Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық

11
ішкі ылғал бетіне үш кір сү-
йек  таяқшамен  жа зыл  ған 
жазуды  тап қан.  Ға лымдар 
бұл  жазу ды 
қабық сауаты 
деп ата 
ған. Ежелгі Русь-
те қайың қабығына жазу 
дәстүрі кең тараған.
Пергамент деп  мал дың 
терісінен мұ қият өңделген, 
жазуға ыңғайлы материал-
ды атайды. Бір теріден 2– 
3 парақ жазуға арналған 
әдемі әрі мықты пергамент 
дайындалған.
Ежелгі Египетте 
иеро-
глиф  деп аталған таңба-
сурет
  жазуы болды. Ие-
роглиф Қытай мен Жапон 
елдерінде қазірге дейін пай-
даланылады.
Папирус
Жабайы 
қамыс – 
папирус
Өңделген папирустың 
сабағынан өткір 
пышақпен жұқа 
жолақшалар кесіп 
алынған
Жолақшалар 
қабаты бір-
бірінің үстіне 
кесе-көлденең 
орналастырылған
Папирус кепкен  
кезде тастың 
көмегімен 
тегістелген
Салынған 
қабаттардың беті 
матамен жабылып, 
ағаш балғамен 
жаншылған
1. Тарихи деректер деген 
не?
а) Ежелгі жазу түрі
ә)  Адамдардың өт кен өмі-
рі туралы мәлі меттер 
жиын тығы
б)  Адамдардың шығу тегі 
жайлы мәліметтер 
жиын тығы
в)  Сазбалшықтан жасал-
ған кітап
2. Жазбаша деректерге не 
жатады?
а)  Ежелгі адамдардың тұ-
рақтары туралы жа зу 
ә) Адамдардың  тұтын-
ған бұйымдары тура-
лы мәліметтер
б) Тарихи 
құжаттар, 
пат 
ша мен әкімдер 
шы ғар ған  заңдар,  мем-
лекет тік және сауда 
құ жат тары
в)  Адамдардың өмір бая ны 
туралы  мәлі мет тер
Египеттіктер Ніл өзенінің таяз жерінде өсе-
тін биіктігі 4–5 метр папирус  қамысын жазу  
үшін қолданған. Осы қамыс сабағынан дайын-
далған  парақ тарды 
папирус деп атаған.

12
Табылған көне жазуларды оқу оңай емес. 
 
Ол жазулар бүгінде ұмыт болған. Соған қа-
рамастан ғалымдар ежелгі жазбалардың құ-
пиясын зерт 
тейді. Ол жазулар ертеде қандай 
мемлекет 
тер болғаны, қалалар қалай салын-
ғаны, ғылым мен білім қалай дамығаны және 
басқа да мәселелер туралы баяндайды.
4.  Қазақ  шежіресі.  Шежіре (арабша – бұтақ, 
тармақ) халықтың шығу тегін, таралуын баян-
дайды.  
Әрбір қазақ ертеде жеті атасын, өз шежіресін 
жатқа білетін болған. Шежірені білу өзіңнің 
шыққан тегіңді, ата-бабаңның, еліңнің тари-
хын білу деген сөз. «Жеті атасын білген ұл жеті 
жұрттың қамын жер» деген ұлағатты ұғым со-
дан қалған. 
Қазақта ру-тайпа, жүз және отбасының та-
рихын ауызша таратып, ұрпақтан-ұрпаққа 
жет кізетін  адамды  «шежіреші» деп атаған. Ше-
жі решіні тарихшы деуге болады. Шежіреде әр-
бір руға байланысты тарихи оқиғалар, елдер 
арасындағы қарым-қатынас, атақты батырлар 
мен билер, ақын-жыраулар туралы айтылады. 
Қазақ мемлекетінде хандар мен рубасылар 
қарамағындағы ру-тайпаларды басқару, олар-
дың арасындағы дау-жанжалдарды шешу, салық 
жинау, жасақ ұйымдастыру үшін шежірені 
жақсы білуі тиіс болған. 
Мұхаммед Хайдар Дулати, Қыдырғали Жа-
лайыри, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы, Шәкәрім 
Құдайбердіұлы жазған шежірелер халқымыз-
дың тарихынан сыр шертеді.
 
Ертеде адамдар жазу-
ды қалай жазған?
 
Қазба кезінде 
табылған заттарға 
қарап, ертедегі 
адамдардың өмірі мен 
тұрмысы туралы не 
білуге болады?
 
Тарихи деректердің 
қандай түрлері бар?
 
Алғашқы кітаптар 
қалай және неден  
жасалды? Папирус  
деген не? «Кітап – 
білім бұлағы, білім – 
өмір шырағы»  
деген мақалды қалай 
түсінесің?
 
Египеттегі папирус 
сияқты білім көзі 
болатын тағы қандай 
жазба ескерткіштерді 
білесің?
 
Қазақ шежіресі  
туралы айтып бер. 
 
«Авеста» – ежелгі 
халықтардың діни 
нанымдары туралы 
қандай мағлұмат 
береді?

13

жүктеу/скачать 6,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: