі  өмір  бар»  атты  өлеңіндс  алам  өмірін  үіп 

боліп,  орта  кезеңін  ен  пайдалы  жі.глдар  деп  есптейді. 

Ақын  оз  ойын  былай  қорытады:

Кдпы  өткізбе  сол  кездің  бір  сағатын,

Өкініші  калмайды  кетсе  ағатын.

Күні-түні  дей  көрме,  ғылым  ізде,

Калсын  десен  артында  адам  атын.

Бас-аягы  үш-ак  шумактан  түратын  бұл  өлецде 

агартушылык  идеямен 

катар  терең  философиялык 

түжырым  да  жатыр.  Мұнда  Абайдыи  «Жасымда  ғылым 

бар  деп  ескермедім»  өлецімен  ішкі  идеялык  үндестік 

айкын  сезіледі.

Еңбек  такырыбы  —  Шәкәрімніц  агартушылык 

ойларынын  мәнді  өзегі.  Оның  айтуынша,  енбек  — 

жаксылык  аталуының  бастауы. 

Әсіресе, 

«Адамдык 

борышын»  өленінде  бүл  сипат  айкын  керінеді.  Оның 

пайымдауышиа,  еңбск  ету.  халкыпа  пайдалы  жүмыс  істеу

— адам  баласынын  ен  бір  мәргебелі  парызы.  Шәкәрімнін 

үғымындағы  адамгершілік  он-оңай  қол  жеткізетін  нэрсе 

емес.  Адамгершілігі  мол  кемел  адам  болу  үшін,  ен  ал­

дымен  адамға  тән  біркатар  игі  касиеттсрді  бойына 

жинактай  білуін  шарт.  Ат.  олар  кандай  касисттср?  «Ча­

лам  пен  ақыл»  деп  аталатын  өлеңінде  міне,  осы  сауалға 

жауап  іздеп,  айналасындағы  жастарга  ғибратты  бағыт 

сілтейді.

Бүл  өленіндс  кемел  адамға  кажетті  жекелеген 

касиеттерді  санамалап  көрсстеді.  Атап  айтқанда:

Ынсап,  рак.ым,  ар,  ұяг,  сабыр,  сақтык,

Талапка  алты  түрлі  нокта  тақтық,  — дей  келіп,  акын 

осы  аталған  касиеттерді  бойына  ж и наган  адам  ғана 

мүратына  жететінін  айтады.  Егор  осылардың  бәрі  бір 

адамнын  бойынан  табылар  болса,  ол  адамнын женбейтін 

қиындығы  болмак  емес.

Сайыстын  барысы  5  белімнен  түрады.

I-бөлім:  Танысгыру» 

(3  минут)

Сыныпты  екі  топқа  бөлемін.  Топ  капитаны  шығып. 

өзін,  алдағы  койған  максаты  мен  үрандарын,  эмблема- 

сын,  топтын  атын  таныстырады.

І-топтын  агы 

—  «Мүрагер». 

ГІ-Тонтын  аты: 

-  «Насихат» 

Топтын  капитаны 

Топтын  капитаны

Жүмаділ  Нүрбол 

Жақыш  Нүржан

Топтыц  максаты: 

Топтын  максаты:

Акылын  болса, 

Білімдіден  шықкан  сөз,

арыңды  сакта, 

Талаптыға  болсын  кез.

Ар-үят  керск  әр  уакытта.

Тонтын  ұраны: 

Топтын  үраны:

Жалындап  түрган 

Адал  дос  алтыннан  кымбат.

жаска  тән.

Эмблемасы: 

Шәкәрім  - 

Эмблемасы: 

Кітап,  шырак. 

шығармалар  жинағы, 

ray,  күн.

Эр  жауап  «3», 

«4», 

«5»  үпайымен  бағаланады.

II-бөлім:  «Ассоциялык  аймақ» 

кестесіне  білетінімізді 

толтырып,  жазамыз.  (5  минут)

Эр  жауап  «3», 

«4», 

«5»  ұпайымен  багаланады.

III-бөлім :

  Казак  әдебиегі  саласы  бойынша 

«Бой 

сергіту»

Топтарға  барлығы  14  сүрактан  беріліп.  эр  топ  7 

сұрактан  алады.  Оларды  талдауға  8  минут уакыт болінеді. 

Топтын  бір  мүпгесі  жауап  берсді.  ал  бәсекелес  команда

№  3  (39),  2010  ж ы л

жүктеу/скачать 3,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: