О внесении изменений в решение Бокейор-

10 қаңтар 2017 жыл

8

E-mail: too-orda@bk.ru

ЖҰЛДЫЗЫ

ОрДа

Профессор  

Өтеғали Шеденовке хат

Құрметті Өтеғали мырза!

Қазіргі заманда біреудің біреуге хат 

жазуы модадан қалғалы қашан. Жал-

пы  эпистолярлық  жанрдан  ескіліктің 

иісі  аңқып  тұрады  дейді  бүгінгінің 

ұрпағы.  Рас  та  болар.  Өйткені,  олар 

бар  шаруасын  интернетпен  бітіреді. 

Ал, сен екеумізге сол интернетің асау 

жылқы секілді – ер салдырар түрі жоқ. 

Сондықтан  да  ескінің  көзіндей  осы 

жанрды  тірілтіп,  саған  әдеттегіден 

ұзақтау  хат  жазуға  ниеттендім.  Оған 

себеп...

Кеше кешкілік телефон соқтың.

Аман-саулық  сұрасып,  ананы-мы-

наны әңгіме еттік. Сөз арасында ме-

рейжас жақындап келе жатқанын еске 

алдың. Біз секілді сәтіне қарай серілік 

құрып  кете  салатын  саяқтау  жүрген 

адам  емессің,  үлкен  ғылыми  ортаң 

бар,  қадіріңді  ұғатын  әріптестерің 

бар, қала берді «дөңгелек» даталар-

ды ғылыми мәслихат, кеш, «дөңгелек 

үстел»  секілді  әртүрлі  формаларда 

атап  өтетін  дәстүр  бар  дегендей. 

Дайындалып, дұрыстап атап өткің ке-

летінін байқадым.

–  Қолың  тисе,  үйге  келсейші, 

шер  тарқатып,  жастық  шақты  еске 

алайық,-дейсің.

Сонау  алыс  қалған  бозбала 

күндеріңді  сағынатының  көрініп  тұр. 

Менің  де  сол  бозбала  күндерімнің 

біразы өзіңмен бірге өткен.

Сенің  ғылымға  сіңірген  еңбегіңді 

білетін  және  біліп  қана  қоймай, 

лайықты бағалай алатын елің барда, 

ғылыми  ортаң  мен  ұжымың  барда 

мерейжасың  елеусіз  қалмас.  Ғалым 

ретінде  жүріп  өткен  жолың  жұрт  ал-

дында сайрап жатыр. Өз ортаң сөзсіз 

қабылдаған  ғылыми  мектебің  бар, 

әне,  том-том  ғылыми  еңбектерің 

тұр  сөрелерде.  Еңбегіңнің  бағасын 

білетін 

әріптестерің, 

алдыңнан 

өткен,  тәліміңді  көрген  шәкірттерің 

азаматтық 

лебіздерін 

айтып, 

мақалалар  жазатын  болар.  Ғылыми 

ұжымың  да  есте  қаларлық  шаралар 

ұйымдастырар.

Мен де құрдасымның жастық шаққа 

деген сағынышын сәл де болса баса 

алар ма екем деп, осы хатты жазуға 

отырдым...

* * *

Есіңде  ме,  Өтеке,  алғаш  рет  елге 

келгенің? Қысқы каникулға. Ол кезде 

сен  Алматыда,  Қазақ  университетін-

де оқитынсың.

Ұмытпасам,  елу  сегізінші  жылдың 

қысы  болуы  керек.  Менің  мектеп 

бітіргеннен  кейін,  дырылдатып  ма-

шина  айдап  жүрген  кезім.  Кейінгі 

«Бисен»  кеңшары  ол  күнде  «Орда» 

кеңшары  деп  аталатын  еді  ғой. 

Елуінші  жылдардың  басында  әуелі 

ММС  (машина-мал  шаруашылығы 

станциясы)  болып  құрылған,  кейін 

МТС 

(машина-трактор 

станция-

сы)  болып  қайта  ұйымдастырылған 

үлкен ұжымның ізбасары болған осы 

кеңшарда  шофермін.  Қанаты  жазы-

лып,  шөп  тасымалдау  үшін  арнайы 

қайта  жабдықталған  жүк  машинасы-

мен малшы ауылдарға шөп тасимын. 

Ол уақыттағы дағды бойынша, жазды 

күні  жем-шөп  дайындайтын  пішен-

шілер шапқан шөбін далаға мая жасап 

үйіп кете беретін де, қысқа салым сол 

маяларды бұзып, машинаға не трак-

тор арбасына тиеп, қыстақтарға таси-

тынбыз. Машинаның аз кезі. Жалғыз-

жалғыздан  жүреміз.  Күртік  қарға 

батып қалсаң, маңайда көмектесетін 

ешкім жоқ. Сондықтан қарға кептеліп, 

қыстың көзі қырауда, далада қалмас 

үшін  машинаның  доңғалақтарына 

шынжыр орап аламыз. Темір бөшкеге 

құйылған  жанармайымыз  да  қол  ас-

тымызда.  Қар  басқан  маялардың 

сүбесін  сөгіп,  шөп  тиейтін  қуатты 

жүкші жігіттеріміз және бар.

Жаз  шыға,  Құдай  қаласа,  оқуға 

кетемін  бе  деп  іштей  дайындалып 

жүрген  кезім,  соған  орай  осы  бір 

шаруа  мен  үшін  әбден  қолайлы  бо-

лып шықты. Машинамды алдын ала 

қардан аршылған соқпақпен алыстағы 

маяға  таяп  апарып  қаңтарамын  да, 

жүкші жігіттер шөпті машинаға текше-

леп  тиегенше,  жылы  кабинаға  кіріп 

алып  кітап  оқимын.  Одан  жалығып 

кетсем, май басқан дәптерімді алып, 

өлең жазамын.

Сол  тасымалда  жүрген  күндердің 

бірінде  жанармай  алуға  кеңшар 

орталығына  келсем,  сен  қысқы  ка-

никулда  қыдырыстап,  немере  ағаң 

Тоғжанов Бақайдың үйіне келіп жатыр 

екенсің. Бақай ағамыздың Азғырдағы 

мектепті  медальға  бітірген  немере 

інісі Алматыда үлкен оқуда оқып жа-

тыр екен дегенді бұрын да еститінбіз. 

Атыңды  сырттай  білгенмен,  көріскен 

емеспіз.

Сенің  үлкен  атаң  Тоғжан  ақсақал 

бүкіл  ауылға  сыйлы  адам.  Біз-

дерді  бала  демей,  кездесе  қалса 

хал-жағдайымызды  сұрап,  әртүрлі 

әңгімелерге жайғап, өзі де бір жасап 

қалушы  еді,  жарықтық!  Домаланып 

тез  жүретін  еті  пысық  кісі  еді.  Бала-

сы Бақай – осы кеңшардың алғашқы 

қадасын  қағысқан  механизаторлар 

шоғырынан.  Басы  артық  сөзі  жоқ, 

сәлемі түзу, мінезі тыныш әрі жұмсақ. 

Менің  ағам  Хамидолламен  құрдас, 

аралас-құралас  ағайындар.  Ара-

мызда үй жоқ көршіміз.

Жеңгем Нәсіпханым айтады:

–  Меруеттің  (Бақай  ағамыздың 

үйіндегі  жеңгей)  оқудағы  қайнысы 

демалысқа  келіп  жатқан  көрінеді. 

Оқуға барам деп жүрсің ғой, кездесіп, 

сөйлесіп  қалмаймысың?  Уақытың 

болса,  құрбыларыңмен  қосып,  үйге 

қонаққа шақыр.

Жеңгемнің айтуы орынды-ау, бірақ 

сені  Бисендегі  құрбы-құрдастарға 

қосып  қонақ  етіп  отырғандай  уақыт 

қайда!  Жұмыс  адамымыз.  Мойы-

нымызды  бұруға  мұршамызды  кел-

тірмей  тұрған  мал  қыстату  науқаны 

болса  –  мынау.  Оның  үстіне  гараж 

меңгерушісі  Хайроллин  Нығмеш 

нағашым: 

«Директордың 

көзіне 

түспей  тұрғанда  жанармайыңды 

тие  де,  кет  те  кеттің»  астына  алып 

жатса,  қонағым  бар  еді  деп  қалай 

шалқаярсың.

Жұмыс-жұмыс  дегенмен,  Алма-

тыдан  келіп  жатқан  жас  мейманды 

көргім  келеді.  Оқуға  қалай  түскенін, 

студенттік  өмірдің  қандай  болаты-

нын  сұрағым-ақ  келеді.  Шіркін-ай, 

деймін  ішімнен,  мен  де  бір  кезде 

университеттің  студенті  атанып, 

Алматының  кең  көшесіне  сыймай, 

кердең-кердең басып жүрер ме екем. 

Осыны  ойлағанда  жүрегім  аузыма 

сыймай,  өз-өзімнен  алқынып  кетем. 

Жоқ,  деймін  тағы  да  ішімнен,  бас-

шылар  көп  болса  бір  ұрсар,  естімей 

жүрген  ұрыс  па,  тәйірі,  Қаройдағы 

малшы  Әбу  қарттың  ауылына 

кешіксем  кешігейін,  бірақ,  қалай  да 

Өтеғалимен  бір  кездеспей  кете  ал-

ман. Шешім – осы!

Мен  осылай  өз-өзіммен  ширығып 

жүргенде,  Бақайдың  үйінің  ауласы-

нан өзің шыға келдің!..

Мен  сияқты  марқаның  асығындай 

ғана  арықша  бозбала  екенсің. 

Айырмаң  –  көзіңде  көзілдірігің  бар. 

(Жалпы, қоян жылғылардың барлығы 

осы біз секілді бәкене, бірақ, тарамыс 

келе ме деймін, жұт жылының төліміз 

ғой, табиғи сұрыптаудан өткен).

Кездесіп,  аман-саулық  сұрасып 

жатырмыз.  Мені  сырттай  жақсы 

танитыныңды 

айттың. 

Алғашқы 

аудандық ақындар айтысына қатысып, 

жүлде  алғаным  бар.  Сол  жағынан 

жақсы  хабардар  екенсің.  Сен  менен 

айтысты сұрайсың, соныңа қарағанда 

экономист 

мамандығына 

оқып 

жатқаныңмен, өнерге іш тартатының 

байқалады, ал мен болсам – Алматы-

ны, университетті сұрастырам.

– 

Атақты 

Сапар 

ақын 

Ермұхамбетовты  жеңіп  кетіпсің  ғой, 

соны айтшы, - деп қолқалайсың.

– Жоғ-а, Сапекеңді жеңу қайда, тең 

түсті десең болар! - деп қашқақтаймын 

мен.  –  Сен  одан  да  университеттің 

жайын  айтсайшы.  Қандай  құжаттар 

жинауым керек, қалай дайындалуым 

керек?

Бұл  кезде  менің  университетпен 

шындап  «ауырғаным»  соншалық, 

Қазақстанда  одан  өзге,  одан  озық, 

одан  беделді  оқу  орны  бар  де-

генге  сенбеймін.  Мені  Халел  до-

сым  Әбуов  секілді  инженерлік  те 

қызықтырмайды. Баймұрат құрдасым 

Бисеновке  ұқсап  зоотехник  не  мал 

дәрігері болуды да армандамаймын. 

Анда-санда  қол  тигенде  кітапханаға 

барып,  газет-журнал  аударғанда  ал-

дымен  іздейтінім  –  сол  университет 

жайлы мағлұматтар.

Тек  қана  сонда  оқуым  керек.  Тек 

қана  журналистің  оқуын  оқуым  ке-

рек.  Арт  жағыма  қарамай,  алдыма 

Жаңа айдар: Құм Нарын түлеткен түлектер

Біз өткен өмір мектебі

Тұңғыштар  отаны...  Мына  киелі  де  қасиетті 

топырағымызға қатысты айтылып жүрген осынау сөз 

тіркесінің  мәнін  кейінгі  жас  толқын  терең  түсініп  жүр 

ме? Несін жасырамыз, сонау бір жылдары ересектердің 

де, балғын балалардың да ауыз, жазба әдебиетіне де-

ген ықылас, сүйіспеншіліктері ерекше еді. Қарттар бас 

қоса қалған ортада әрлі әңгіменің тиегі ағытылып жүре 

беретін. Тәрбиелік тұстары көп сол жүздесулер қазіргі 

ұрпақ үшін мүлдем сенбейтін ертегіге, аңызға айналып 

бара жатқандай...

Біз туған топырағымыздың тамыры тереңге тартқан 

тарихы  мен  танымал  тұлғаларын  қадіри-қалімізше 

қаузап келеміз. Ал, осы қасиетті мекенде дүние есігін 

ашып, аттары алысқа кеткен бүгінгі заман перзенттерін 

толық  танып  болдық  па?!  Олардың  алды  тоқсанның 

ауылын  бетке  алса,  отызында-ақ  орда  бұзып 

жүргендері қаншама?! Солардың арасынан өздері бас-

тарынан кешкен қилы тағдыр мен қызықты жайттарды 

көңіл деген көне дәптеріне сақтап жүргендер де табы-

лып қалар.

Жаңа жылда елге есімі елеулі тұлғалардың өнегелі 

өмір өткелдері мен алған асулары жайында көпшілікті 

құлақдар ету үшін «Құм Нарын түлеткен түлектер» атты жаңа айдар ашып отырмыз. Өткен уақыт 

– бүгін тарих. Айдардың алғашқы қонағы – Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет 

қызметкері,  журналист,  ақын,  аудармашы,  алматылық  Ғарифолла  Көшенов.  Төмендегі  қызықты 

хикаят осынау ардақты азаматтың қоржынынан алынып отыр.

осындай  үлкен  мақсат  қойып  алған 

түрім.  Журналистика  бөліміне  оқуға 

түсу  үшін  кемінде  екі  жыл  өндірістік 

өтілдің  қажет  болатынын  да  жақсы 

білем.  Сенсең  бар  ғой,  Өтеке,  мек-

тепті  бітірген  бойда,  балалардың 

көпшілігі секілді Орал, Алматы асып, 

оқу  іздеп  кетпей,  Әбуов  Халел  до-

сыммен  бірге  аудандық  комсомол 

комитетіне  өтінішпен  барып,  ауыл 

шаруашылығында  жұмыс  істеуге 

арнайы  жолдама  алуымның,  со-

дан  трактор  бригадасының  есепшісі 

болуымның,  тағы  да  сол  Халелмен 

бірге  Оралдағы  кәсіби  шоферлер 

даярлайтын курсты бітіріп, кеңшарда 

май-май  шофер  болып  жүруімнің 

басты себебі де – осы.

Ал, сен болсаң, профессор мырза, 

мектепті  бітірмей  жатып  Алматыдан 

бір-ақ  шыққансың.  Өйткені,  Азғыр 

мектебін  елу  алтыда  бітіргендердің 

арасындағы  жалғыз  медалиссің. 

Қазіргідей  емес,  ол  кезде  мектеп-

ті  медальға  бітіргендер  некен-саяқ 

қана болатын. Сондықтан да өзің ат 

басын тіреп барған университет сені 

қабылдамағанда  кімді  қабылдаушы 

еді? Оқуға түстің де кеттің!

Иә,  сен  табиғаттыңнан  оқу  үшін 

жаралған адамсың ғой.

Өзің  білесің,  мемлекеттік  универ-

ситетте білім алып шыққан мамандар 

ол кезде елден ерекше беделді бола-

тын. Басқасын былай қойғанда, олар 

пиджагінің  өңіріне  қара-көк  ромбик 

тағып жүруші еді ғой. Депутат секілді. 

Басқа  оқу  орнының  бірде-біреуінде 

ондай  ромбик  жоқ.  Кейін  ғой  учили-

ще-техникумға  дейінгі  үлкенді-кішілі 

оқу орындарын бітіріп шыққандардың 

барлығы да әртүрлі ромбиктер тағына 

бастағаны.

Менің  Қазақ  университетімен  «ау-

руымды»  алғаш  оятқан  ұстазым 

Сабыров  Меңеш  ағамыз  болатын. 

Менің де Жиекқұмда жетінші сынып-

та  оқығаным  бар  (кейін  бұл  ауыл 

Большевик  деп  аталып,  «Бисен» 

кеңшарының  екінші  бөлімшесі  бол-

ды).  Жазуым  әдемі  болатын.  Соны 

себеп  етіп,  қайсыбір  ұстаздар  маған 

өздерінің  күнтізбелік  жоспарларын 

көшіртетін.  Сондай  бір  жоспарды 

көшіріп  отырғанымда  мұғалімдер 

бөлмесіне  бас  сұққан  мектеп  дирек-

торы, марқұм Айтжанов Таңат ағамыз 

менің  маржандай  тізілген  жазуыма 

разы болған кейіппен:

–  Мына  баланы  Абай  атындағы 

ҚазПИ-де  оқыту  керек  қой,  -  деп 

қалғаны бар.

Оқу  ісінің  меңгерушісі,  физика-

математика  пәнінің  ұстазы  Меңеш 

ағам:

– Дұрысы, бұл баланың С.М.Киров 

атындағы ҚазГУ-де оқығаны, өйткені, 

әдебиетке  икемі  бар,-  дегенді  қосып 

қойған еді сонда.

Екеуі менің болашағымды осылай 

әзіл араластыра талқылап жатыр. Ал, 

мен болсам, ҚазПИ-дің де, ҚазГУ-дің 

де аттарын тұңғыш естуім – осы.

Сол  күннен  бастап  мен  универси-

тетпен  «ауырғам»  да,  сол  оқу  орны 

жайлы  мағлұматтарды  аңдып  іздей 

бастағам.

Мұны  еске  алып  отырғаным, 

университеттің  экономика  факуль-

тетін,  былайша  айтқанда,  болашақ 

мамандығыңды айнытпай таңдауыңа 

саған да ақыл қосқан осындай адам-

дар болған шығар-ау.

Айтқандайын,  сол  алғашқы  кез-

дескен кезде-ақ байқадым, әңгімешіл 

екенсің. Біздің үй мен Бақайдың үйін 

бөліп  тұрған  тар  көшенің  ақшекер 

қарын сықырлата басып, әрілі-берілі 

ұзақ  қыдырыстадық.  Бір  сағаттың  о 

жақ-бұ  жағында  көп  нәрсені  айтып 

тастадың.

Әңгімешіл  дегеннен  шығады, 

профессор  дос,  сен  отыз-қырық 

жыл  бойы  жағың  талмастан  сту-

денттерге  дәріс  оқып  келесің. 

Білетіндер  сен  лекцияңды  екі  тілге 

бірдей еркін көсіліп, іркілмей, бір ты-

ныспен  оқитыныңды,  қандай  қасаң 

тақырып  болса  да,  тыңдаушыңды 

жалықтырмайтыныңды баса айтады. 

Бүгінде  шын  мәніндегі  шешендікке 

ұласқан  осы  қасиетіңнің  қайнары 

сол бала кезде бойыңа біткен табиғи 

әңгімешілдігіңде  жатқан  жоқ  па 

екен?

Сенің  сол  жолғы  әңгімеңнен 

ұққаным:  иә,  университет  –  үлкен 

оқу  ордасы,  оған  оқуға  түсу  –  көп 

адамның  арманы.  Бірақ,  атынан 

ат  үркеді  екен  деп  қорықпау  керек, 

онда оқып жатқан жастардың дені де 

– өзіміздей ауылдың қара сирақтары. 

Тек  жақсылап  дайындалу  керек. 

Әдебиетке  деген  талабың  бар  екен, 

ендеше сенің жолың басқа емес, нақ 

осы университет. Оқи түс. Өзін кітап 

оқуға  мәжбүрлей  алған  адам  ғана 

жоғарғы  оқу  орнында  оқуға  құқылы. 

Жаза түс. Жазғандарыңды жиып жүр. 

Журналистикаға барғың келеді екен, 

ендеше,  аудандық,  облыстық  газет-

терге  мақала  жаза  баста.  Сондағы 

қаламгерлермен  байланыс  орнат. 

Сол редакциялардың бірінен жолда-

ма алсаң, тіптен жақсы.

Ақыр соңында айтқаның:

–  Міне,  мынау  менің  Алматыдағы 

мекенжайым.  Ауылдан  шығарда  те-

леграмма  сал.  Өзім  қарсылап  алам. 

Тек айнып кетіп жүрме, келетін бол!

жүктеу/скачать 8,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: