Ғұндардың шығу тегі

Құдайберген Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

Ғұн (хунны) олардың Еуразия даласының тарихында алар орны ерекше. Олар, Батыспен Шығысқа әсерін тигізген көшпелілер, Орта Азиядағы ірі өзгерістердің негізін салушылар.

Жалпылама тарихына келер болсақ б.з.б 1мың жылдықтың ортасында Еуразия даласында ғұн империясы орнай бастады. Олардың қалыптасуы сол аумақты мекендеген көшпелі тайпалардың жорықтары әсерінде пайда болды және тарихы бірнеше жүздеген жылдарды қамтыды. Ал оның негізін «Мөде шаньюй» қалады.

Негізінен тайпаның тарихы өзге тайпалардан құралады. Яғни бір тайпаның күшейіп дамуынан емес атап өткендей жүзге жуық тайпалардың бірігунен. Тіпті бүкіл Еуразияның барлық жеріне жуық аумағын билеген ғұн атты тайпа болмаған дегенде тұжырым бар. Ол тайпаның бейнесіне аумақтағы бүкіл көшпелілер жүрген. Олар жайлы сол уақыттың қытай деректеріндеде «Сюнну» тайпасы деп кездеседі.

Қытай деректерінде олар б.з.д қытай династия тарихының соңғы lll ғасырында кездеседі және олар көшпелі болғандығы баяндалады. Сыма Цяньның жазбасы бойынша (сюнну) бейбіт уақытта олар мал бағып, сонымен бірге құстар мен аңдарды аулап күнкөрісін қамтамасыз етеді, ал қауіпті уақаттарда әрқайссы соғыс өнерін үйренеді. Көсемдерінен бастап, бәрі етті мал етін тұтынады, терісінен киім тігіп , киізден тон киеді.

Үй малы ретінде жылқыны көп бағады және сиыр ешкі секілді ірілі-ұсақты мүйізділерді, бұдан бөлек аз мөлшерде түйе өсіріледі. Олар айналадағы шөппен суға байланысты бір жерден екінші жерге қоныс аударады. М Міне осындай тайпалардың өзара ұқсастығы әсерінен оларды байланыстырады.

Ғұндардың қоғамдық құрылысына келетін болсақ биліктің басында билеуші тұрды және оны Шаньюй деп атады. Шаньюй—жоғарғы билеуші, әскери билік қолында болды. Ақсақалдар қауымы, 24 руға бөлінді. Жылына 3рет жалпы жиналыс өтті. Тағы атап өту керек дерек олардың мемлекеттік билікке қарай өзгеріп жатқандығы жайлы деректер бар. Олар:

• Мал басына, жерге жеке иелік.
• Аумақтық шекара

• Билік жүргізу аппараты

Ғұн империясының соңғы жылдары. - 448 жылы Аттиланың жеңісі; - Рим ғұндармен келісім жасады; - Еуропадағы Рим үстемдігінің құлауы; - құлдық жүйенің күйреуі; - Әскери-демократиялық жүйені нығайту 451 - Ғұндарға қарсы «Ұлттар шайқасы» Аттила жеңіледі 453 - Аттиланың өлімі. Мемлекеттің ыдырауы.

Жалпы алғанда Ғұндар тарихтағы әскери күші мықты жетілген, аумағы жағынан аса ірі мемлекет, империя ретінде қалды. Біздің қазіргі жерімізде мекендегендіктен олардың біз үшін, тарихымыз үшін маңызы зор. Яғни біздің этногенезіміздеде өзіндік рөлдері, атап айтсақ шартты түрде түркіленген сөйлеу тілімен моңғолойдттық нәсілдік бет-бейнесімен жақын.