Фитоценоз, биоценез, биогеоценоз жєне экосистема туралы т‰сініктер

1 Ылғалға қатысты өсімдіктерді қандай топтарға ажыратады?

2 Өсімдіктің сыртқы ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейтін ғылым не деп аталады?


З тақырып Өсімдіктердің тіршілік формалары

Мақсаты:

- өсімдіктердің тіршілік формаларымен таныстыру

- Раункиер классификацйясына түсінік жасау

Жоспар:

1 Тіршілік формалары туралы ғылымның дамуы

2 Раункиер ұсынған тіршілік формаларының үлгісі
1 Тіршілік формалары туралы ғылымның дамуы А.Н. Краснов, А.Б. Келлер, И.Г. Серебряковтың есімдерімен тығыз байланысты. Белгілі ботаник -эколог А.Б. Келлердің (1933) айтуы бойынша, «тіршілік формасы» деп өсімдіктердің дене құрылымымен, онын белгілі бір класқа, тұқымдасқа және туысқа жатуымен тығыз байланысты экологиялық бейімделу жүйесін түсіну керек.

А.Б. Келлердің анықтамасында екі негіз: генетикалық (белгілі бір системалық топка жатуы) және экологиялық бейімделу қамтылған. И.Серебряковтың (1962) анықтауында осы екі негіз қамтылады және де тіршілік формасының морфологиялық мәні жете сипатталады.

Өсімдіктердің физиологиялық, яғни сыртқы бейнесіне негізделген жүйесін төмендегідей қарастыруға болады:

1. Ағаштар - Жер бетіндегі бөліктері толық сүректенетін көп жылдық есімдіктер, куатты жетілген ерекше жеке-дара бір діңі болады.

2. Бұталар - Жер бетіндегі бөліктері сүректенетін көп жылдык өсімдіктер. Ағаштардың айырмашылығы, ерекше жеке-дара діңі болмайды, өзара шамалас бірнеше діңі бар, бұтақтануы Жер бетіне таяу басталатын сүректі өсімдіктер.

3. Бұташықтар - бұталарға ұқсас, бірақ бойы аласа, 50 см-ден аспайды (қар жидек, вереск).

4. Жартылай бұталар - өркендерінің төменгі бөліктері ғана сүректеніп, жоғарғы бөліктері ғана сүректеніп, жоғарғы бөліктері жылма-жыл қурап түсіп отырады (жусандар, жебір).

5. Лиандар - сабақтары арқылы өрмелеп, жармасып және шырмалып өсетін өсімдіктер (жүзім, құлмақ, барқытшөп, шырмауық).

6. Жастықша өсімдіктер - қоректік заттарға кедей тасты, құмды, шымтезекті және суық жерлерде өсуге бейімделген. Негізгі морфологиялық және физиологиялық ерекшелігі — тығыз бұтақталған, ұзарып өсуі шектелген, аласа, өркендері бір-біріне тығыздалып, жақындаған, өркеннің жоғарғы жағы дөңгеленіп шырпылған тәрізді. Сондықтан жастық пішіндес болады. Жастықша өсімдіктер іш жағында ылғал, жылу сақтайды. Бұлар биік тау шыңдарының, мұхиттағы тасты аралдардың, теңіз жағалауларының, арктикалық тундраның өсімдіктері.

7. Суккуленттер - су қорын сақтайтын шырынды өркенді көп жылдық өсімдіктер (түбіртек, кактустар, агавалар).

8. Шөптесін өсімдіктер көп жылдық және бір жылдық, бұлар тіршілік формаларының мынадай топтарына бөлінеді: кіндік тамырлар, шашақ тамырлар, ұзын және қысқа тамырсабақтылар, жуашыктылар, шымдылар, түйнек түзушілер, Жер бетінде төселмелі және Жер бетінде столондылар.

Бұл жүйелеудің негізіне өсімдіктің сыртқы ортаның әсерінен пайда болған өсуінің сыртқы көрінісі және вегетативтік мүшелері тіршілігінің ұзақтығы алынған.

2 "Тіршілік формасы" деген терминді бірінші рет Варминт (1884) ұсынды. Ол өмір бойы сыртқы ортамен үндестікте болатын индивидтің вегетативтік денесінің формасын тіршілік формасы деп атады. Сол уақыттан бері бұл терминнің көптеген анықтамасы және тіршілік формаларының әртүрлі

жүйелері немесе классификациялары ұсынылды. Сол тіршілік формаларының көптеген классификацияларының ішіндегі дүние жүзінде дұрыс қабылданып кең тарағаны ол Раункиер классификациясы.

Рауникиер тіршілік формаларын бөлшектегенде жылдың қолайсыз уақыттарына өсімдіктердің шыдап , төзу ерекшеліктерінің ішінен бір белгісін негізге алған. Ол тоқтаған (жаңару) бүршіктердің немесе төбе өркендерінің жылдың қолайсыз уақыттарында топырақ (немесе су) бетінде қатысты орналасуына байланысты тіршілік формаларын 5 топқа бөледі.

1. Фанерофиттер (Р) - бүршіктері топырақ бетінен 30 см және одан да жоғары ауада орналасқан. %.

2. Хамефиттер ( Сһ ) - колайсыз кезенде бүршіктері топырақ бетіне жақын (20-30 ем ) орналасқан.

3. Гемикриптофиттер ( Н ) - жаңару бүршіктері және төбе өркендері тікелей топырақ бетінде, төсеніш астында орналасқан.

4. Криптофиттер ( К ) - "жасырын" жер үстіндегі өркендері толық өледі, жаңару бүршіктері жер астында, әртүрлі терендікте сақталады; криптофиттер тармақтары: Теофиттер (С) - жер астында, тамырсабақтар, баданалар және т.б гел офиттер - батпақты жердегілер, өркендері су үстінде жаңару бүршіктері су астында.

5. Терофиттер (ТҺ) - біржылдықтар қолайсыз кезеңді тұқым күйінде басынан өткізеді.

Раункиердің ұсынған тіршілік формалары өсімдіктер структурасының негізгі үлгілері болып табылады. Олар флора және өсімдіктер жабыны тарихының өте ерте кезеңінде дифференцияланған. Олар таралған аймақтарына және климат жағдайында тәуелсіз әрбір үлкен таксон ішінде қайталанып отырады мысалы, пальманың біржылдық терофиттен басқа, барлық тіршілік формалары табылған.

Аталған тіршілік формалары осы климат режиміне бейімделуі нәтижесінде пайда болған деп есептеп, Раункиер осы аймақтың климатына тиісті, соның климатының "индикаторы" бола алатын жеке топтарды ұсынды.Ол климатқа байланысты өсімдіктер формалар топтарының таралуын көрсетіп және олардан әртүрлі аймақтар мен эоналардағы проценттік ара-қатынасын есептеп, биологиялық спектр тәсілін ұсынады. Биологиялық спектр %

Біркелкі жылы жане ылғалды климаты бар тропикада фанерофиттер басым ( 61 % ) екендігін көреміз. Қолайсыз ұзақ. Жаздың құрғақ кезеңі басым

шөл және жерорта теңізі аймақтарында терофиттер басым ( 82 және 42% ). Қоңыржай климаты бар аймақ және Арктика гемикриптофиттерге бай (52 және 60 % ), бұл жерлерде оларды қар қабаты қорғайды.

Өсімдіктердің тіршілік формаларын зерттеуге кеп көңіл бөлінуі қажет. Қазіргі кезде тіршілік формаларын зерттеудеге негізгіі проблемалар мыналар олардың әртүрлі фитоценоздардагы жэне әртүрлі систематикалық таксондардағы спектрін жасау; тіршілік формаларының фитоценотикалық ролі; тіршілік формаларының негізгі белгілерін айқындау, филогенетикалық негізде олардың классификациясын жасау, таксондар ішінде тіршілік формаларының шығуын және эволюциясын білу және тағы с.с.