Гистология, цитология ж

Гистология , цитология ж
ә
не
эмбриологияны
ң
даму 
тарихы
. 
Гистологияны
ң
Қазақстан
Республикасында
дамуы
.
Орындаған:Жігітбай
Ақнұр
Медицина_102
-
топ
Қабылдаған
: 
Шоныкбаева
Салтанат Сапаргалиевна
"Астана медицина университеті
" 
КеАҚ
, 2023

Жоспар
Кіріспе
Гистологияны
ң
дамуы.
Цитологияны
ң
дамуы.
Эмбриологияны
ң
дамуы.
Гистологияны
ң
Қазақстан Республикасында дамуы.
Қорытынды.
Пайдаланылған 
ә
дебиеттер тізімі.

Гистология , цитология ж
ә
не
эмбриология 
негіздерін
зерттеу
адам
денесіні
ң
құрылымын
білудегі ма
ң
ызды буын
болып
табылады
, 
ө
йткені
ұлпалар
тірі
организмді
ұйымдастыру
де
ң
гейлеріні
ң
бірі
, 
ағзаларды
ң
қалыптасуыны
ң
негізі
болып
табылады
.
Жасуша
Ұлпа
М
ү
ше
М
ү
шелер
 
ж
ү
йесі
Ағза

•
Гистология
- (
грек тілінен
. Histos-
мата
, logos-
ілім
) -
адам мен жануарлар
тіндеріні
ң
құрылымы
, 
дамуы ж
ә
не тіршілік
ә
рекеті туралы ғылым
.
•
Бұл анықтамадан гистологияны
ң
негізгі зерттеу п
ә
ні
тіндер
екендігі белгілі
болады
. 
Адам мен жануарларды
ң
денесінде
4 
негізгі ұлпа бар
:
•
Эпителий
;
•
Байланыстырушы ұлпа
;
•
Бұлшықет
;
•
Ж
ү
йке
;
•
Ә
рқайсыны
ң ө
зіні
ң
ерекшеліктері бар
.

•
Гистологияны
ң
нақты зерттеу міндеттері:
•
Тіндер мен жасушаларды
ң
н
ә
зік құрылысы, 
оларды
ң
онтогенезде ж
ә
не филогенезде пайда 
болуы, дамуы.
•
Тіндерді
ң ә
рт
ү
рлі ішкі ж
ә
не сыртқы 
жағдайлардағы регенерациялық қабілетіні
ң
за
ң
дылықтары.
•
Жасушалар , тіндер ж
ә
не м
ү
шелерді
ң
жас 
м
ө
лшеріне байланысты 
ө
згерісі.
•
Жасушалар, тіндер ж
ә
не м
ү
шелерді
ң
қолайсыз 
жағдайларға(экологиялық, к
ә
сіби, тұрмыстық) 
адаптациясы.
•
Адам эмбриогенезіні
ң
За
ң
дылықтары.

Гистология
:
•
Біріншіден
, 
тірі материяны
ң
құрылымы туралы ғылыми
, 
материалистік к
ө
зқарасқалыптастырады
.
•
Екіншіден
, 
гистология мен цитология зерттейтін
-
тіндер
ж
ә
не жасущалар
-
адам организмі тіршілгіні
ң
барлық
к
ө
ріністеріні
ң
(
қимыл,тыныс алу
, 
зат алмасу,т.б
.) 
морфологиялық негізі болып табылады
.
•
Ү
шіншіден
, 
қазіргі медицинада қанды талдау кезінде
, 
с
ү
йекті
ң
қызылкемігі
, 
талақ
, 
бауыр
, 
т.б
. 
органдардан
биопсия жасағанда
,
ауру диагнозыннегіздеу
ү
шін гистологиялық
, 
цитологиялық
ә
дістер
ке
ң
інен қолданылады
.

•
Тіндер
-
бұл организмдегі ма
ң
ызды функцияларды орындау
ү
шін филогенез
ж
ә
не онтогенез процесінде біріктірілген ж
ә
не мамандандырылғанжасушалар мен
жасушалық емес құрылымдарж
ү
йесі
. 
Осылайша
, 
тіндерді
ң
дамуы мен құрылымыны
ң
негізі жасушалар ж
ә
не оларды
ң
"
жасушалар емес
" 
құрылымдары
.

Гистологияны
ң
даму тарихындағы
3 
кезе
ң
і
:
•
Микроскопқа дейінгі кезе
ң
адам денесіні
ң
құрылыс туралы т
ү
сініктерді
ң
эволюциясымен байланысты ж
ә
не б.з.б
. 5 
ғасырды
ң
басынан
1665 
жылға дейін
жалғасты
. 
Бірінші микроскопты
1590 
жылы
голландиялық
З.Янсен
ойлап тапқан деп
саналады
, 
бірақ ол тек
ү
лкейтетін линзалар
жиынтығы болды
.

•
Микроскопиялық кезе
ң
(1665-1950) 
ағылшын
физигі Р.Гукты
ң
биологиялық объектілерді
зерттейтін микроскопты ойлап табуынан
басталады
. "
Жасуша
" 
терминін алғаш рет Р.Гук
енгізді
. 1677 
жылы Левенгук жануарларды
ң
сперматозоидтарынзерттей отырып
,
қозғалатынжасушаларды тапты
-
ол
сперматозоидты
"
тірілер
" 
деп атады
. 
Ә
рі қарай
микроскопия тарихы баяу дамиды
, 
себебі
қандай материалды оқу керектігін т
ү
сінбеді
. 
Кейіннен микроскоптарды
ңү
здіксіз
жетілдірілуі ж
ә
не оларды
ң
биологиялық тіндер
мен м
ү
шелерді зерттеу
ү
шін ке
ң
ірек
қолданылуы ж
ү
рді
. 
Ресейдегі алғашқы
гистологтар Н.М.Якубович пен
Ф.В.Овсянников.Бұл ғалымдарды
ң
ми мен
нервтерді
ң
микроскопиялық құрылымы туралы
е
ң
бектері гистологияны
ң
одан
ә
рі дамуына жол
ашты
. 
М.Д.Лавдовский мен Ф.В.Овсянников
гистология бойынша бірінші орыс оқу құралын
жасады
.

•
Қазіргі кезе
ң
ні
ң
басталуы
1950 
жылға
жатқызылуы м
ү
мкін
, 
сол кезде электронды
микроскоп биологиялық объектілерді зерттеу
ү
шін алғаш рет қолданылған
. 
Гистологияны
ң
дамуыны
ң
қазіргі кезе
ң
і тек электронды
микроскоппен ғана емес
, 
сонымен қатар басқа
ә
дістерді де енгізуімен сипатталады
: 
цитохимиялық ж
ә
не гистохимиялық
, 
гисторадиография
, 
иммуногистохимияж
ә
не
т.б
.
•
Электронды микроскопия
ә
дісімен
эндоплазмалық тор
, 
рибосомалар
, 
микрофиламенттер
, 
хромосомаларды
ң
микрофибриллалары
, 
микрот
ү
тікшелер
ж
ә
не синапстық к
ө
піршіктер
, 
лизосомалар
, 
микроденешіктер
, 
т.б
. 
құрылымдарашылды
.

Цитология (
грек тілінен. 
Kytos-
жасуша, logos
-
ілім) 
-
жасушаларды
ң
дамуы , 
құрылымы ж
ә
не тіршілік 
ә
рекеті туралы ғылым.

•
Цитология клетка туралы ғылым
. 
Цитологияны
ң
п
ә
ні болып к
ө
пклеткалы
жануарлар мен
ө
сімдіктерді
ң
клеткалары
, 
сондай
-
ақ құрамына бактериялар
, 
қарапайымдыларж
ә
не бір клеткалы
балдырлар кіретін жалғыз клеткалы ағзалар
болып табылады.Цитологияклеткаларды
ң
құрылысын
, 
оларды
ң
химиялық құрамын
, 
жасуша ішіндегі құрылымдарыды
ң
атқаратын
қызметін
, 
жануарлар мен
ө
сімдіктер
ағзаларыны
ң
жасушаларыны
ң
қызметтерін
зерттейді
.

Цитолгия
 - 
биология ғылымдарыны
ң
ішіндегі
е
ң
жас
ғылым
, 
оны
ң
жасы
шамамен
100 
жыл.Ал
"клетка" ұғымыны
ң
жасы
300 
жылдан
астам
.
•
1665 
жылы Роберт Гук 
микроскопты
ң
к
ө
мегімен
кездейқ
алынған
ө
сімдік
объектісі
- 
тозағашыны
ң
кесіндісінен ара ұясы
т
ә
різді
қуыстарды
к
ө
ріп
, 
алғаш
рет
ө
сімдіктерді
ң
"
клеткалық
құрылысн
" 
анықтайды.Бос ұяларды
"cell" -
яғни
"клетка" деп
атады
.
•
1781 
жылы
Ф.Фонтана
 
жануарлар клеткаларыны
ң
құпияларын
ашып
, 
жануар
клеткасын
ядросымен
қосып
суретін
салды
.
•
19 
ғасырды
ң
1 
жартысында
чех ғалымы
Ян Пуркинье
микроскоп 
техникасын
жетілдіріп
, клетка ядросын
сипаттап
, 
жануарлар
м
ү
шелеріні
ң
ә
р
т
ү
рлі
клеткаларын
зерттеді.Ол
клетка ішіндегі
сұйықтыққа
"протоплазма" деген ұғымды
қолданды
.
•
1834 
жылы
Роберт Браун
жасуша
ядросын
ма
ң
ызды
да тұрақты
құрылым
ретінде
сипаттап
, "nucleus" - 
ядро ұғымын
енгізді
.

•
Антон ван Левенгук 
микроскопты
жетілдіруді
ң
арқасында
жасушаларды
ж
ә
не
м
ү
шелерді
ң
егжей
-
тегжейлі
құрылымын
зерттеді.1696 жылы
оны
ң
"
Табиғат
құпиялары
" 
атты
кітабы
жарық
к
ө
рді. Левенгук ғылыми
микроскопияны
ң
негізін
салушы
болып
саналады
.
•
М.Шлейден
цитокенезді
ң
теориясын
жасады.Оны
ң
басты
е
ң
бегі
- 
ядроны
ң
пайда
болуы
туралы
м
ә
селені
к
ө
теруі
болды.Шлейденні
ң
е
ң
бегіне
с
ү
йене
отырып
,
Теодор Шванн 
жасуша
теориясын
жасады
. 1839 
жылы
оны
ң
"
Жануарлар
мен 
ө
сімдіктерді
ң
құрылмы
мен 
ө
суіндегі
с
ә
йкестік
туралы
микроскопиялық
зерттеулер
" 
аты
ө
лмес
кітабы
жарық
к
ө
рді
.

•
Эмбриология 
(грек тілінен embrion 
-
эмбрион , ұрық, logos 
-
ілім ) 
-
адам, жануар, 
ө
сімдік ұрығыны
ң
онтофилиогенезіндегі даму за
ң
дылықтарын, организмні
ң
пайда болғаннан 
ө
лгенге дейінгі 
құрылысын ж
ә
не тіршілік 
ә
рекетін зерттейтін биологиялық ғылым.

Эмбриологияны
ң
 
даму тарихы
:
➢
Эмбриология тарихы
екі
ағымны
ң
к
ү
ресімен
тығыз
байланысты
. 
Ерте
заманда
пайда
болған
- 
преформизм ж
ә
не
эпигенез.
➢
Преформизм оргнаизмні
ң
дамуы
тек бар эмбрионны
ң
ө
суі
дегенді
білдіреді.Преформизмні
ң
теоротигі
Ш.Боннет
 (1740-1793)
денені
ң
барлық
м
ү
шелеріні
ң
бір
-
бірімен
соншалықты
тығыз
байланысты
болғандықтан
, 
оларды
ң
біреуінде
жоқтығын
мойындауға
болмайды
. 
Преформистік
тұрғыдан
алғанда
, 
бұл эмбрионыны
ң
қайда
екендігі
жалғыз
сұрақ
болды
. 
Жұмыртқа
ө
сірушілерді
ң
(
М.Мальпиги
) 
айтуы
бойынша
ұрық
аналық
жыныс
жасушасында
, ал жануар
ө
сірушілерді
ң
пікірінше
, 
аталығында
орналасады
. 
Эпигенезді
жақтаушылар
, 
мысалыға
Дж.Буффон
(1707-1788) 
алдын
ала болжауды
жоққа
шығарады,бірақ
ө
з
сенімдерін
фактілермен
растай 
алмайды. Дауды орыс
академигі
К.Вольф
(1733-1794) 
шешті
, 
ол
1759 
жылы
"
Шығу
 
теориясы
" 
атты
диссертациясын
жариялады
, 
онда
эмбрионны
ң
дамуы
ү
шін
аналық
ж
ә
не аталық
жасушалары қажет
екенін
д
ә
лелдеді
. 
К.Вольф
эпигенез концепциясын
- 
даму туралы
ілімді
т
ә
жірибе
ж
ү
зінде
негіздеді
, 
оған с
ә
йкес
жұмыртқаны
ң
бастапқы
біртекті
материалынан
эмбрионны
ң ү
стінде
тұрған факторларды
ң
ә
серінен
денені
ң
жа
ң
а
гетерогенді
б
ө
ліктері
пайда
болды
(
жа
ң
а
формадағы
құрылымдар
пайда
болды
).
Бұл
концепция