Филологические науки
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| reаched his journey’s end
(сапарының соңына жетті), entered the mаrble orchаrd (мәрмәр баққа енді) т.с. с. [6]. Американдыктар сонымен қатар “the deаd” (өлік), “the coffin” (табыт), “the cemetry” (бейіт), “the grаve” (қабір) сияқты өліммен байланысты сөздерді де эвфемизмдермен ауыстырып отырады. Мысалы, “марқұм” деген ұғымды аттанып кеткен т.б. эвфемистік сөз тіркестері арқылы білдірсе, “табытты” ағаш киім, жәшік; “бейітті” мәрмәр бақ, мәрмәр қала, ақырғы мекен; “қабірді” тар үй, салқын батпақ, шақ (топырақ) қойма секілді эвфемизмдермен алмастырып отырады [17, 195 б.]. Әлемдегі өзге де тілдер секілді, қытай тілінде де өлімге байланысты тыйым сөздердің өзіне тән ұзақ тарихы ғана емес, өзіндік мол қоры да бар. Олар өмірді бақытсыздықпен күнәға толы, өлгеннен кейін тек рухы ғана мәңгілікке ие, мағынаға толы болады деп есептейді [7, 302б.]. Бұл философиялық әрі діни таным қытай тіліндегі өлімге байланысты тілдік материалда көрініс табады: 上 路了 жолға шығып кетті, 归道山 ʼқайта оралу, 去见上帝了 құдайға кездескелі кету. ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 186 - 198 ИзвестИя КазУМОиМя серия «ФИЛОЛОГИЧесКИе НАУКИ» 192 Қытай халқы ежелден бері “ 死 ” “өлді” деген ауыр сөздің орнына қытай тіліндегі сол ұғымды білдіретін 203 түрлі метафоралық әрі эвфемистік баламалардың бірін қолданады[10, 2б.]. Мысалы, 仙 逝 қайтыс болу, 得道 жол табу, 成仙 пері болу, 羽化 ғайып болды, 去世 қайтыс болды, 故去 марқұм болды, 逝世 өмірден өту, 寿终 өмірінің соңы, 亡故 қaзa тапты, 牺牲 ʼқұрбaн болды, 成佛 буд болу, 圆寂 дүниеден озды, 坐化 ʼ ғайып болды, 过去了 өтіп кетті, 不在了 жоқ болды, 永眠 мәнгілік үйқыға кету, 断气 ʼ демі үзілді, 归西 батысқа оралу, 归天 ʼ көкке қайтып оралу, 谢世 дүниеге алғыс айту, 升天 аспанға ұшып кету, 安息 жаны жай табу, 转世 дүние алмастыру, 归真 шын өмірге қайтып оралуды, 羽化 ғайып болу, 离开了 айрылды, 与世长辞 дүниемен мәнгіге қоштaсу, 心脏停止了跳动 жүрегінің соғуы тоқтaды. т.б. Қытай халқы 死 (“өлді”) деген атты айтуды мүлде ұнатпайды. Қандай да болсын жақсылықтың алдында, әсіресе, жаңа жылды қарсы алу сәтінде, келін түсіріп, қыз ұзатқанда, үй салып жатқанда немесе жол жүргенде, жарыстарға қатысқанда, өте бір маңызды, қуанышты сәттерде өлім түралы кімнің болса да ауызынан шығып кетпеуінен барынша сақтанады. Керісінще сондай жақсылықтардың тұсында қақпаға, есіктерезеге “ 喜 шaттық, 福 бaқыт, 运 сәттілік, 富 бaйлық” деген сөздерді жазып, іліп қояды. Бұл сөздер аталған жақсылықтарды шақырады деп сенеді [8, 44б.]. Қытай ауыз әдебиетінде сақталған өлімді естірту және көңіл айту үшін колданылатын эвфемизмдерге негізделген ескі нұсқалардың кейбір үлгілері төмендегідей: Таң дәуірінің ақыны 崔颢 Цуй Хао өзінің “ 黄鹤楼 ” атты поэмасында: “ 昔人已乘黄鹤去， (Ол кетті қыранға мініп,) 此地空余黄鹤楼。 (Бұл жерде бос қалды мұнара.) 黄鹤一去不复返， (Қыран кетті қайта айланып келмеске,) 白云千载空悠悠 ……” (Жылдар бойы бұлттар ғана қалқыған.) Қытайдың әлемге танымал болған төрт шығармаларың бірі 《 红楼梦 (“Қызыл сарай түсі”) 第十三回： “ 人已辞世，哭也无益。 Өтер адам өтті бұл өмірден, жылағаннан не пайда [11, 154б.]. Казіргі таңда жиі қолданылатын нұсқалар, “ 慈母仙世，驾鹤 西去，临终子女在身旁，伯母欣慰安详坦然而去，享年 жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|