Физика тарихы
Жоғары және аса жоғары энергияда бөлшектердің өзара әсерлесуі
жүктеу/скачать 1,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Физика тарихы
| Жоғары және аса жоғары энергияда бөлшектердің өзара әсерлесуі.
Коллайдер. Ваакумдағы фазалық ауысулар. Соңғы жылдары ашылған элементар бөлшектердің көбі коллайдерлер деп аталатын, жылдамдатқыш жинақтағыш құралдарда экспериментті зерттелуде. Коллайдер - ішінде бір- біріне қарама-қарсы бөлшектер системасы айналатын ваакумдалған шеңберлі түтік. Кей жерлерде бұл бөлшектер соқтығысады және ол жерде ол соққының өлімін тіркейтін арнайы детекторлар орнатылғын. 1972 жылдан бастап әлемде 18 коллайдер жасалған. Кейбіреулері өз жұмысын тоқтатты. АҚШ-пен Еуропада протон-антипротонды колайдерлердің екі түрі бар: олардың ең танымалы –энергиясы 1 Тэв Ферми FNAL(TEVATRON) атындағы зертханада. Сол коллайдерде 1984 ж. t–кваркы ашылған. Жоғары энегиялар физикасының ең үлкен үміті (хиггсовтық бозонды іздеу кезінде де мүмкін ) ЦЕРНде (Женева, Швейцария) жасалынып жатқан ұсақ бөлшектер жылдамдатқышы LHC (Large Hardon Collider). Онда 2005 ж. 14 Тэв энергия (нуклондар қақтығысының массалар центрінің системасында) ашылу керек. LHC құрастыруға ЦЕРН мүшелері –АҚШ, Ресей, Жапония қатысады. Әлемнің дамыған елдерінің ғалымдарының бұл құрылысқа деген қызығушылығын, бұл коллайдер микрофизиканың дамуын шамамен 15-20 жылға анықтай алуымен түсіндіріледі. Кванттық механика және өрістің кванттық теориясында элементар бөлшектер нүктелік деп саналады. Шынымен де, фундаментальды теория нүктелік бөлшектер теориясы емес, струналар теориясы. Ондағы элементар бөлшектер –Ls~Lg~10 -33 см өлшемді бірқалыпты объектілер (струналар) тербелісі. Струналар шеңбер немесе сызық түрінде болуы мүмкін. Струналар қарапайым төрт өлшемді кеңістікте емес, күрделі өлшемді кеңістікте қозғалады. Оларда бозон-фермионды симметрия бар, яғни суперструналар болып табылады. Суперструналар көпөлшемді супермембраналарға жалғанған. Суперструналар теориясы симметриялы бөлшектер табылса, өз позицияларын мәнді орнатар еді. Ал ол микрофизиканың, LHC коллайдерімен ашылатын мәселесі. Теориялық физика әзірше бірқатар сұрақтарға, мысалы гравитация теориясын қалай құруға және оны басқа әсерлесу терияларымен қалай біріктіруге болады, жауап бере алмайды. Струналар теориясы да, өзге де гипотезалар мұндай сұрақтарға жауап бере алмайды. Бірақ, бұл бағыттағы жетістіктер әбден мүмкін. Бір сөзбен, физика жетістіктері қандай керемет |