Фольклорлық прозадағы мотивтер жүйесі

мен  рухани  даму  деңгейіне  сәйкес  әр  алуан  сипатта  болады.    Мифтің басты 

міндеті  –  жер  бетіндегі  нәрселердің,  аспан  шырақтарының  пайда  болу 

себептерін  түсіндіру.  Бұл  үшін  алуан  түрлі  ежелгі  наным-сенімдер,  ұғым-

түсініктер  пайдаланылады.  Қазақ  мифтерінің  басты  мотиві  –  жер  бетіндегі 

тау-тастың,  кӛлдің  пайда  болу  тарихын  баяндау,  сондай-ақ  аспан  әлемінің 

құрылысын  түсіндіру  және  әр-түрлі  жануарлар  мен  жәндіктердің  кейбір 

қасиеттерін  әңгімелеу.  Айталық,  Жетіқарақшы,  Ай  мен  Күн,  Кемпірқосақ 

туралы  әңгімелер  –  космогониялық  мифтер  болса,  қарлығаштың  құйрығы 

неге айыр,қоянның ерні неге жырық, суыр неге адамша қол қусырып тұрады? 

–  деген  сұрақты-себепті  баяндаулар  этиологиялық  мифке  жатады.  Ертедегі 

адамдар  табиғаттың  құбылыстарын,  аспан  әлеміндегі  шырақтарды  түсіну 

үшін олар туралы неше түрлі миф шығарып, ӛз тұрмысын соларға кӛшірген, 

кӛп  нәрсені  күнделікті  шаруа  мен  тұрмыс,адамдық  қасиеттер  мен  қатынас 

тұрғысынан түсіндірген. Мифтердің басты кейіпкерлері  –  ілкі ата, жасампаз 

қаһарман,  тотем-баба  мен  шаман.  Бұлармен  бірге  ежелгі  рух-иелер:  желаяқ, 

кӛлтаусар,  саққұлақ,  таусоғар  жүреді.  Айтып  ӛткеніміздей  миф  жанрында 

шамандық  мотивтер  кӛп  кездеседі.  Шамандар  бақсылық  құрған  кездері 

үстеріне  арнаулы  киім  киіп,  қолдарына  даңғыра,  тоқпақ  ұстап  шыққан. 

Кӛбіне,  даңғыраның  бетіне  ғарыштың  әлемдерінің  суреттерін  салатын 

болған. Бір қызығы, кӛшпелі мал шаруашылығымен айналысқан халықтарда 

(якуттар,  тувалар)  даңғыра  —  басқа  әлемдерге  апаратын  сиқырлы  ат,  ал 

тоқпақ  —  қамшы  деп  есептелген.  Сондай-ақ,  жай      адамның  ӛзі  ӛлілер 

патшалығына барған соң ӛзіне магиялық қасиеттер, құдіретті күш алады деп 

есептелген. Қазақ халқының аруақтарға сену, соларға табыну, олардан кӛмек 

сұрау  салттарының  астарында  осындай  түсініктер  жатыр  деп  болжамдауға 

болады. Қазақ эпостарындағы аруаққа, ата-бабаларға, пірлер мен әулиелерге 

сиыну,  солардан  медет  сұрау,  солардың  құдіретінің  арқасында  жауды  жеңу 

мотивтері  біздің  халқымыздың  арасында  бір  замандарда  кең  ӛріс  алған 

шамандықтың қалдығы [3].