~ =   4 у7 2а  ,  /т   = 2  g i f

v r
Маятникri аспаптарды ығыстырьпі, оның орньш басқан осы статика­
лык гравиметрлер болып саналады.
Қазіргі стэтикалык гравиметрлер  — жеңіл, ыңгайлы, ауырлық күшш
жогаргы дәддікпен анықтайтын аспаптар болып саналады. Сондықтан
нде кеңінен колданыладьт. Дегенмен
пунктінің ығысуы айтар
жетуі мүмкін, өлшенетін ауьфлық куші аспаптар,№1
шкала бөліктерімен өрнекгеледі, оны миллигалға немесе .м/хг-қа ауыс- 
тыру үшін аударма коэффициентті анықтау керек яғни гравиметрдің 
шкала бөліктері багасын анықтау қажет.  Бұл жүмыс  күрделі жене 
киын. оны аспапты эталондау деп атайды (маятникп аспапта мүндай
жүмыс болмайды)
ауырлық күшін теңестіретін серпімді
күштін түріне байланысты үш топқа
механикагық
гравиметрлер
күш ретінде
ыдыс ішіндегі газдын серпімділік касиеті немесе атмосфералық ауаның 
қысымы қодданылады. Қазірде сезімталдығы төмевдігіне байланысты
гравиметрдің бүл түрі практикада қсшданылмай
Суйык/пық
 гравиметрлер  -  ауырлық күпгін теңестіретін күш ретінде
капилярлық қасиеті пайдаланылады 
практикада қазір қолданьигмайды
Механикалық
 гравиметрлер -  ауырлық күші қахты денелер (металл 
немесе кварц) серпімділііімен теңестіріледі. Қазір практикада кещнен 
қолданылатын осы аспаптар. Олар серпімділіх жүйесі жасалган мате-
риаддар түріне байланысты екіге балінеді: металдық жене кварцтық.
Бүрынгы Кеңес Одағы кезінде салысгырмалы гравиметриялық түсі- 
рімдер үшін колданылатын аспаптар арнайы мемлекетгік стандартқа 
байланысты жүмыс істейтін. Осы стаңдартқа сейкес пайдалану сала-
ларына байланысты гравиметрлер бірнеше топқа бөлінеді. 
:
— қүрлықтык -  ауырлық күшін жер бетінде өлшеуге арналган;
— су түбінде опшейтін (донный) — суаттар түбінде, 
j
— теңізде (су бетінде) ~ кемел ерде өлшеу,
— теңізде (су астында) — сүнгуір қайықтарда,
— эро гравиметр ~  үшақтан;
— үңғымалық ~ үңгымаларда;
— арнайы -  ауырлық күшінің өзгерісін белгілі бір меселеш шешу
арыштық
83

3.5  Гравиметрлердің жүмыс  істеу  принциптері 
мен  түрлері 
Ж
Қандай гравиметр болмасын, оның сернімді немесе сезімталды жүйесі 
ең басты балігі болып саналады. Өйткені оның деформациялануы (ілін 
ген заттың салмагы әсерінен) ауырлық күшінің өлшемі ретінде қарас- 
тырылады. Бүл серпімді жүйенің серпімділік қасиеттері уақыт өткен 
сайын немесе температура езгерісіне байланысты жойылмауы керек. 
Сонымен қатар оның деформадиялану деңгейі жүктеменің өзгерісіие 
тікелей (линейной) төуелді болуы тиіс. Сондықтан, гравиметрдің сер- 
пімді элементтері болаттың арнайы түрлерінен (элинвар, изоэластик, 
ниворокс) немесе балқыған кварцтан жасалады. 
w
Бүрынғы КСРО-да серпімділік жүйесі металдан немесе кварцтан 
жасалған гравиметрлердің бірнеше түрлері шығарылды.
Сақиналы (кольцевой) жазық серпімді
 гравиметрдің теориялық негі- 
зін қалаушы М. С. Молоденский болатын (1938 жылы), 40—60 жылдары 
бүл гравиметрлердің бірнеше түрлері қүрастырылып 
{ГКА, ГКМ),
 олар
гравиметриялық түсірімдерде пайдал анылды.
Қөлденең бүрандалы серппемен
 жабдықталган гравиметрлердің негізіи 
салушы А  Граф бсшатын. Осы принципке негізделіп 40-60 жылдары гра- 
виметрдің бірнеше түрлері ( 
GS-
11, 
ГВП-2, ГМ Т-
1 
,ГМТ-2)
 жасалынды.
Серпімді  жуйесі  жіңішке  кварц  желіден
 жасалған  гравиметрлердін 
алғашқы түрін (Норград гравиметрі)  1940 жылы Данияда  Г.  Норгард
жасаган. Осы гравиметрдің жүмыс істеу принципін қолданып, кейіннен 
КСРО-да  гравиметрдің  жетілдірген  түрлері  (СЯ-3, 
ГАЭ)
  жасалыл
шығарылды. 
'-Д |
Голицынның тік сейсмографы принцшііне
 негізделіп жасалған гравк-
метрлер. Қазірде гравиметриялық практикада қолданылып жүрген гра-
виметрлердің көппшіігінің жүмыс істеу принципі (ГАК-ЗМ,  -4М,-
ПТ, -7Т, -7Ш, ГАК-2 жөне т.б.) осы Голицын принщшіне негізделген.
Бүл прнциптің негізі мынада. Келденең тартылған желіге (айналу өсі)
бір шетіне салмақты заты бар рычаг бекітілген (маятник). Маятникгін
колденең жағдайда бас серппенің керу (тарту) күшімек жоне маятник
ілінген  әстің бүралу күшімен  үсталады.  Ауырлық күшінің өзгерісі
өсерінен маятник көлденең жағдайдан ауысьпт бас серппені созады 
және желіні бүрайды. 
9
Аралық (дистанционный) басқарылатын арнайы гравиметрлер.
 Жога- 
рыда келтірілген гравиметрлер қүрылықтағы өлшеу жүмыстары үшін 
пайдаланылады (оператор аспаппен тікелей жүмыс істейді). Ал, үңғы-
84

үшін
.олданылады: су түбінде (донный) жөне үңғымалық
;аланылатын
скафандарға салып түсіреді. Оның жүмысы кемеде орналасқан арнайы 
теяемеханикалық жүйе арқылы басқарылады. Гравиметрлік практикада 
бұл максатта гравиметрдің бірнеше түрлері пайдаланылады. Олардың
ГКМ,  ГКЛ,  ГАК
 гравиметрлерінің
жасапынған 
(КДГ-11,  -Ш, ГАК-7ДГ,  КДІ -7МТ)
төзшді
өлшеу дөлдіп айтарлықтай жоғары болуы қажет.  Қазірд 
тта 
ГСК-110,
 “Щелл” гравиметрлері кеңінен кодцанылуда
3.10-сурет.
ГАК-7Т  гравиметрінің
жалпы  түрі
3.6  Гравиметриялық  түсірім
Гравиметриялық  түсірім
  деп  зертгеу  ауданында  ауырлық  күші 
аномалиясының таралу заңдылықтарьш анықтау үшін жүргізілетін 
ауырлық  күшін  өлшеу  процесін  айтады.  Ол  өр  түрлі  геологиялық 
мөселелерді шсшуге арналган: жер қыртысының  қүрылысьш зерттеу,
жеке рудалық денелерді іздестіру т.б..
3.6.1 Күрлықтагы гравиметриялық түсірім
Түсірімнің негізгі түрлері.
 Алга қойылган мақсаттарга байланысты 
традиметриялық түсірім 
жалпы (аймақтық)
 жөне 
толық
 (
деталъды
) 
болып екіге бөлінеді.
85

Аймақтық
 түсірім іравитациялық өрістің жалпы көрінісін, өрістің 
таралу зандылықтарын және оның аймақтық қүрылымдармен бай- 
ланысын,  келешек толық зерттеулер жүргізілетін  учаскелерді  бөлу 
үшін жүргізіледі.
Толық
 түсірім пайдалы қазбалардың кен орындарын іздестіру жвне 
жеке қүрылымдар мен рудал ық денелерді зерттеу үшін жүргізіл еді.
Гравиметриялық түсірім 
кшемдік
 жөне 
профильдік
 болып та бөлінеді.
Көлемдік
 деп бақылау пункттерінің зерттелетін ауданда біркелкі 
орналасуы  арқылы  жүргізілетін  түсірімді  айтады.  Бүл  жағдайда 
профиль бойындағы бақылау пункттері аралығы мен профильдердің 
өзара  ара  қашықтығының  қатынасы  1:5-тен  кем  болмауы  керек. 
Көлемдік түсірім гравитациялық өрістің таралу ерекшеліктерінің толық 
көрінісін сипаттайды, сондықтан да гравитациялық түсірімнің негізгі 
түрі болып саналады. 
і
Профильді/с
 деп бақылау пунктерінін; өзара байланысы жоқ жеке 
профиль бойымен орналасуы кезінде жүргізілетін түсірімді айтады. 
Мүңцай түсірім гравитациялық өрістің сол профиль бағытыңдағы өзге- 
рісін ғана сипаттайды. Сондықтан түсірімнің бүл түрі көбінесе жетуге 
қолайсыз аудандарда (тайга, таулы жөне шөлді аймақтар) жөне гра- 
витациялық өрісгің елдебір срекшеліжтерін тексеру үшін жүргізіледі.
Бүрынғы КСРО аумагында жоғары дшідікті мемлекеттік I класты 
гравиметриялық  тірек  пункттер  жүйесі  жасалынған.  Бүл  жүйедегі 
пунктгер ара қашықтығы 200-500 км-ге тең. Осы I класты тірек жүйе- 
сіндегі негізгі (исходный) пункт ретінде Потсдам пункгімен  тікелей 
байланысты “МоскваГАИШ” пунхті белгіяенген.
Жоғары даддікгі I кластағы пункггер арасында арнайы мекемелердің 
күшімен II класты тірек пунктгер  жүйесі жасалынған. Бүл жүйедегі 
пункттердің ара қышықтығы 100-300 км-ге тең. Міне, осы I жөне II 
класты  тірек  пункттері  жүйесі  гравиметриялық  түсірім  жүргізу 
барысында бақылау пунктгерін жасаудың негізі болып саналады.
Ирек жүйесі (опорная сеть) және жалпы бақылау пункттері. Грави- 
метршшық түсірім жүргізу барысыңда бақылау пункггерін бір-бфімен 
үйлестірудің маңызы өте зор.  Өйткені,  елшенген ауырлық күшінің 
абсолют шамасынъщ бір немесе бірнеше пунктгерден берілтен мөнінің 
қателігі айтарлықтай болуы керек. Сонымен қатар, қайбір гравиметр
болмасын озіне төн нөль-пунктінің ығысуы бар, оларды дер кезінде
анықтап түзетулер енгізу қажет. Бүған коса жүмыстың сапасын бағалау 
үшін кейбір пункттерде бақылау елшемдері жүргізілуі тиіс.
Міне, осы аталған шарттарды орындау үшін, түсірім алдында III 
класты гравиметриялық тірек пунктгер жүйесі жасалынуы қажет. Бүл
86

жүйедегі пункттерде ауырлық күші аса жоғары дәдцікпен олшенеді. 
Ол үшін жоғары далдікті гравиметрлер қолданыяады немесе өрбір тірек
пункті қайталанып өлшенеді.
III класты тірек жүйесінің ең болмаса бір пункп ауырлық күшінің
абсолют мөні белгілі I немесе П класты тірек жүйелеріне үйяесгірілуі керек
Ill класты тірек жүйесі жасалғаннан кейін жалпы бақылау пункт -
терінде  влшеу  процесі  басталады.  Бұл  өлшеулер  тірек  пунктінен
басталып сонымен аяқталады.
Жалпы пункттердегі өлшеу тфоцесі ей  түрде жүргізілуі мүмкін: 
бір
дуркін (бір рет)
 жөне 
цайта
 өлшеулер.
Бір дүркін
 алшеуде жалпы пункггер бір бағытта өлшеніп, жұмыстьщ 
басында, ортасьщда және соңыңда тірек пункггеріне оралып өлшеулер
жүргізу қажет.
Крита
 атшеу процесінде жалпы пунктгер тура және кері бағыттарда 
қайталанып өлшенеді. Тура багытта алшем тірек пунктінен басталып, 
сонымен аяқталаса, ал кері бағытта — өлшеу жалпы пункттердің тек
боліпнде
багалау.
 Гравиметр иялық
метрдің елшеу далщігі және ауырлық кұпгінщ өлшеу нақтылығы 
сіз бақылауда болуы керек.
Гравиметрдің өлшеу дөдщгінщ көрсеткіші ретінде жеке өлшеулердің
квадраты ның қателігі төмендегі формула арқьшы анықталады
£
т
п),
мүңдағы 
S  —
 жек 
қьиіау пунктінің
олшеудің орташа мағынадан ауьггку деңгейі 
аны; 
т -
 осы пункгтердегі өлшеу саны, 
дүркін болса, онда (3.44) формула
1 1  
Л ү
2 /(2
п),
(І44) 
! — ба-
(3.45)
мүнда 
ү —
 бірінші  жөне екінші  өлшеулердін айырымы; 
п
 
вгішеу
жүргізілген пункттер
Егер жалпы пункгтердегі өлшеу нәтижесі тірек пунктеріңдеп олшеу 
нәтижесімен салыстырылатын болса, жеке өлшемнің қателігі былай
анықталады:
е
мүндағы А -  жеке жене тіре 
айырмасы; 
т —
 алшеу саны.
I
—-г"—  
(3.46)
д/ЕД  / 
т,
к пункттеріндегі өлшенген  шамалардың
87

Тірек пунютеріңцегі өдшеу дадцігін анықтау үшін, өлшеу сапалыш 
алдымен түйық полигондағы үйлеспеушілік (невязка) арқьиіы жора- 
малданады. Үйлеспеушіліктің ықтималды мөні
$доп  =  2Цу[тТрІ
 
(3.47)
p. — Ag жеке мөнінің орташа квадраттық қателігі; 
m —
 полигон жақ- 
тарының саны; 
р  —
 полигоңдағы жеке Ag мөнін тэуелсіз анықтаудың 
орташа мағынасы. 
*
Түйық полигонның үйлеспеушілігі арқылы есептелетін жеке өлшеу- 
лердің орташа квадраттық қателігі:
е  = т»/уІ2т,
 
(3.48)
мұндағы  t? - полигонның үйлеспеушілік мөні; 
т
 — полигон жақта- 
рыныңсаны.
A
g
 мөнінің орташа квадраттық қателігі
ц
 = д/ІРЗ2 
!{т
 -  и), 
(3.49)
мүндағы 5 — полигон торабында өлшенген ауырлық күшінің теңелген 
мөнінен айырмасы; 
т
 — тірек пункттері арасындагы байланыс саны; 
п —
 анықталатын тірек немесе торап пунктгер саны; 
р —
 врбір Ag мөні- 
нің салмақтылығы. 
J
Тірек жүйесі бойынша Ag мәнінің орташа квадратгық қателігі:
=  М
1
 
(3.50)
мүндағы 
р т
 — тірек жүйесінің орташа салмақтылығы.
Тірек пушсгтеріңдегі ауырлық күшінің орташа квадратгық қателі- 
гінің орташа мөні: 
1
е 0  = 
ц т
  /   V 2 
(3.51)
Міне, бүл формула (3.51) тірек жүйесінің сапасын багалау үшін 
қодцанылады.
Сонымен, ауырлық күші аномалиясының жалпы пункггердегі ор­
таша квадраттық қателігі: 
ТИ
Еа
 
0 
^  
(3.52)
мүңда £g — жалпы пупкггердеіі орташа квадратгық қателік; ео— Ш класгы 
тірек жүйесіндегі қателік; 
— бақылау пунктінің биіктігін аныктаудағы 
қателік;  — бақылау пункгінің координаталарын анықтаудағы қателік.
88

Тірек жүйесін теңестіру тәсіддері.  Гравиметриялық өлшеу түйық 
полигоңда жүргізілетін болса, оңда нақты 
Ag 
өсімшесінің  бір нүктеден 
екінші нүктеге ауысқандағы қосындысы полигон бойынша нольге 
тең болуы керек. Дегенмен, іс жүзіңце былай болмайды, өйткені алшеу 
процесіндегі қателіктерге байланысты 
Ag 
мәні нақты емес, олардың 
қосындысы нольге тең болмайды. Мундай жагдайда, міндетгі түрде 
тірек жүйесін теңестіру (уравнивание) жүмысы жүргізіледі. Теңестіру 
деп өлшенген 
Ag 
мөңцерінің  қосындысын нольге теңейтін ықтимадды
түзету мөлшерін есептеуді айтады.
Гравиметриялық практикада теңестірудің екі түрлі тәсілі пайдала-
нылады: полигоңдар жөне торап нүктелер (узловые точки) төсілдері.
Бүл екі тәсіл де геодезия саласында трангуляциялық және нивелир-
лік жүйелерді теңестіруде кеңһіен қолданады. Аталган төсілдерді іс
жүзінде жүргізу процесімен арнаулы өдебиеттерден толық таны-
суга болады.
Бакылау жүйесінін жиілігі және түсірім дәлдігі. Бақылау жүйесінің 
қолайлы жиілігін анықтау гравиметриялық түсірімнің маңыэды жане 
күрделі 
жүмыстарының 
бірі. Алдымен мүндай жүйе ауырлық күшінің 
мөлшері мен біліну жагынан ең аз деген аномалияны өлшеуге мүмкіндік 
беру керск.  Көлемдік  түсірім  кезінде,  егер  аномалия  әрбір  өлшеу 
кезінде кем дегенде үш бақылау пунктщде білінсе жөне оның мөлшері
(амшгитудасы)  анықталатын ауырлық күшінің аномалиясының оргаша
квад р аттық қателігінен үш есе артық болса, онда мүндай аномалияны 
сенімді (достоверный) деп айтуга болады. Сондықтан, бақылау жүйе- 
сінің  жиілігі  жөне  түсірім  дәлдігі  сол  аудандагы  жер  қойнауында 
орналасқан ықтималды ең кіші геологиялық объекпнің жер бетінде
тудыратьін аномалия мөлшеріне байланысты есептелуі керек. Ол үшін 
ықтамалды геологиялық объект түрі қарапайым геометриялық фигу- 
ралармен ауыстырылып, гравитациялық өсерді есептейтін белпш анали-
тикалык формулалар қолдаішдады. 
j
Ықтимадды геологиялык объект 
һ
 тереңдікте орналасқан шар төрізді
делік. Оңда гравитациялық аномалияның максималь мөні: 
(
д
g
 = 
к
М
/
һ
7
 
(р З )
Еңді 
Sg —
 аномалияның біліну мөлшерін анықтайтын бөгеушдің
(зыянды сигналдың) деңгейі деп алсақ, 
I
S
g
  Щ
 
к
М
Һ
(
х
2
+
һ
2
)
 
у1, 
^ .
5
4
)
мүнда 
х —
 аномалияның максимумынан ара қашықтыгы.
Теңдеуді 
х
 
арқылы шешіл, 
к
М
 
кобейтіндісін жойып
Х —Һ
 
A
g
  /
6 g ) l , i   -
  1 
(3.55)
89

Міне, осы (3.55) формула бөгеуіл деңгейіне, ықтималды аномалия
мөлшеріне жөне геологиялық дененің тереңдігіне байланысты бақылау 
пункттері аралығының қашықтығын есептеуге арналған. Мұндай фор- 
муланы геологиялық объектінің сыртқы формасына қарай, баска да 
қарапайым денелер үшін есептеуге болады. 
|
Гравиметриялық тусірім барысындагы геодезиялық жумыстар.
 Гра- 
виметриялық түсірім барысындагы геодезиялық жүмыстардың негізгі 
мақсаттары: 
:у я
-  тірек жөне жалпы пункттер жүйесін қүру (профиль, магистрал);
-  бақылау пунктгерінің координаталарын және бижгікгерін анықіау 
(өр түрлі түзетулер енгізу үшін); 
Ш
-  бақылау пункттерінің төңірегінде нивелирлік гүсірімдер жургізу 
(жер бедері үшін түзету енгізу); 
Я
-  жер бетіңде бақылау пункттерін бекіту. 
I  
Кейбір  кездерде  геодезиялық  жүмыстарға  жүмсалатын  қаржы
гравиметриялық түсірімге қарағаңда 2—4 есе артық болуы мүмкін. Сон- 
дықтан  да,  геодезиялық  жүмыстардың  арасында  гравиметриялық 
түсірімді қанағатгындыратын арзан түрін тандауга тура келеді.
Геодезиялық жүмыстар  барысында  бақылау пунктінің биіктігін 
анықтауга жоғары талаіггар қойылады. Өйткені, егер бижтік мәні 1 м-ге
қате болса, онда бүл Буге аномалиясы мөлшерінің 0,2x10 s м /с2  өэге- 
рісіне өкеліп соғады. Сондықтан гравиметриялық түсірімнің орташа 
квадратгьіқ қателігі 0,02x10 5 м /с2  деп қарастырылса, бақылау пункті
биіктігі 0,1 м дөлдікпен анықталуы қажет. 
Я
3.6.2. Ауырлық кушім қозгалыстагы көліктерде өлшеу
I
Ауырлық күпіін кемеде, сүңгуір қайықта, үшақта өлшеудің маңызы 
зор. Өйткені, жер бетінің 70 
%
 астамын су алып жатқанын еске алсак, 
ауырлық күшінің жер шарында таралу заңдылығын білу үшін теңіздер 
мен мүхитгарда ауырлық күшін өлшудің орны айрықша. 
|
Су бетінде  ауырлық күшін  өлшеудің қүрлыққа қарағанда  өзіне 
төн қиыншылыхтары квп. Аддымен кеменің шайкдлысына байланысты 
гравиметрге, мөлшері өлшенетін ауырлық күшінен бірнеше есе көп 
әртүрлі 
ауытқу
 (возмуіцающие) үдеулері өсер етеді. Бүл ауытқу үдеулері 
өлшенетін ауьфлық күшімен біріііп өр моментте (кезеңце) 
лездік (мгно­
венное)
 ауырлық күшін (&) тудырады. 
і
8
(3.56)
90

іі2х / d t 1, d 7у ! d t 2t d 1 z / d t 2  ~
ауытқуүдеуініңкоординаталықөсіер- 
дсгі компонентгері.
Ауытқу үдеулері гравиметрдің сезімтал жүйесіне айтарлықтай эсер 
етіп, өлшенетін ауырлық күшін бүркеуі немесе бүрмалауы ықтимал. 
Соңдықтан, теңізде гіайдаланылатын аспаптардың сезімтал жүйесі осы 
ауытқу үдеуінің өсерін сезбеу керек немесе оған түзетулер енгізу мүм- 
кін болу керек.
Қаэірде теңіздік гравиметриялық өлшеулер үшін 
маятникті
 жэне 
статикалық
 аспаптар қолданылады. Егер де қүрлықтагы гравиметрия- 
лык түсірімде маятникті аспаптар тек қана жогары класты тірек пункт- 
терін жасауға қолданылатын болса, теңіздегі гравиметриялық түсірімде 
бүл аспаптар негізгі болып саналады. Өйткені, үзақ уақыт теңізде жү- 
зетін кемелерде аспаптың ноль-пунктінің ығысуын анықтау мүмкін 
емес, ал маятникті аспаптарда мүндай проблема жоқ.
.  Сүңгуір кайықтарда ауырлық күшін өлшеу процесінің қосымша 
қиыншылықтары бар. Сүңгуір қайықтарда периоды бірнеше минутқа 
жететін үзақ мерзімді (длиннопериодный) вертикаль жөне горизонталь 
тербелістер туындайды.  Осы гербелістердің өсерін жою үшін өлшеу 
процесі бірнеше минугқа созылуы мүмкін. Ал, мұның өзінгае қиыншы- 
лыктары бар.
Аспапты кемеге орналастырудың да маңызы бар, өйткені ауытқу 
үдеулері оған өр жерде өр түрлі эсер етеді. Негізінен, кеменің шайқа- 
лысы ауырлык центріне жақын орналасқан метацентр деп аталатын 
нүкгеде болады. Кеменің толқыңда шайқалысы тек қана ілгерілемелі 
емес, оған айналмалы қозғалыс қосылады. Соңдықтан метацентрден 
алыс жатқан кеменің балігі көбірек шайқалады. Метацентрден кеменің 
алдыңғы (к носу) және артқы (корме) жагына карай үдеудің вертикаль 
компоненгі өсетін болса, ал метацентрден жогары және томен қарай -  
үдеудің  горизонталь  компонент!  өседі.  Осы  деректерді  еске  алып, 
аспапты метацентрге жақын орналастырган жөн.
Теңізде ауырлық күші кеменің жүзу барысыңца елшенетін болган- 
дықтан, оган “Эгвеш өсері” деп аталатын түзету енгізілуі қажет. Кеме- 
дегі аспап жер бетімен салыстырганда ауырлық күшін жылжу бары- 
сында өлшейді ягни оган эсер ететін жердің центрден тепкіпг күші 
үэдіксіз эзгерісте болады. Ал, бүл алшенетін ауырлык күшіне эсер етеді.
Эгвеш түзетуі шамамен төмендегідей формула арқылы есептелінеді:
A
gE —
 4,049 v 
sin A cos

— кеменің жылдамдыгы. км/сагат, / — кеменің жүзу багыты.
91

кездерде гравибарлау жүмыстары кезінде гравиметрдің жаңа түрлері 
кенінен қодданылуына байланысты, вариометрлік өлшеу тек қана жер- 
гілікті аз мөлшерлі аномалияларды барлау үшін жүргізілетін бодды.
Вариометр мен градиентометр сыргқы бөгде әсерлерге (температура, 
жел, шайкалыс және т.б.) өте сезімтал болады. Сондықтан бүл аспап- 
тармен елшеу жүмыстары арнайы қорганысы бар күркелерде жүргізіледі. 
Вариометрлік түсірім алдында төмендегідей жүмыстар орындалады.
1. Бақьшау пунктгерін қүру және оларды жер бетінде белплеп, топо- 
графиялық картаға түсіру үшін топогеодезиялық жүмыстар жүргізу.
2.  Жер  бедеріне  түзету  енгізу  үшін 

жүктеу/скачать 22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: