Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық
мөде (б.з.б. 230–174) – Ғұн елінің билеуші -
жүктеу/скачать 6,79 Mb. Pdf көрінісі
|
5 synyp
| 4. мөде (б.з.б. 230–174) – Ғұн елінің билеуші -
сі. Б.з.б. 209 жылы Мөде Ғұн мемлекетіндегі билікті өз қолына алады. Ол өзін дара билеуші деп жариялайды. Мөде билік басына келісімен бұрын жеке-жеке ұлыстарға бөлініп, өзара соғысып жататын ғұн тайпаларының басын біріктіреді. Тұрақты әскер құрып, оған қатаң тәртіп орна- тады. Мөде Ғұн мемлекетінің бұрынғы әскери қуатын қайта қалпына келтіруге ұмтылады. Б.з.б. 200 жылы Мөде Қытайдың Хань әулетінің ұрпағы Лю Банды ойсырата жеңіліске ұшыратады. Мөде «шаньюй (Аспан ұлы) – шексіз би- лік иесі» деген атаққа ие болады. Қытай патшасы ғұндарға 23 жыл бойы алым-салық төлеп тұрады. Содан кейінгі жылдары Мө де басқарған, жорыққа жақсы дайындалған әскер көптеген аумақтар мен көр- ші көшпелі тайпа лар дың жерлерін басып алады. Мөде ел басқарудың жа- ңа жүйесін жасайды. Елді үш әкімші лік-аумақтық құрылымға бөледі. Өз туыс қандарынан 24 ғұн тай пасын басқаратын бас- шы та ғайындайды. Со лар ар қылы ел билігі жү зеге асырылды. Әскери бас- шы лықты да жөнге кел- тіреді. Әскердің бас қол- басшысы белгіленіп, оған түменбасы, мыңбасы, Ғұн елінің билеушісі – Мөде 65 жүз басы, онбасылар бағынатын болды. Елдегі барлық ер азаматтар жауынгер саналды. Ғұн әскерінен жорыққа да йын тұру талап етілді. Ғұн мемлекеті қайтадан мықты елге айнал- ды. Мөденің көрші елдерге жеңімпаз жорықта- ры басталады. Осы кезде ғұндардың қоластына қазіргі Кореядан Тибетке дейін және Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзенінің орта сағасына дейінгі аймақ бағынады. Алтай тайпаларын, Тынық мұхиттан Каспий теңізінің жағалауына дейінгі жерлерді өзіне қаратты. Ғұн мемлекеті- нің құрамына қырғыз, үйсін, қаңлы және басқа да тайпалар кірді. Мөде ұзақ жылдар бойы өз халқына тыныш- тық пен бейбіт өмір сыйлады. Б.з.б. 174 жылы Мөде дүние салып, оның ұлы Лау шан Ғұн мемлекетінің билеушісі болып тағайындалады. Мөде билігінен кейін Ғұн мемлекеті әлсі- реп, б.з.б. 56 жылы екіге бөлінеді. Кейінірек V ғасырда солтүстік ғұндардың бір бөлігі Оңтүс- тік Қазақстан мен Орта Азияда өз мемлекетін құрады. Ал оңтүстік ғұндар Қытайдың Хань империясына бағынады. Қытайдың Цинь мем- ле кетінің императо ры Ши- Хуан ди ғұн дардың ша- б уы лынан қорғану үшін ұзындығы 5000 км, биік- тігі 6 м, кейбір бөліктері 10 м, ені 5–6 м болатын үл кен қорған тұрғызады. Бұл қорғанды салу үшін қыруар көп шаруа, құл, әскер және тұтқындар ең- бек етті. Ауыр жұмыстан қалжырап өлген адам- ды қорған қабырғасына бірге қалап жіберген. Бұл құрылыс – жүктеу/скачать 6,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|