Филологические науки
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
10-9-PB
| “Ажал
келгенде тіршілік күші формадан бөлінеді және олардың әрқайсысы өзінің бастапқы (қалпына) қайтып оралады. Міне, сондықтан (өлген адамның жаны) гуй деп аталады. Гуй қайтып оралуды, өзінің шынайы үйіне қайта оралуды білдіреді. Жан өз төріне ауысқанда, ал тән өз тегіне қайта оралған жағдайда мен қалай өмір сүре аламын?” – деп жазады [15, 122б.]. Сонымен, өлім концептісі адам санасында құрылған сәттен бастап қоғамдық санаға әсері зор, барлық адамзат мәдениетінің жетекші философиялық ұғымдарының бірі болып табылады. Ол адамзат мәдениеті мен философия дамуына ықпалын жалғастыруда деп айтсақ артық болмайды. ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 186 - 198 ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ «ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы 195 Аталмыш концепт әр тілдің мәдениетінің, дінінің өзіндік ерекшелігін көрсете отырып, олардың ортақ белгілерін де айқындай түседі. 1. Өлім концептісі үш тілде де етістікпен беріледі, яғни өлім мен өмір осы жерде және басқа жерде орын ала алады деген дуалистік ойға сай: дүниеден көшті, келмеске кетті, joined to his fаthers (бабаларына қосылды), gone to the lаnd of Heаrt’s Desire (жүрегі қалаған жерге кетті), entered the mаrble orchаrd (мәрмәр баққа енді), 归西 батысқа оралу, 归真 шын өмірге қайтып оралу. 2. Үш тілде де өлім көп жақты құбылыс: физикалық ұғым, яғни адамзаттың өмір сүру кеңістігі уақытының шегі: ұша барды (қаз.), lаunched into eternity (мәңгілікке аттанды) (ағылшын), 羽化 ғайып болды, 升天 аспанға ұшып кету, (қытай); биологиялық ұғым, яғни тіршілік куатының тоқтауы: опат болдыʼ, демі тоқтау, ыстық демі тоқтады (қаз.), breаthed his lаst (соңғы демін алды), gone to his lаst sleep (соңғы ұйқыға кетті) (ағылшын), 心脏停止了跳动 жүрегінің соғуы тоқтaды, (қытай); әлеуметтік ұғым: көз жазып қалу, дүниеден көшу (қаз.), he hаs left а vаcаnt chаir (орындығын бос қалдырды) (ағылшын), 与世 长辞 дүниемен мәнгіге қоштaсу (қытай); діни - философиялық ұғым, яғни рухтың өз бастапқы орынына ауысуы: Бәріміз баратын жерге кетті , иесі өзі әкетті, ажал - – бір алланың қақпаны (қаз.) Releаsed from the burden of the weаry world (жалықтыратын жалғанның ауыртпашылығынан босады), joined to his fаthersʼ (бабаларына қосылды), climbed the golden stаir (алтын баспалдаққа көтерілді), entered the mаrble orchаrd (мәрмәр баққа енді) (ағылшын), 成仙 пері болу, 去见上帝了 құдайға кездескелі кету (қытай). Қазақ, ағылшын және қытай халықтарының тілдеріндегі өлімге байланысты табу мен эвфемизмдерді көптеген ғалымдар зерттеп, әр түрлі пікір айтылып, тұжырымдамалар жасаған. Алайда туыстығы алшақ осы үш тілдегі өлімге байланысты табу мен эвфемизмдердің өзіне тән ерекшеліктері мен ұқсастықтары әлі де болса байырғы мәселелерді жаңаша түсіндіре бастағанкогнитивтік лингвистика тұрғысынан жан жақты зерттеуді талап етеді. Когнитивистикада адами когницияға басты мән беріледі, ол тек бакылауға алынған ісәрекет деңгейінде зерттеліп қоймай, оның менталды (ішкі кабылдау, жүйесі), адамның когнитивтік әлемі, тілдің белсенділік ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 186 - 198 ИзвестИя КазУМОиМя серия «ФИЛОЛОГИЧесКИе НАУКИ» 196 әрекетімен ілгерілеп отыратын мінез құлқы мен іс әрекеті бойынша зерттеліп, қатар қаралады. Когнитивтік ғылымдар бойынша тіл мен таным арақатысын сипаттайтын ұғымдар белгілі бір құрылымға түседі. Осымен байланысты танымдық деңгейге қатысты қазірде жиі айтылатын “концептуалдық ғылым” шындықты ұғынудың негізгі тәсілі болып табылады. Дүниетанымының құрылысы негіздерін анықтауға бағытталған тілдік әлемнің когнитивті модельдері дүниедегі заттар мен құбылыстардың жер шарын мекендейтін адамдарға ортақ болуымен қатар, әр халық сол заттар мен құбылыстарды өз мәдениетіне, танымына, болмысына қарай ыңғайлап, өзінің таным – түсінігінің деңгейі мен тану мүмкіндігіне сәйкес модельдейді. Біздің өлім концептісін зерттеуіміз осы бағытта дамымақ. ӘДЕБИЕТ [1] Хасенов Ә. Тiл бiлiмi. – Алматы : Санат, 2003. – 416 б. [2] Болғанбаев Ә., Қалиев Ғ. Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы мен фразеологиясы. – Алматы, 2003. – 120 б. [3] Ахметов Ә. Түркі өркениеті// Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер. – Алматы: Арыс, 2009. – 270 б. [4] Сағындықұлы Б.Қазақ тілінің тарихы. Жаңа курс. Лекциялар. – Алматы, 2011. [5] Keyes, Ralph. Under the Weather and in the Ground // Euphemania: Our Love Affair with Euphemisms. New York: Little, Brown and Co, 2010. – P.124147. [6] Euphemisms: Define Euphemism at Dictionary.com. – Режим доступа URL:http:// dictionary.refrence.com/browse/euphemism (accessed March1, 2011). – (датаобращения 22.2.2016). [7] 康家龙 . 语言的艺术 [M]. 北京：海潮出版社， 2003. – P.302. [8] 李悦娥 . 话语分析 [M]. 上海：上海外语教育出版社， 2002. – P.44. [9] 胡文仲 . 跨越文化的屏障 [M]. 北京：北京教学与研究出版社 , 2004 年 . – P.63. [10] 张莹 . 汉英禁忌语的文化对比分析 [J]. 继续教育研究， 2004 Z. 第 5 期， P.2. [11] 彭增安 . 语用修辞文化 [M]. 上海：学林出版社 .1998. P.154. [12] “Қыз жібек” жыры. – Алматы, 2003. – 191 б. [13] Есенберлин І. Көшпенділер. – Алматы, 2002. – 390 б. [14] Матыжанов К. Сөзбен сомдалған құлпытас: жоқтау //Ақиқат. – 2005. – 2590 бб. [15] Раев Д. Қазақ шешендігі философиясы. – Алматы: Қарасай, 2011. [16] Нурмаганбетов Ә. Түрікменстандағы қазақ говоры: канд. дисс. Қолжазбасы. – Алматы, 1965. – 127 бб. [17] Pound L. Аmericаn Euphemisms for Dying, Deаth, аnd Buriаl // Аmericаn Speech. – 1936. Vol. XI, Number 3. – P. 195202. ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 186 - 198 ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ «ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы 197 [18] ӘбиденқызыА. Қытай және қазақ тілдеріндегі тыйым сөздердің лингвомәдени ерекшеліктері. – Астана, 2014. – 73б. [19] Фролов И.Т. О жизни, смерти и бессмертии//Вопросы философии. – 1983. №1.– С.8394. жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|