ОМЫРТҚАСЫЗДАР ЗООЛОГИЯСЫ
Эволюциялық тұрғыдан қарағанда көп
клеткалы жануарлардың арғы-
тегі колонияльді бір клеткалылар екендігіне күмән жоқ.
Көп клеткалылардың (Metazoa) негізгі сипаты: денесі дифферен-
цияланған көп клеткалардан және үш үрық жапырақшаларынан
эктодерма, энтодерма, мезодермадан тұратындығы. Осындай үш
жапырақшалар көп клеткалылардың ұрығы дамыған кезінде
қалыптасады. Ұрықтың дамуы барлық көп клеткалы жануарларға тән.
¥рықтану кезінде аталық және аналық екі гаметалар қосылып
зиготаны түзейді, содан кейін организмнің жеке дамуы онтогенезі
басталады. Зигота бөлшектеніп бір-біріне тығыз жанасқан бласто-
мерлер деп аталатын
клеткалар тобын құрайды, ал осылардан блас
тула деген бір қабатты ұрық түзіледі. Бластула шартәрізді, ішкі
қуысы бластоцель деп аталады, бұл бірінші қуыс. Бластула түзіліп
болғаннан кейін дамудың екінші кезеңі
гаструляция немесе екі
қабатты ұрықтың дамуы басталады. Ұрықтың екінші қабаты, блас
тула клеткаларының ішкі бластоцель қуысына ауысуы нәтижесінде
пайда болады. Гаструляция әр түрлі әдіспен жүре алады: инвагинация
(бластуланың бір жақ қабырғасы ішкі
бластоцель қуысына жиырылу
арқылы екінші қабат түзіледі); иммиграция (бластула кабырғасын-
дағы клеткаларының біразы өз орнынан бластоцель қуысына ауысып,
екінші қабатгы құрайды); эпиболия т. б. Гаструланың екі ұрық
жапырақшасының біреуі эктодерма сыртқы қабат, екіншісі энто
дерма ішкі қабат. Осыдан кейін эктодерма және энтодерманың аралы-
ғынан клеткалардың үшінші мезодерма қабаты түзіледі де, мүшелер
құрала бастайды.
Төменгі сатыдағы көп клеткалы жануарлардың (губкалар, ішек-
қуыстылар, ескектілердің) ересек формалары қос қабатты күйінде
қалған.
Жануарлардың деңгейін, ортақ құрылымын,
арасындағы морфо-
физиологиялық, филогенетикалық байланыстарын, эволюциялық
сатысын көрсету үшін оларды типтерден де жоғары ірі топтарға
жіктестірген.
Көп клеткалылар (Metazoa) үлкен үш бөлім үсті топқа бөлінеді:
Phagocytellozoa, Parazoa, Eumetazoa.
Phagocytellozoa
алғашқы қарапайым құрылысты көп клетка
лылар. Жануарлар дүниесінін аргы тегінің белгілерін осы уақытқа
дейін сақтап калган жәндіктер. Бұл топты жаңадан ашылған тақталы-
лар - Placozoa типі құрайды.
75
ОМЫРТҚАСЫЗДАР ЗООЛОГИЯСЫ
Parazoa
төменгі сатыдағы көп клеткалылар. Бұлардың дене
құрылысында
тканьдері, мүшелері, нерв клеткалары болмайды.
Осыларға губкалар Spongia типі жатады.
Eumetazoa нағыз көп клеткалылар. Олардың тканьдері, мүшелері,
нерв клеткалары, нерв жүйесі жақсы дамыған. Eumetazoa қатарындағы
жануарлар мүшелерінің белгілі ретімен орналасуына немесе дене
симметриясына байланысты екі үлкен бөлімге бөлінеді: сәулелі
(радиальды) - Radiata және билатеральды (екі жақты)
Bilaterata
симметриялы жануарлар.
Сәулелі симметриялы жануарлардың денесі эктодерма, энтодерма
қабаттарынан тұратыңцықтан оларды қос қабаттылар - Diploblastica
деп те атайды. Бұларға ішекқуыстылар - Coelenterata
және ескектілер
- Ctenophora типтері жатады.
Достарыңызбен бөлісу: