Click to add Title
4 Ғылыми танымның деңгейлері.
1 Эмпирикалық танымның тәсілдері
2 Click to add Title
3 Ғылыми революцияның мәні.
5 Ғылыми революцияның тарихи түрлері.
6
Ғылыми таным – танымның ең жоғарғы пішімі. Ғылыми таным рационалдық сипатының басымдылығымен сипатталатын өте күрделі құбылыс. Ол негізінен ұғымдар жүйесі, теориялар, заңдар сияқты басқа да ойлау процестерінің түрлері арқылы айқындалады.
Әрине, мұнда сезімдік танымның рөлі де жоққа шығарылмайды, алайда ол ғылыми танымның теория ауқымында жанама, екінші рөл атқарады. Ғылыми таным құбылыстар мен процестердің ішкі әмбебаптық байланыстары мен заңдылықтарын эмпирикалық білім мен ақыл-ойға табан тіреп, рационалды түрде сараптау арқылы бейнелейді.
Ғылыми танымның екі деңгейі бар: эмпирикалық және теориялық.. «Бұл айырмашылық өзінің негізі бірдей емес, біріншіден, ең танымдық белсенділіктің тәсілдері (әдістері), екіншіден, қол жеткізілетін ғылыми нәтижелердің сипаты бар». Бір жалпы ғылыми әдістер тек эмпирикалық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу), басқалары — тек теориялық (идеализация, формализация), ал кейбіреулері (мысалы, моделдеу) эмпирикалық және теориялық деңгейде қолданылады.
Ғылыми танымның эмпирикалық деңгейі нақты бар, сезімдік қабылданатын объектілерді тікелей зерттеумен сипатталады. Ғылымдағы эмпирияның ерекше рөлі тек осы зерттеу деңгейінде ғана біз зерттелетін табиғи немесе әлеуметтік объектілермен адамның тікелей өзара іс-қимылымен айналысамыз. Мұнда тірі ойлау (сезімдік таным), ұтымды сәт және оның формалары (пайымдаулар, ұғымдар және т.б.) басым, бірақ бағынышты мағынаға ие. Сондықтан зерттелетін объект негізінен өзінің сыртқы байланыстары мен көріністері жағынан көрініс табады.
бақылау жүргізу әртүрлі өлшемдерді орындау эксперименттерді жеткізу жолымен зерттелетін объектілер құбылыстар туралы ақпаратты жинақтау процесі жүзеге асырылады. кестелер, схемалар, кестелер және т. б. түрінде алынған нақты деректерді бастапқы жүйелеу жүргізіледі
Ең алғаш ғылыми революция термині 1939 жылы біздің заманымыздың танымал тарихшысы А. Койренің арқасында пайда болды деп айтсақ қателеспейміз. Бірақ ғылыми революция деп 1939 жылға дейінгі ғылымда болған өзгерістерді де айтуымыз шарт.Ғылыми білім мазмұны мен көлеміне қарай үнемі өзгеріп отырады, жаңа фактілер анықталады, жаңа гипотезалар пайда болады, ескілерін алмастыратын жаңа теориялар пайда болады. Ғылыми революция жүріп жатыр.
Ғылымды дамытудың бірнеше модельдері бар:
Ғылымды дамытудың бірнеше модельдері бар:
- Ғылым тарихы: прогрессивті, кумулятивті, прогрессивті процесс;
- Ғылыми революциялар арқылы ғылым тарихы;
- Ғылым тарихы жеке жағдайлардың жиынтығы ретінде.
Бірінші модель білімді жинақтау процесіне сәйкес келеді, онда ғылымның алдыңғы жағдайы келесі жағдайды дайындайды; негізгі идеяларға сәйкес келмейтін идеялар қате деп саналады. Бұл модель позитивизммен, Э. Мах пен П. Дюгемнің шығармаларымен тығыз байланысты болды және біраз уақыт жетекші болды.
Екінші модель ғылымның дамуындағы абсолютті үзіліс идеясына негізделген, яғни, ғылыми революциядан кейін жаңа теория ескіден түбегейлі ерекшеленеді және даму мүлдем басқа бағытта жүруі мүмкін. Бұл модельді танымал американдық ғалым Т. Кун ұсынды.
Ғылымды дамытудың үшінші моделін Британдық философ және ғылым тарихшысы И. Лакатос ұсынған. Бұл модельдің мәні ғылыми бағдарламалардың өзгеруі болды.
Сонымен, ғылыми революцияның келесі түрлерін ажыратуға болады:
Сонымен, ғылыми революцияның келесі түрлерін ажыратуға болады:
1) революция идеалдар мен зерттеу нормаларын өзгертпестен әлемнің ғылыми бейнесінің өзгеруі ретінде (электромагниттік өріс теориясының пайда болуы);
2) революция әлем + идеалдар мен нормалар бейнесінің өзгеруі ретінде (XX ғ. басындағы революция: кванттық-релятивистік физиканың пайда болуы);
3) жаһандық ғылыми революция ғылымның барлық негіздерін қайта құрылымдау ретінде: әлемнің ғылыми бейнесі, ғылыми зерттеудің идеалдары мен нормалары, философиялық негіздер.
Еуропалық ғылым тарихындағы ғылыми революциялар төмендегідей жіктеледі:
1. XVII ғасырдың басы: классикалық жаратылыстанудың қалыптасуы. Бірінші ғылыми революция Жаңғыру дәуіріне тұспа тұс келеді. Бұл ғылымдағы революция Николай Коперник – астроном және математиктің атымен тығыз байланысты.
2. XVIII ғ. соңы – XIX ғ. басы: тәртіптік ұйымдастырылған ғылымның пайда болуы. Екінші ғылыми революцияның басында Галилео Галилеей, Исаак Ньютон, Р. Декарт және т.б. ғалымдар мен зерттеушілер тұр. Мысалға, Ньютон әлемге тартылыс күшін ұсынды.
3. XIX ғасырдың аяғы – сер. XX ғ.: классикалық емес жаратылыстанудың қалыптасуы. Ғылымдағы үшінші революция Пьер Симон Лаплас, И. Кеплер, Шарль Огюст Кулон және басқа ғалымдардың атымен байланысты.
4. XX ғ.70 – ші жж. уақыт: пост-класс ғылымы. Осы уақытқа дейін жалғасып келе жатқан ғылыми революция.
Сонымен қатар ғылыми революция жаһандық, кешенді(комплекстік), жеке және ғылыми-техникалық типтерге жіктеледі.
