Фиолетовый и Зеленый Анимированный Абстрактный Узор Групповой Проект Презентация на Тему Образования

Қазақ фольклортануының
зерттелу тарихы

Қазақ фольклорын 
арнайы түрде жинап, жариялау мен зерттеу ісі XVIII
ғасырдың екінші 
жартысынан басталады. (Орта ғасырлардағы
авторлардың – М.Қашқари, 
Ж.Баласағұнилердің – еңбектерінде фольклорлық
мəтіндер кездеседі. 
Алайда, олар мақсатты түрде ғылыми талдауға
түскен жоқ еді).
ҚАЗАҚ ФОЛЬКЛОРЫ
ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ. 

Кезеңдер:
I кезең: ХVІІІ-ХІХ ғ
ІІ кезең: XX ғасырдың
б р нш жартысы
ІІІ кезең: XX ғасырдың
ек нш жартысы

I кезең: ХVІІІ-
ХІХ
ғасырдағы
фольклорта
ну
Бұл тұста қазақ фольклоры жеке жиналмайды. Ол 
жолжазбаларда, очерктерде, географиялық, тарихи, т.б. еңбектерде 
қамтылып, қазақ елі туралы дерек, мағлұмат ретінде пайдаланылады.
Олар көбінесе шығарманың өзі емес, оның мазмұндамасы түрінде
беріледі (П. Паллас, Н. Рычков, И. Георги, т.б.). Тек А.Левшиннің
кітабында ғана кейбір аңыздар мен жырдың сюжеттері тарихқа қатысты
түсіндіріледі.
XIX ғасырдың б р нш жартысы
Бұл уақытта қазақ фольклоры енді ғылыми мақсатта да жиналады, арнайы түрде 
жарияланады, зерттеледі. Фольклорды жинаудың бағдарламасы жасалып, 
жарыққа шығады. Ресейдің В.Радлов, Г.Потанин, А.Диваев, 
А.Васильев, Я.Лютш сияқ ты зерттеушілерімен қатар қазақтың өз 
оқығандары да фольклорды жинап, жариялаумен, зерттеумен шұғылданады 
(Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, Абай, Мәшһүр Жүсіп, Ә.Бөкейханов т.б.). 
Қазақ зерттеушілері фольклорды-тарихи материал деп түсініп, сол 
тұрғыдан талдауға күш салды.
XIX ғасырдың ек нш жартысынан XX ғасырдың басына дей нг

ІІ кезең: XX ғасырдың б р нш
жартысы. 
Өткен ғасырда қалыптасқан ғылыми шарттар осы жүзжылдықтың бірінші ширегіне
дейін жүзеге асып жатты. Бұл дәуір де іштей этаптарға бөлінеді: 1930 жылға дейінгі
шақта Ә.Бөкейханов, Ә.Диваев, Мәшһүр Жүсіп, Г.Потанин, А.Байтұрсынов, 
М.Әуезов, Х.Досмұхамедовтар фольклордың текстерін жинай жүріп, 
жариялады да, зерттеді де. Аталмыш жылдары қазақ қоғамының алдында ең 
басты мәселенің бірі – оқу-ағарту ісі еді. Зиялылар фольклорды ең әуелі осы 
мақсатта пайдаланды: хрестоматия жасады, оқулық пен оқу құралдарын жазды.
Фольклорды бірден-бір тәрбие құралы деп білді және халқымыздың 
сөз өнері деп түсінді. Ал, ғылыми мақсатта фольклорды "тарихи мектеп" 
тұрғысынан зерделеді. 1930 жылдан 1950 жылға дейінгі аралықта 
фольклорды жинауға және жариялауға мықтап ден қойылды. Бірақ 
партиялық идеология әсерін тигізіп, фольклорды таптық тұрғыдан зерттеу 
орнықты. Сөйтіп, оның халыққа пайдалы және халыққа жат түрлерін 
анықтау – міндет болды. Дегенмен, бұл жылдары мәтіндер көп жиналды, 
оқулықтар мен хрестоматиялар шықты, біраз зерттеу еңбектер де жарық 
көрді (С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, Ә.Марғұлан, М.Ғабдуллин, 
Е.Ысмайылов).

Бұл – өте күрделі кезең. Мұнда 
да бірнеше белес бар. 1947 жылғы Қазақстан Компартиясы Орталық 
Комитетінің атышулы қаулысы фольклортану ғылымын таза идеологиялық 
қыспаққа салып, 1953 жылғы дискуссиядан кейін фольклорды тек таптық 
тұрғыдан бағалаудың салдарынан "Қамбар батырдан" басқа жырлар 
түгелімен халыққа жат деп танылды. Тұрпайы социологиялық ұстаным тек 
1957 жылдан бастап, қате деп танылып, фольклорды зерттеу ісі жаңа 
қарқынмен қолға алынды (1959 жылғы конференция). 1975 жылға дейін 
батырлар жыры – 3 том, ертегілер – 3 том, айтыс – 3 том, басқа жанрлар – 1 
томнан жарыққа шықты. "Алпамыс батыр", "Қозы Көрпеш – Баян Сұлу", 
"Қамбар батыр", "Қыз Жібек" мәтіндері академиялық басылым болып 
жарияланды.
ІІІ кезең: XX ғасырдың ек нш жартысы.

Тәуелсіздік жылдары қазақ фольклортану ғылымына жаңа серпін әкелді. Қазақ
фольклорының түрлі жанрларын зерттеуге Бақытжан Уәлиқызы Әзібаева ,
Едіге Тұрсынов, Тынысбек Қоңыратбаев, Шәмшадин Керімов, т.б. атсалысты.
Бұрын жарияланбай келген шығармалар, әсіресе, тарихи жырлар, діни
дастандар ғылыми айналымға түсті. Шет елдегі қазақтар фольклорымен,
ғалымдарының еңбектерімен етене танысуға мүмкіндік туды. ҚР Ұлттық ғылым
академиясының Әдебиет және өнер институты қазақ фольклорының 100
томдық басылымын шығаруды қолға алды
ІVкезең:Тәуелс зд к жылдарындағы 
фольклортану 

Тəуелсіздікке қол жеткелі елдің назары тарихилығы жəне тəлімдігі
басымырақ жанрларға ауды 
Ел қазынасы - ескі сөз.Шешендік сөздер, аңыздар көбірек
жарияланды. Бірақ ол жинақтар ғылыми-көпшілік мақсатты
ұстанды, ал ғылыми басылым көп дайындықты қажет өтеді. Осы
шартпен 1994 жылы "Ел қазынасы - өскі сөз" дегөн атпен В.Радлов
жинаған фольклорлық мəтіндер жарық көрді.
Ел қазынасы - еск сөз

Тəуелсіздікке қол жеткелі елдің
назары тарихилығы жəне тəлімдігі
басымырақ жанрларға ауды.
Бүгінгі таңда ұлттық
фольклорымыздың Кеңес кезінде
тиым салынған түрлері "Бабалар сөзі"
атты сериямен жарияланып, ғылыми
айналымға өнді. Барлығы - 100 том.
БАБАЛАР СӨЗ

Қазақ фольклорының хатқа түсу
қазақ фольклорының мақсатты түрде жиналып,
хатқа түсе бастауы XVIII ғасырдың соңы мен XIX
ғасырдан басталады. П.И.Рычков, П.С.Паллас,
И.Г.Георги, И.Ф.Фальк, И.Г.Андреев XVIII ғасырда
қазақ фольклорына қатысты біршама құнды
мағлұматтар жинап, жариялады.
Бұл еңбектерде, негізінен, этнографиялық
деректерге назар аударылып, таныстырушылық
сипат басым болса, XIX ғасырдың басында ғалым-
саяхатшылар, әскери адамдар мен елшілер
фольклорлық шығармалардың бірлі-жарым
мәтіндерін жариялап, мазмұндарын баяндады. XIX
ғасырдың 2-жартысында қазақ фольклорының
ерекшеліктері жөнінде алғашқы ғылыми
пайымдаулар айтыла бастады.

Спасибо!
Қазақ фальклортану ғылымының қалыптасуына қазақ ағартушылары мен оқығандары:
Ш.Уәлиханов,
Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбаев,
С.Бабажанов,
Т.Сейдалин,
С.Жантөрин,
Б.Дауылбаев, сондай-ақ ресейл к зерттеуш лер
В.В.Радлов,
Г.Н.Потанин,
А.А.Алекторов,
В.В.Григорьев,
А.В.Васильев,
И.Н.Березин,
Н.И.Ильминский,
П.М.Мелиоранский,
А.П.Харузин үлкен үлес қосты.
Шын мән ндег қазақ фальклортану ғылымының ргетасы да осы кезеңде қаланды. Бұл процесс XX ғасырдың бас
кез нде одан әр дамыды. Осы кезеңде белг л фольклортанушылар Ә.А.Диваев, М.Көпеев еңбектер жарияланды.
Сондай-ақ қазақ фольклорының үлг лер ресейл к басылымдармен қатар қазақ т л ндег баспасөз беттер нде де үзд кс з
жариялана бастады. XX ғасырдың басында халық мұрасын жинау, жариялау ғылыми-зерттеу жұмыстарымен сабақтаса
жүрг з лд . Оған Ташкенттег Киркомиссия мүшелер Халел Досмұхамедұлы, Қалжан Қоңыратбайұлы, Күм шәл Бөриев,
Ілияс Жансүг ров, т.б. белсене қатысып, Сырдария, Жет су фольклорлық экспедицияларын ұйымдастырған.
Шәкер м Құдайберд ұлы, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Әуезов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Қ.Өскенбайұлы,
X.Досмұхамедов, т.б. зиялылар шоғыры қазақ фальклортану ғылымын кәс би деңгейге көтерд .

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!