Алкалоидтарды негіз ретінде экстракциялау

100
III тарау
бос алкалоидтарды бөліп алу жүргізіледі. Алкалоидтарды негіз ретінде 
бөліп алуда өсімдік шикізатын аммиак ерітіндісімен немесе натрий 
гидрокарбонатынын ерітіндісімен өндейді. Осы орайда алкалоидтарға 
тиісті негіздерді тандау проиестердің жүру жүрмеуіне, және олар- 
дан алынатын өнімнің таза болып шығуына тікелей эсер етеді. 
Кейін органикалык еріткіш арқылы экстракция жүргізеді. Осы ретте 
алкалоидтардын суда да, спиртте де және органикалык еріткіштердің 
жаксы еруі технологиялык үдерістін онай жүруіне септігін тигізеді. 
Осы максатга бензол, дихлорэтан, трихлорэтилен, кейде — эфир, 
хлороформ, төртхлорлы көміртек, петролейный эфирін және өзге 
еріткіштерді колданады.
Сүйык газ тәріздес алкалоидтарды су буымен кайта айдау аркылы 
алады.
Кейінгі кезде практикада алкалоидтарды бөліп алуда ион алмасу 
әдісі кенінен колданныс табуда.
Бүл технологиялык схема келесідей сатылардан түрады.
1. Өсімдіктектес алкалоидтын экстракциясы. Экстракцияны сулы не­
месе сұйылтылған түз кышкылының немесе күкірт кышкылынын 
ерітіндісімен өндеу аркылы алады.
2. Алкалоидтардын жалпы соммасының катиониттерде сорбция- 
сы 4—5 колонналык аппараттардан кұралған батареяларда 
динамикалык жағдайда жүзеге асырады. Ионит кабаты козғал- 
майтын болып келсе, емдік өсімдіктектес шикізатынан алкалоид­
тарды бөліп алу ионит бойынан канык алкалоидтарды бөліп алуға 
мүмкіндік береді.
3. Тазартылған алкалоидтарды катионит бойынан десорбция- 
лау аммиактын этил спиртінде, метил немесе изопропил 
спирттеріндегі ерітіндісі аркылы жүзеге асады. Осы орайда алка- 
лоидтар негіздік формада десорбциялануға ұшырайды.
4. Алкалоидтарды спиртті-аммиак элюатынан карапайым химиялык 
әдістер аркылы бөліп алу. Әдетте, бүл деген вакуумда спирттің ал­
калоидтарды тұнбаға тузе айдалуы болып табылады.
5. Катиониттердің регенерациясы, аммиактын сулы ерітіндісі ар­
кылы жүзеге асады.
Бұл әдістің тиімділігі ретінде колданылатын кұрылғының қара- 
пайымдылығы мен техникалык кауіпсіздіктің жоғары болуын айтуға 
болады. Аталмыш технологиялык схема аркылы өндірісте майлы мак- 
тардан морфинді, термопсис шөбінен цитизинді, сасык мендуана 
шөбінен скополаминді бөліп алады.

Жаңа галенді препараттар және жеке заттардың препараттары
101
Алкалоидтарды тазарту мен өндеуде электрохимиялык әдіс аркылы 
жүзеге асырады, әсіресе электродиализ әдісі аркылы. Өсімдік шикізатын 
сумей және спиртпен экстракциялау алкалоидтарды тұзды формада 
бөліп алуға мүмкіндік береді. Кейін сығындыны жартылай өткізгіш 
мембранасы бар 3 камерадан тұратын диализаторға салып кояды. 
Мембрана ретінде целлофантектес, керамикалык немесе пергаменттік 
калкаларды айтады.
Ортадағы камераға сығындыны кұйып, ал жанындағы камераларға 
яғни біреуіне анодты және екіншісіне катодты тазартылған суға салып 
кояды. Камераларды толтырып болтан соң жүйеге калыпты ток көзін 
жібереді. Осы ретте алкалоидтардын тұздары және өзге косылыстардын 
тұздарынын катиондары катодтык кеністікке, ал аниондар сәйкесінше 
анодтык кеністікке өтеді. Келесідей алкалоидтарды бөліп алу аммиак 
катысында немесе органикалык еріткіштер әсерімен экстракциялау 
жүріп жатады. Аталған әдіс өндірісте аз өнімділігінін әсерінен және 
кондырғының күрделілігінен колданыс таба коймады.
Электродиализ әдісі алкалоидтарды бөліп алуда оның таза әрі 
біркелкі бөліп алуға мүмкіндік береді.
Өндірісте алкалоидтарды және жеке дара заттарды бөліп алу үшін 
олардың физико-химиялык касиеттеріне (ерігіштік, полярлылык, 
негіздік, қайнау температурасы, туындылардын пайда болуы және т.б.) 
негізделе әр түрлі әдістерді колданады:
• вакуумды-айдау (алкалоидтарды кайнау температурасы бойынша 
бөліп алу);
• бөлшектеп кристалдау (алкалоидтарды олардын ерігіштігі бойын­
ша бөліп алу). Әдіс платифиллин мен сенецифиллинді, морфин 
мен кодеинді, стрихнин мен бруцинді, эфедрин мен псевдо- 
эфедринді бөліп алғанда колданылады;
• сүйык экстракция (алкалоидтардын әр түрлі еріткіштерде еруіне 
негізделген). Әдісті тебаин мен кодеинді, лобелин мен гиндаринді 
бөліп ажыратуда колданылады;
• алкалоидтарды тұздардан негіздеу аркылы бөлшектеп өткізу (алка­
лоидтарды олардын негіздік касиеттеріне байланысты бөліп алу). 
Әдісті және ги осциаминді және скополаминді, сонымен катар 
папаверин мен наркотинді тебаин мен кодеиннен бөліп алуда 
колданады;
•алкалоидтардын сорбциясы жэне оларды тандалмалы элюирлеу 
(десорбция) (алкалоидтарды олардын полярлылытына байла­
нысты бөліп алу). Әдетте сорбенттер ретінде алюминидін аскын

1 0 2
III тарау
тотығын, силикагель, ал элюенттерден — петролейн эфирін, бен­
зол, спирт, хлороформ, гексан, этанол жэне т.б. колданады;
• алкалоидтыктуындыларды бөліп алу (мәселен, феноль гидроксилі 
феноляттарды бөліп алуға мүмкіндік береді).

жүктеу/скачать 9,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: