Ұлы Ж бек жолы халықтарының мәдениетаралық

Ұлы Ж бек жолы халықтарының мәдениетаралық
коммуникациясындағы Қазақстан түрк лер

Қытайдың Хан патшалығы кез нде ғана өркендей бастаған, себеб Хан
патшалығының У-ди патшасы Жаң Чянды батыс өң рге ек рет ж бер п, Орталық
Азиядағы елдермен достасуға пей лд болған. Жаң Чян қаз рг Ферғана, Самарқан
және Балқаш көл сияқты жерлерге барған. Жаң Чянның сапары жолды шығыс пен
батыс үк меттер арасындағы байланыс жолына айналдырған. Осыған орай
саудагерлер де «Ж бек жолында» ат з н суытпаған. Жаң Чян батыс өң рге және Орта
Азияға Қытайдың ж бек өн мдер н ала барған; елге қайтарында барған жерлер н ң
тауарлары және батыс өң р н ң музыкасы сияқты алуан түрл мәдениетт алып
қайтқан. Жаң Чянның сапары қытайлықтардың батыс өң р мен Орта Азияны түс ну не
мүмк нд к берд . Жаң Чян барған жерлердег халық та Қытайдың өн мдер мен
мәдениет не қатысты түс н г н анағұрлым тереңдетт . Осылайша, жол гүлден п,
көркейе түст . Шығыс пен батыстың аралығындағы дәнекерге айналып,
өркениеттерд өзара тоғыстырды. Жолды қорғау және дамыту мақсатында, Қытайдың
әр дәу рдег патшалары жол бойына қарауылдарын қойып, әскерлер н әкеле
бастаған.«Ж бек жолы» с жүз нде өзгермейт н тұрақты жол емес, қайта уақыт з мен
өзгер п отырған, тарихтағы дәстүрл сорабы өзгермеген жол шығыста Чаң-аннан
(қаз рг Ши-ан) басталып, Тарым ойпатынан өт п, Памир үст рт нен асып, Орталық
Азияны, Батыс Азияны кес п өт п, Жерорта тең з н ң шығыс жағалауына дей н барады,
жалпы ұзындығы 7000 шақырымнан асады.Ұлы Ж бек жолы Шығыста Қытай
империясынан басталып, Батыста Рим империясында аяқталды. Тарихтың атасы
Геродоттың (б.з.б. V ғ.) еңбег де Дала жолы туралы мәл меттер кездесед Дала жолы
Азияны Таулы Алтай және Оңтүст к С б рмен жалғастырды.Қара тең з жағалауынан
Донға, Оңтүст к Орал тауларына, ары Ерт с, Алтайға дей н жеткен. Ежелг дәу рде
савроматтар (Оңтүст к Оралда), аргиппейлер қоныстанды. Дала жолымен бағалы
металл бұйымдар, парсы к лемдер , мал, аң тер лер тасылды.Тауарлар алмасу ежелг
дәу рде стихиялы түрде жүрд ; тауарды б р тайпа ек нш тайпаға жетк зд , б р
аймақтан келес аймаққа делдалдар арқылы таралды. Жолдардың қалыптасуында
тайпалар мен халықтардың миграциясы үлкен рөл атқарды.Ғұндардың тұсында
Шығыс Түрк станнан Солтүст к Моңғолияға баратын жол ашылды. Ғұндарға Соғды
ел нен, Грек - Бактрия және эллинд к Сириядан тауарлар жетк з лд .
Ұлы Ж бек жолы мәдениет нен шығатын қорытынды аграрлық өркениеттег
қала мен оның маңайындағы жер өндеуш лер мен бақташылардың
арақатынасындағы көптүрл л кт ң жасампаздық сипатымен байланысты. Кез нде А.
Тойнби атап өткендей, кез келген мәдени құрылымда шығармашыл немесе
басқарушы элита, шк және сыртқы пролетариат бар. Ұлы Ж бек жолы мәдениет н ң
элитасына отырықшы империялардағы билеуш топтармен қатар, Іле, Шу, Талас
және Сырдария алқаптарында қала орталықтары, дихандардың алғашқы тектер
орналасқан елд мекендердег көшпел -отырықшылардың тұлғалары да жатты.
Солардың көпш л г туралы деректер қаз р Тянь-Шань тауы етег нен, Арыс өзен мен
Сырдарияның орта және төменг ағысындағы алқаптардан ашылып отыр. Бұл жерде
Ислам Ренессансы өк лдер мен қатар, қолдары алтын зергерлер мен
құмырашыларды, әскербасыларды, д ни қайраткерлерд айтсақ та жетк л кт .