Физика-математика факультеті Информатика кафедрасы «Компьютер жҥйелерінің сәулеті»



 

мәліметтерді шығару құрылғылары; 



 

мәліметтерді сақтау құрылғылары; 



 

пайдаланушының сұхбаттасу құрылғылары; 



 

байланыс және телекоммуникация құралдары. 

  Енгізу-шығару  қҧрылғылары.  Бұл  құрылғылардың  кӛмегімен  компьютерге 

ӛнделетін  ақпарат  енгізіледі,  сондай-ақ,  машинадан  оның  жұмысының  аралық  және 

ақырғы нәтижелері адам түсінетін түрде шығарылады. 

Магниттік дискілер мен лазерлік дискілерге қосымша мәліметтерді сақтаудың 

сыртқы  қҧрылғыларына  стриммерлер,  ZIP-тасуыштар  және  HiFD-тасуыштары 

жатады. 

Стриммерлер  -  мәліметтерді  магниттік  таспада  сақтауға  арналған  құрылғылар. 

Стриммерлерге  арналған  магниттік  таспалардың  (картридж)  кӛлемі  жүздеген 

мегабайтқа жетеді. 

 ZIP-тасуыштарды  мәліметтерді  сақтаудың  сыртқы  құрылғыларын  жасауға 

негізделген  Iomega  компаниясы  шығарады.  Бұл  құрылғы  ӛлшемдері  стандарттық 

иілгіш  дискіден  сәл  ғана  үлкен  және  сыйымдылығы  100-ден  250  Мбайт  болатын 

дискілермен  жұмыс  жасайды.  ZIP-тасуыштардың  негізгі  кемшілігі  олардың  3,5 

дюймдік иілгіш дискілерімен үйлесімсіздігінде. 

 Sony  компаниясы  жасап  шығарған    HiFD  құрылғысы  кәдімгі  стандарттық 

иілгіш  дискілермен  үйлесімді  болып  келеді.  Олар  сыйымдылығы  200  Мбайт  болатын 

арнайы тасуыштармен де, кәдімгі иілгіш дискілермен де жұмыс істеуге бейімделген. 

Пайдаланушының  сҧхбаттасу  қҧрылғыларына  бейнемониторлар,  пульттік 

басу  машинкалары,  енгізу-шығарудың  сӛйлеу  құрылғысы  жатады.    Енгізу-сӛйлеу 

құрылғысы    ретінде  адам  айтатын  және  сӛзді  тануға,  оларды  күрделі  бағдарламалық 

жабдықтармен кодтауға мүмкіндік беретін әр түрлі микрофондық акустикалық жүйелер 

танылса,    шығарудың  сӛйлеу  құрылғысы    ретінде  компьютерге  қосылған  дыбыстық 

зорайтқыштар  арқылы  естілетін  немесе  ойналатын  сӛздердің  цифрлық  ӛңделуін 

орындайтын  дыбыстық  синтезаторлар  қаралады.  Бұлар  мультимедианың  жылдам 

дамитын құралдары болып табылады. 

Байланыс  және  телекоммуникация  қҧралдары  байланыс  каналдарына, 

есептеу желілеріне дербес компьютерлерді қосу үшін қолданылады. 

 

7,8 дәріс 

Процессор  -  кӛптеген  жартылай  ӛткізгішті  элементтерден  тұратын  және 

компьютерде  барлық  есептеулер  мен  ақпарат  ӛңдеу  жұмыстарын  орындайтын  

электрондық  микросхема.  Қазіргі  компьютерлерде  бір  немесе  бірнеше  процессорлар 

жұмыс істейді.  

Процессор  тікелей  компьютердің  тобын  анықтайды. 

Егер 

екі процессордың командалар  жүйесі бірдей болатын болса, 

онда 

олар бағдарламалық  деңгейде толығымен үйлесімді болады. 

Бұл 

бір  процессор  үшін  жазылған  бағдарлама  екінші  үшін  де 

орындалатынын білдіреді.  

Процессордың  негізгі  бӛліктері  -  арифметикалы-

логикалық  құрылғы,  басқару  блогы,  жад  регистрлері.  Арифметикалы-логикалық 

құрылғыда  сандық  және  символдық  ақпараттармен  арифметикалық  және  логикалық 

операциялар  орындалады.  Басқару  құрылғысы  компьютердің  белгілі  бір  басқару 

сигналдарын қалыптастырып, қажетті уақытта оларды жіберіп тұрады, операцияларды 

орындау үшін жад ұяшықтарының адресін пішімдейді және адрестерді ЭЕМ-нің сәйкес 

блоктарына жібереді.  

Шектелген  үйлесімділікке  ие  болған  процессор  тобын  процессорлары  х86 

топтамасына  жатады.  Бұлардың  негізін  қалаушы  13-разрядты  Intel  8086  процессоры 

болып  табылады.  IBM  PC  компьютерінің  ең  алғашқы  моделі  осы  процессордың 

негізінде құрастырылған. Кейінірек Intel 80286, Intel 80386, Intel 80486, Intel Pentium 60, 

66, 75, 90, 100, 133; Intel Pentium MMX, Intel Pentium Pro, Intel Pentium II, Intel Celeron, 

Intel Pentium III  процессорлары шығарыла бастады. Бұрын дербес компьютерлер үшін 

процессорлар  шығаратын  тек  Intel  фирмасы  болса,  кейінірек    ADM,  Cyrix 

фирмаларымен олардың қатары кӛбейе түсті. 

Процессордың  бір-бірінен  ӛзгешелігі    -  олардың  типтері  (модельдеріне  )    мен 

ырғақтық  (тактілік)  жиіліктерінде.  Ырғақтық  жиілік  –  олардың  жұмыс 

жылдамдығының кӛрсеткіші, ол мегагерцпен ӛлшенеді. Мысалы, Intel  Pentium типтегі 

процессорлар  75,  90,  100,  120,  133,  150,  166,  200  және  1000МГц  жиілікпен  жұмыс 

істейді.  

Микропроцессор  (МП)  (CPU,  ағылш.  Central  Processing  Unit)  бұл  –  ақпараттармен 

арифметикалық  және  логикалық  амалдарды  орындауға  және  машинаның  барлық 

блоктарының жұмысын басқаруға арналған ДК орталық блогы. 

Микропроцессордың құрамына жатады: 

-

 

Арифметика-логикалық құрылғы       

-

 

Деректер шинасы және адрестер шинасы 

-

 

Регистрлер 

-

 

Командалар счетчиктері 

-

 

Кэш – кіші кӛлемді ӛте шапшаң жады (8-ден 512 Кбайт) 

-

 

Жылжымалы үтірлі сандардың математикалық сопроцессоры. 

МП,  интегралдық  схема  –  ауданы  небары  бірнеше  милиметр  квадрат  (50-60 мм

2

)  тік 

бұрышты  формадағы  кремний  кристалының  жұқа  пластинасы  түрінде  беріледі,  онда 

процессордың  барлық  қызметтерін  жүзеге  асыратын  схемалар  орналасады.  Кристалл-

пластина  әдетте  пластмасса  немесе  керамикалық  жазық  корпусқа  орналастырылады, 

және  компьютердің  жүйелік  платасына  қосу  мүмкін  болу  үшін  алтын  сымдармен 

байланыстырылады және металл штыркалары болады.  

1971 жылы Intel фирмасымен алғашқы микропроцессор – МП 4004 шығарылды. Қазіргі 

таңда  жүздеген  түрлі  микропроцессорлар  шығарылады,  дегеніменде  ең  танымал  және 

кӛп тарағандары Intel және AMD фирмаларының микропроцессорлары.  

Микропроцессордың қҧрылымы: 

Басқару құрылғысы 

Басқару  құрылғысы  ДК-ң  функционалды  жағынан  ең  күрделі  құрылғысы  болып 

табылады.  Ол  машинаның    барлық    блоктарына    нұсқаулардың    кодтық    шинасы  

бойынша  түсетін  басқару  сигналдарын  қалыптастырады. Командалар  регистрі - есте  

сақтайтын  регистр, онда  бүкіл  командалар  сақталады: орындалып  жатқан  операция  

коды  және    операцияға      қатысқан    операндтардың    адрестері.  Командалар      регистрі  

МП-ң  интерфейстік  бӛлігінде  команда  регистрі  блогында  орналасқан. 

Амалдар    дешифраторы  –  логикалық    блок,  ол    командалар    регистрінен    түсетін  

амалдар  кодына    байланысты   барлық  шығу жолдарының  біреуін  таңдайды. 

Микропрограмалардың    тұрақты    есте    сақтау    құрылғысы  -  ӛз  ұяшықтарында  ДК 

блоктарында  ақпаратты  ӛңдеу  амалдарын  жүргізу  үшін  қажетті  басқару  сигналдарын 

(импульстарды) сақтайды. 

Операция   коды  бойынша  шифраторы  таңдаған  импульс  микропрограммалар  ПЗУ 

– дан  басқару  сигналдарының  қажетті   кезектілігін  оқиды. 

Адрес  қалыптастыру  желісі (МП-ң  интерфейстік   бӛлігінде  орналасқан) – бұл  МПП  

регисторларынаң    және      командылар    регистрынан    түсеті      реквизатор    бойынша   

жады  (регистр) ұяшығының  толық   адресін   есептейтін   құрылғы. 

Деректердің  адресінің  және  нұсқауының  кодтық    шиналары   - микропроцесордың  

ішкі  шинасының  бӛлігі. Жалпы  жағдайда  басқару  құрылғылары  (УУ)  келесі  негізгі  

процедураларды   жүзеге  асыру  үшін   басқару  сигналдарын   құрайды. МПП  команда  

адрестарынан  программалардың  келесі  командасы  ОЗУ  ұяшықтарын  сақталғанын 

таңдау. 

ОЗУ  ұяшықтарынан  келесі  командаларының  кодын  және  есептелген  команданың  

қабылдауын  командалар  регистріне  таңдау. 

Операциялар      кодын    және    таңдаған    командалардың    белгілерін    шифрді    ашу. 

Операциялардың    шифрді      ашылған    кодына      байланысты    машинаның    бүкіл  

блоктарында    операцияны    асыру    процедураларын    белгілейік    және    бұл    блоктарға  

басқару    сигналдарын    жіберетін  басқару      сигналдарының   микропрограммаларының  

ПЗУ   ұяшықтар   таңдау. 

Командалар    регистрінен    және    МПП    регистрларынан    есептеуге    операциялардың  

толық      адресін    қалыптастыруға      қатысатын      операторлардың    бӛлек    құрамды  

адрестерін  есептеу. 

Қалыптасқан    адрестер    бойынша    операцияларды    және    осы    операцияларды    ӛңдеу  

операциясын  таңдау.             

Жадыға    операциялардың    нәтижелерін    жазу,  программалау    келесі    командылардың  

адресін  құру.  

 

9,10 дәріс 

Компьютердің  басқару  батырмалары  жүйелік  блоктың  алдыңғы  тақтасында 

орналасқан. 

Қоректенуді  ажыратқыш  компьютерді  тоққа  қосуға  және  тоқтан  ажыратуға 

арналған. Компьютердің конфигурациясына қарай ажыратқыш  2 типті болады: кәдімгі 

механикалық  (АТ  типті  компьютерлер  үшін)  және  бағдарламалық  басқарумен  (АТХ 

типті  компьютерлер  үшін).  АТХ  типті  компьютерлердің  кейбір  модельдерінің  артқы 

панелінде қоректендіргіш ағытпасының қасында ажыратқыш  болады. 

 

 

1.5-сурет. Жүйелік блоктың алдыңғы тақтасы 

 

АТХ типті компьютерлерде  Windows  операциялық жүйесінің жұмысын аяқтаған 

кезде компьютердің автоматты түрде сӛнуін әрқашанда күту қажет. Бұл мәліметтердің 

жойылмауын қамтамасыз етеді. 

Қайта  жүктеу  батырмасы  компьютерді  қайта толық  жүктеуге  арналған.  Windows  

операциялық жүйесінде жұмыс істегенде осы батырманы баспауға тырысу керек, одан 

да  «Жұмысты  аяқтау»  мәзіріндегі  «Компьютерді  қайта  жүктеу»  командасын  колдану 

тиімді. Қарсы жағдайда, мәліметтер жойылуы мүмкін. 

Қораптың  екі  басты  түрі  қолданылады:  desktop  (кӛлденең)  және    tower  (тік).  

Соған  қарамастан,  бір-бірінен  форм-факторлары  арқылы,  оған  орнатылған  құрылғы  

мӛлшерімен ерекшеленетін қораптар кездеседі.  

Desktop. Ӛз атауы айтып тұрғандай, қорап үстел үстіне орнатуға арналған. Оның 

мӛлшері  үлкен  емес  және  үстіне  сұйық  кристалды  монитор  қоюға  болатындай  етіліп, 

кӛлденең түрде жасалған.  Оның қалыпты мӛлшері – 45 х 45 х 20 см. 

Mini  Tower  -    бұл  қораптың  тік  түрі.    Ол  ӛз  уақытында    танымал  болды,  себебі 

қажетті жабдықтарды ӛзіне орналастыруға мүмкіндік берді. 

Арнайы  үлкейтілген  кӛлемі    арқасында  (45x20x45  см)  екі-үш  3,5-5,25  дюймдік 

бӛлігі бар,  яғни қажетті мӛлшердегі  жинақтарды  толық қосу үшін жеткілікті. 

Әдетте осы қорап түрі қуаты 250-300 Вт қоректендіру блогымен жабдықталған, 

бұл барлық жұмыс құрылғысын тұрақты қамтамасыз етеді. 

Құраушы  үдетуіне келер болсақ, бұл жағдайда  температура режимін арнайы бір 

қалыпты бақылаумен  жүзеге асыруға болады, себебі  жүйе желдеткіші мұндай қорапта  

аса ойластырылмаған және нәтижесіз. Қажет болған жағдайда  аса қуатты қоректендіру 

блогына ауыстыруға және  құраушы салқындату жүйесін қолдану аса нәтижелі немесе  

аз жылу шығарғыш құраушы қолдану керек. 

Midi (Middle) Tower- Tower жүйелік блоктардың сериясын жалғастырады. Оның 

негізгі  ерекшелігі-аса  биік  қорап  (50x20x45  см.)    Mini  Tower  қорабына  қарағанда 

біреуіне 5,25-дюймдік бӛлікті кӛбірек сыйғызуға мүмкіндік береді. Осыған байланысты 

блоктың  ішкі құрылым бӛлігі үлкейеді,  яғни  қажетті температура режимін  сақтайды. 

Бұл  қорап  түрі,  температура  режимін  қадағалауды  қажет  етпейтіндіктен    кеңге 

таралған.  Ережеге сай, қоректену блоктың  қуаты 300 Вт,  бірақ  бұл шектеу емес. Осы 

мақсатта қорап желдеткіш торларымен және қосымша желдеткіштер үшін бекітулермен  

қамтылған.         

Қосымша  желдеткішті  орнату  үшін  мұндай  қораптармен    цифрлі  немесе 

аналогты  реобас  жиі  қолданылады,    бұл  желдеткіш  айналу  жылдамдығын  реттеумен 

қатар,  одан шыққан дыбыс деңгейін азайтады. 

Big    (Full)  Tower-Tower  сериясының  тағы  бір  түрі.    Негізгі  сипаттамасы:  алты 

мен сегіз арасындағы  5,25-дюймдік және екеу ден бесеуге дейін 3,5-дюймдік бӛлімдері 

бар ( мӛлшері 65x20x48 cм.). 

Big  (Full) Tower жүйелі блок  компьютерін сервер түрінде, бейнені ӛңдеу немесе  

басқа  да  мақсат  үшін  қолдануға  болады.    Әдетте    мұндай   қораптарда  құраушыларды 

салқындату  үшін  қосымша    желдеткіштер  және    қуаты  400  Вт  қоректендіру  блогы  

орнатылады.  Сонымен  бірге,    қосымша  қоректендіру  блокты  орнатуға  мүмкіндіктер 

болады.  Қорапта  орнатылған  диск-жетектер  алдыңғы  тақтада    және    компьютерді 

басқару тетіктері ашпа есік астында орналасқан.  

File Server-қорабы тек сервер үшін қолдануымен ерекшеленеді. Ереже бойынша,  

мұндай  қораптарда    5,25-дюймдік    үшін    сегіз-он  және  3,5-дюймдік  үшін  бірнеше 

бӛлімдер орналасқан.   

Қазіргі  заманғы    дербес  компьютерлер  үшін  тұрақты  қоректендіру  блогы  ауадай 

қажет. Онсыз компьютермен жұмыс істеу мүлдем мүмкін емес. 

Қоректендіру блогына   (110-230 В) жоғары қуаттың  ауысу және тұрақты тӛмен 

қуатының тоғы (12 және 5 В) компьютердің барлық  бӛлшегін қоректендіреді.  

Егерде құрылғы немесе құраушыға басқа қорек керек болса, ол бар қуатты алады, 

әлде жүйелік тақшадан  қолданады.  

Кернеу  болмаса,  жұмыста  болмайды.  Осы  себепті  қоректену  блогына  кӛбірек 

кӛңіл бӛлінеді, әсіресе жаңа құрылғыны қосу  немесе құраушыны үдету жоспарланған 

болса.  

Қоректену блогының сыртқы пішіні металлмен қапталған қорапша тәрізді. Блокты 

салқындату  үшін  бір-екі  желдеткіш  және  қажетті  электронды  жүйелер  орналасқан. 

Қораптың  артқы  қабырғасынан  шығатын    желдеткіш  тормен  жабылған,  бұл  торлар 

қорапқа басқа нәрселер кедергі болмас үшін қарастырылған.  

Блоктың  артқы  қабырғасында  кабельді  қосу  үшін  ағытпалар  бар,  бұл    электр 

розеткіге 200 В кернеуімен  қосылады. Осымен  қатар кернеу ажыратқыш пен монитор 

кабелінің қорегіне арналған ағытпалар  орналасқан.  

Соңғы уақытта желдеткішінде жылдамдық реттеуіші бар қоректену блогы кеңінен 

таралған.  

Қоректену блогының алдыңғы қабырғасында байланыс топтары бар сымдар шоғы 

шығатын тесік орналасқан.  Оларда  қоректену блогымен берілетін  5 және 12 В кернеу 

болады. 

 

11,12 дәріс 

Жүйелік  тақша  (system  board)  компьютердің  маңызды  құраушыларының  бірі, 

кейде аналық (motherboard),  негізгі немесе бас тақша (main board) деп те аталады. Бұл 

компьютердің  ішкі  байланысын  және  басқа  да  бӛліктерін  басқарады.  Оның  сапасына, 

функционалдығына және жылдам әрекетіне тікелей барлық жүйенің тұрақтылығы мен 

жылдамдығы тәуелді.  

Онда келесі құрылғылар орналасады: 



 

процессор; 



 

шина; 



 

жедел жады; 



 

тұрақты жады; 



 

слоттар   (қосымша   құрылғыларды   қосуға   арналған   ағытпалар). 

Процессор  компьютердің  басқа  құрылғыларымен,  соның  ішінде  ең  алдымен 

жедел  жадымен  шина  деп  аталатын  ӛткізгіштер  тобы  арқылы  байланысқан. 

Шиналардың негізгі үш түрі бар: мәліметтер, адрестік және командалық шинасы. 

Жүйелік  тақшаларды  ӛңдеу  кезінде  есепке  алынатын  бірқатар  кӛп  таралған 

форм-факторлар  бар.  Форм-фактор  (form  factor)  тақшаның  физикалық  параметрімен 

орнатуға келетін қораптың түрін білдіреді. 

Ең танымал жүйелік тақшалардың форм-факторлары: 



 

ATX  –  mini-tower  және  full-tower  қораптарға  келетін  стандартты  қазіргі 

заманға лайық компьютерлер; 



 

mini-ATX – ATX-тің кішірейтілген нұсқауы; 



 

micro-ATX  –  desktop  немесе  mini-tower  қораптарға  келетін  орта  деңгейдегі 

компьютерлер; 



 

flex-ATX  –  қымбат  емес  немесе  ӛнімділігі  тӛмен  desktop  немесе  mini-tower 

қораптарға келетін компьютерлер; 



 

NLX - desktop немесе mini-tower қораптарға келетін бірлескен жүйелер. 

 

13,14 дәріс 

Бейнекарта  монитормен  бірігіп  дербес  компьютердің  ішкі  бейнежүйесін 

құрайды.  Бейнені  даярлаумен  тығыз  байланысты  амалдардың  барлығын  бейнекарта 

/бейнеадаптер/  деп аталатын басқару блогы атқарады. 

Қазіргі  кезде  кең  тараған  бейнеадаптер  SVGA. 

Ол 16,7 

миллион түстерді экранға шығарып беруді қамтамасыз 

етеді. 

Экранның  шешуі  (разрешение  экрана)  бейнекартаның 

негізгі 

параметрлері болып табылады. Әр монитор үшін ӛзіне 

сәйкес 

тиімді  экран  шешуі  анықталған.  Мысалы,  ӛлшемі  14 

дюйм 

болатын    монитордың  экран  шешуі  640х480,  ал  19 

дюймді 

экрандар  үшін  1280х1024  шешу  пайдаланылады. 

Мәтіндік  құжаттармен  жұмыс  істеу  үшін  640х480 

шешуі 

мониторлар 

жеткілікті. 

Кӛптеген 

қолданбалы 

бағдарламалармен  жұмыс  жасау  үшін  шешуі  1024х768  болатын  мониторлар  қажет 

болды.  Бейнеадаптерлердің  немесе  графикалық  адаптерлердің,  тек  кескіндерді  сақтау 

үшін ғана пайдаланатын меншікті жедел жады бар. «Тұрған орны» бойынша бұл жадты 

кӛбінесе  бейнежад  (video  RAM  немесе  VRAM)  деп  атайды.  Бейнежадтың  мӛлшері 

неғұрлым  үлкен  болса,  компьютер  солғұрлым  кескіндер  мен  бейнероликті  үлкен 

ажыратқыштықпен және түрлі түстілікпен бейнелейді. 

 

15,16 дәріс 

Қаттқыл магниттік дискідегі жинақтауыш (ағ. HDD – Hard Disk Drive)  - бұл ең кӛп 

тараған  ілкен  кӛлемді  сақтау  құрылғысы,  онда  ақпаратты  тасымалдаулар  дӛңгелек 

алюминий  пластиналар  –  платтерлер  болып  табылады,  олардың  екі  беті  де  магниттік 

матриалдың қабатынан тұрады. Ақпаратты – программалауды жғне деректерді тұрақты 

сақтауға  қолданылады.  Дискеталарға  секілді  латтердің  беті  концентрлі  сақиналы 

жолдарға  бӛлінген,  ал  жолдар  –  секторге.    Оқу  –  жазу  бастиегі,  оны  орнату 

конструкциясымен  жғне  дискілермен    бірге  жабық  герметикалық  корпусқа 

орналастырылған.  Сонымен  бірге  платтердің  бетінің    қалыңдығы  небары  1,1  мкм. 

магниттік қабаты, жіріс жағдайыннда бастиекті кӛтеру жғне тісіру кезінде зақымдаудан 

сақтау ішін майлау қабаты болады. 

Платтер  айналғанда  оның  істінде  ауа  қабаты  пайда  болады.  Ол  дискінің  бетінің 

істінде  бастиектің  0,5  мкм  биіктікте    орналасуы  ішін  ауа  кӛпшігін 

қамтамасыздандырады. 

Винчестерлік  жинақтауыштар  ӛте  ілкен  сыйымдылыққа  ие:  жіздеген  Мбайт, 

ондаған  Гбайтқа  дейін  немесе  жіздеген  Гбайт.  Қазіргі  моделдердің  шпинделдерінің 

айналу  жылдамдығы  минутына  5600  –  17200  айналым    құрайды.  Деректерді  іздеудің 

орташа уақыты – 10 мс, деректерді берудің максимал жылдамдығы 40Мбайт /сек. 

Дискетіге қарағанда, винчестердің дискі ізіліссіз айналады. 

Винчестерлік  жинақтауыш  процессормен  қатқыл  диск  контоллері  арқылы 

байланысқан.  

 Компакт-дискідегі жинақтауыштар  

CD-ROM диаметрі 12 см жғне қалыңдығы 1,2 мм мӛлдір полимер негізден тұрады. 

Бір  жағы  жұқа  алюминий  қабатымен  қапталған,  ол  зақымдаудан  лак  қабатымен 

қапталған.  Екілік  ақпарат  ойықтардың  (pits-  ямки)  жғне  негізгі  қабаттың  кезектескен 

тізбектермен ұсынылады. 

Бір дюймде (2,54 см) дискінің радиусы бойынша ақпараты бар 16 мың жол болады. 

CD  сыйымдылығы  780  Мбайтқа  дейін.  Ақпарат    дискіге  заводта  енгізіледі  жғне 

ӛзгертілмейді.  

CD-ROM артылықшылықтары:  

CD-ROM ӛлшемі кіші болғанымен ілкен ақпараттық сыйымдылыққа ие, бұл оларды 

кӛренкі  материалдарға  бай  анықтаманың  жійелерде  жғне  оқу    комплекстерінде 

қолдануға  мімкіндік  береді;  бір  CD  ӛлшемі  шамамен  дискета  дай  болғанымен, 

ақпараттың кӛлемі жағынан осындай 500 дискеталарға тең. 

Ақпаратта  CD-  дан    оқу  винчестер  жылдамдығымен  салыстыралықтай  жоғары 

жылдамдықта ӛтеді; 

CD қарапайым жғне жұмыста ыңғайлы; 

CD вирустарымен зақымдана алмайды;   

CD-ROM – ға басқалай ақпаратты жою мімкін емес, 

Магниттік  дискілерге  қарағанда,  компакт-дискілер  кӛптеген  сақиналы  жолды 

болмайды, грампластикадағы сияқты бір спиральды жолы болады. Осыған байланысты, 

дискі  айналуының  бұрыштық  жылдамдығы  тұрақты  емес.  Ол  магниттік   бастиектің 

дискі центіріне қарай жылжу процессінде сызықтық азаяды.  

CD-ROM-мен  жұмыс  жасау  ішін  компьютерге  CD-ROM  жинақтауышын       (CD-

ROM Drive) қосу ішін керек, CD-ROM  жинақтауыштарын кӛбіне CD-ROM  ойнатқыш 

немесе CD-ROM  жргізуші деп атайды.  

―0‖  жғне  ―1‖  символдары  жазылған  CD  аймақтары,  CD-ROM    жинақтаушы 

жіберетін лазерлік шағылу коэффицентімен айрықшаланады.   

Бұл айрықшылықтар  фотоэлементпен ұсталынады, жғне жалпы сигнал нолдер мен 

бірлердің сғйкес тізбегіне тірлендіріледі. 

Кӛптеген  CD-ROM  жинақтауыштар  ғдеттегі  аудио  CD–ларды    ойната  алады.  Бұл 

компьютер  алдында  жұмыс  жасап  отырған  қолданушыға  фондық  режимде  музика 

тыңдауға  мімкіндік  береді.  Жазуға  арналған  сыйымдылығы  650  –  700  Мбайт  CD-R 

(Recordable) жғне бірнеше рет жазуға болатын CD-RW бар.  

Уақыт  ӛте  CD-ROM  орнына  цифрлік  видио  дискілер  DVD  келуі  мімкін.  Бұл 

дискілердің  ӛлшемі  CD-мен  бірге,  бірақ  28  Гбайтқа  дейін  ӛзге  деректер 

сыйымдылығына  ие,  яғни  кӛлемі  жағынан  40  жғне  одан  да  кӛп  стандарт  CD-ROM  

ӛлшемдерін алмастырады. Қазір сыйымдылығы 48 Гбайт DVD  бар. DVD дискілер бір, 

екі жғне тӛрт қабатта болады, DVD жіргізу ішін DVD-ROM қажет. 

 Магнитті оптикалық компакт – дискілердегі жинақтауыштар 

CD-MO  (Compact  Disk  –  Magneto  Optical).  CD-MO  дискілерін  жазу  ішін  бірнеше 

қайтара қолдануға болады, бірақ олар дғстірлі CD-ROM диск жетектерінде оқылмайды. 

Сыйымдылығы 128 Мбайттан 2,6 Гбайтқа дейін.   

WARM    жинақтауыш  (Write  And  Read  Many  times),  бірнеше  қайтара  жазуға  жғне 

оқуға мімкіндік береді.  

WORM  жинақтауыш  (Write  Once,  Read  Many  times),  бір  рет  жазуға  жғне  бірнеше 

қайтара оқуға мімкіндік береді.  

ZIP  жинақтауыш сыйымдылығы 100 Мb-тан  2,2 Gb  дейін дискілерге арналған. 

Магниттік  таспаларға  жинақтауыштар  (стримерлер)  жғне  ауыстырмалы  дискідегі 

жинақтауыштар.    Стримерлер  (ағ.  tape  streamer)  –  ілкен  кӛлемді  ақпараттың  қорлық 

кӛшірмесін алуға арналған құрылғы. Мұнда тасымалдаушы ретінде сыйымдылығы 1-2 

Гбайт жғне одан ілкен магниттік таспасы бар кассеталар қолданылады.  

Стримерлер  шағын  кассетаға  ілкен  кӛлемді  ақпарат  жазуға  мімкіндік  береді. 

Стримерге  орнатылған  ақпараттық  сығу  жабдықтары  ақпаратты  жазбас  бұрын,  оны 

автоматты тығыздауға жғне оқығанда қалпына келтіруге мімкіндік береді. 

Стример  кемшілігін  оның  ақпаратты  жазу,  оқу  жғне  іздеу  жылдамдығының 

салыстырмалы тиімділігін жатқызуға болады. 

Соңғы  кездері    ауыстырмалы  дискілердегі  жинақтауыштар  жғне  қолданылып  жір. 

Олар  сақталатын  ақпараттың  кӛлемін  ұлғайтып  қана  қоймай,  сонымен  бірге 

компьютерлер арасында ақпарат тасымалдауға мімкіндік береді. 

Ауыстырмалы  дискілердің  сыйымдылығы  –  жіздеген  Мбайттан  бірнеше  Гбайтқа 

дейін.   

жүктеу/скачать 0,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: