Дауыстылар дауыстан (тоннан) жасалады да салдырдың қатысуы елеусіз болады. Ал, - Дауыстылар дауыстан (тоннан) жасалады да салдырдың қатысуы елеусіз болады. Ал,
- дауыссыздар, керісінше, салдырдан жасалады. Тон қатысуы да, қатыспауы да мүмкін.
- Айтылған кезде өкпеден ауа ешқандай кедергісіз шығатын дыбыстарды дауысты
- дыбыстар дейміз.
- Қазақ тілінде 12 Дауысты дыбыс бар. Оның ішінде 9 біздің тілімізге
- тән дыбыстар. Олар: а, ә, о, ұ, ү, ы, і, е. Бұдан басқа екі қосынды дауыстылар
- (дивтонгоид) бар: и, у, э – орыс тілінен кірген сөздерде қолданылады.
- Қазақ тілінде дауысты дыбыстар үш жақты тіркелкеді.
- І. Тілдің қатысына қарай (жасалу жолына) жуан және жіңішке болып бөлінеді
- 1.Жуан дауыстылар: а,о, ұ, ы.
- 2.Жіңішке дауыстылар: ә, е, ө, ү, і бірде жуан ,бірде жіңішке и, у.
- ІІ. Жақтың қатысына қарай:
- Ашық дауыстылар: а, ә, о, ө, е, (э).
- Қысаң дауыстылар: ы, і, и, ұ, ү, у.
- ІІІ. Ерін қатысына:
- Езулік дауыстылар: а, ә, е, ы, і, и, (э).
- Еріндік дауыстылар: о, ө, ұ, ү, у.
Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап - Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап
- шығуынан болған дыбыстар. Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдан немесе тек
- салдырдан тұрады. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар мыналар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к,
- қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.
- Дауыссыз дыбыстар үш жақты жіктеледі.
- 1. Дауыс (үн) қатысына қарай:
- Қатаң дауыссыздар
- Ұяң дауыссыздар
- Үнді (сонор) дауыссыздар
- 2. Айтылуына (жасалу тәсіліне) қарай:
- Шұғыл дауыссыздар: б, п, д, т, ц, г, к, қ, ч.
- Ызың дауыссыздар: в, ф, з, с, ж, ш, щ, ғ, х, һ.
- 3.Айтылу (немесе артикулациялық) орнына қарай:
- 1. Ерін (билабиаль) фонемалары: п, б, м, (у).
- 2.Тіс пен ерін (лабиальденталь) фонемалары: ф, в.
- 3. Тіс (денталь) фонемалары: т, с, з, д, ц.
- 4. Тіл ұшы (альвеоляр) фонемалары: н, л, ч.
- 5.Тіл алды (палаталь) фонемалары: р, ш, ж, й.
- 6. Тіл ортасы (преналаталь) фонемалары: к, г.
- 7. Тіл арты (веляр) фонемалары: қ, ғ, ц, х.
- 8.Көмей (фарингаль) фонемалары:һ.
- Дифтангоид дауыстылар – қазақ және өзге түркі тілдерінде кездесетін қосынды,
- яғни дивтонг дауыстылар. Олар – у және и.
- Африкат дыбыстар ц және ч.
Назарларыңызға рахмет!!!
Достарыңызбен бөлісу: |
