«Аяз би» ертегісіне талдау жасау

Мақал-мәтелдер:

Портрет: Жаман - үстінде жыртық тоны, басында тері тымағы бар, ұсқынсыз адам.

Сюжеттік-композициялық талдау:
Ертегінің басталуы: Ақылы асқан Мадан деген ханның болуы.
Ертегінің дамуы: Құстың, адамның, шөптің жаманын табуға ханның уәзірлерін жұмсауы; Жаманның жақсы мен жаманды айыра білуі; хан сынағынан сүрінбей өтуі.
Ертегінің байланысы: Жаманның ханға уәзір болуы; Меңдінің жұмбағын шешіп, қызға үйленуі.
Ертегінің шиеленісуі: Қырық уәзірдің ханды Жаманмен араздастыруы; Жаманның Барсакелмеске сапары; Жаманның хан өтірігіне жауабы;
Ертегінің шарықтау: Ханның Жаманды Ақша- шегі ханның еліне көшіріп салуы; Жаманды сағынған ханның уәзірлерін жазалауға тапқан ақылы;
Ертегінің шешімі: Жаманның арсыз уәзірлерді хан жазасынан құтқаруы; Жаманның хан тағына отыруы.

Аяз би туралы айтылатын ертегі-аңыздардың бәрінде дерлік Жаман қойшының Мадан хан сынынан өтуі, үйленуі, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқаруы, оның даналығын, достыққа адал, сертке беріктігін, әділдігін мойындаған хан өз тағын беруі сөз болады. Жаман хан болғаннан кейін де жыртық тоны мен жаман тымағын хан сарайы босағасына ілдіріп қояды. «Кей-кейде хандық тақтың буымен көңілім тасып, асып бара жатқандай болсам, соған көзім түседі де, тез тәубама келемін» дейді екен. Сөйтіп ол жыртық тоны мен жаман тымағын көрген сайын тәубасынан жаңылмай, өзіне-өзі: «Аяз би әліңді біл, құмырсқа жолыңды біл» деп отыратын болған.