БЕЛДЕУСІЗДЕР ТИП ТАРМАҒЫ - ACLITELLATA

ОМЫРТҚАСЫЗДАР ЗООЛОГИЯСЫ
89-cypem .
Nereis pelagica: A - бас бөлімі; 1 - простомиум, 2 - антенна (мұртша),
3 - пальпа, 4 - көздері, 5 - перистомиум, 6 - цирра, 7 - параподия (тұлға сегментінде); 
Б - параподия; 1,2 - нотоподия, 3 - арқа циррасы, 4 - нейроподия, 5 - құрсақ циррасы, 
6 - қылтандар, 7 - сүйеніш қылтан (ацикула)
ал перистомиумда 
ауыз тесігі және бірнеше мұртшалары - 
цирралары (89-сурет).
Тұлға бөлімі біркелкі гомономды сегменттерден тұрады, олардың 
әрқайсысының бүйірінде метамерлі және жұптасқан өсінділер 
немесе параподия деп аталатын жалғанаяқтары орналасады. Парапо­
дия екі мүшеленбеген бұтақшадан тұрады: арқа /нотоподия/ және 
құрсақ /нейроподия/. Параподидің арқа және құрсақ бөліктерінде 
мұртшалары /цирралары/ және қылтандары шоғырланған. Мұрт- 
шалары сезу қызметін, ал қылтандары жылжу қызметін атқарады. 
Қылтандар жіңішке, хитинге жақын органикалық заттан құралған. 
Осылардың арасында ацикула деп аталатын қатты, мықты ішкі 
сүйеніш қылтандары да болады (89-сурет). Қылтандарының көп 
болатындығынан класс көпқылтанды құрттар деп аталады (грек 
тілінде poly көп, chaeta қылтан).
Параподиялардың және қылтандарының көлемі, формасы, саны 
әр түрлі. Кейбір қозгалып өмір сүретін полихеттерде параподия- 
ларының үстінде тарамдалған өсінділері бар, олар желбезектер / 
Eunice тұсында/. Бекініп тіршілік ететін түрлерінде параподиялар 
денесінің алдыңгы жағында ғана дамыған, ал денесінің артқы жағында 
олар жойылып, тек қылтандары гана сақталған, солар арқылы құмды 
қазады. Ал Dinophilus туысының өкілдерінде параподиялары мен 
қылтандары жоқ.
16 -574
241

ОМЫРТҚАСЫЗДАР ЗООЛОГИЯСЫ
Құйрық бөлімінің немесе пигидияның сегменттері 5-6 ғана, олар 
тұлға сегменттерінен өзгеше, өте жіңішке, целом қуысы және 
параподиялары жоқ.
Көпқылтандылардың денесі бір қабатты эпителимен қапталынған. 
Эпителий өзінің сыртқы жағына жұқа кутикула бөліп шығарады. 
Эпителиінде без клеткалары көп. Бекініп тіршілік ететін полихеттерде 
без клеткаларының сыртқа шығарған, қатқан сілекейінен хитин 
тәрізді түтікше пайда болады, ал Telepus туысының өкілдері шы- 
ғарған сілекейіне құмның ұнтағын жабыстырып, мықты түтікше 
немесе “үйшік” жасап алады.
Эпителидің астында тері-бұлшықет қапшығы орналасқан. Ол 
сыртқы сақина тәрізді және ішкі ұзына бойы бүлшықеттерден 
құралған. Тері-бұлшықет қапшығы ішкі жағынан перитонеальды 
астаршамен (целотелимен) қапталынған.
Целом. 
Полихеттердің ішкі мүшелері дененің қуысында жатады, 
сол қуысты екінші немесе целом қуысы деп атайды. Целомның 
бірінші қуыстан ерекшелігі арнайы қабаты болуында. Целом қабаты
перитонеальды эпителий немесе целотелий мезодерма 
клеткаларынан түзілген. Тері-бұлшықет қапшығын астарлайтын 
қабаты соматоплевра (париеталь), ал ішек пен қан тамырларын 
астарлайтын - спланхноплевра (висцеральдық) деп аталады және арқа, 
құрсақ мезентериялық перделері болады. Осы арқа құрсақ перделері 
арқылы целом (оң жақ және сол жақ) екі бөлікке бөлінген (целом қап- 
шығына). Дененің іш қуысы көлденең перделер немесе диссепименттер 
/септалар/ арқылы жеке камераларға бөлініп тұрады, мұндай камералар 
сыртқы сегментацияға сәйкес. Целом қуысы сұйық затқа толы.
Целомның негізгі қызметі - тірек, зәр шығару, тасымалдаушы және 
сол қуыста ұрық клеткалар пісіп жетіледі.

жүктеу/скачать 23,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: