Группа: Ист22-2 Реферат Тема Ежелгі Египет Тексереді: Эдилханова Светлана Алқажанқызы Орындады: Дендербаев Аңсаған Алибекұлы

Мамандық: Тарих пәні мұғалім

Реферат
Тема Ежелгі Египет

Тексереді: Эдилханова Светлана Алқажанқызы

• 
  Египет діні; жазуы, тілі, оқыту жүйесі, әдебиеті; бейнелеу өнері, ғылыми білімдері.
  
• 
  Соңғы патшалық тұсындағы Египет: эфиоптардың басып кіруі; ливиялықтардың жаулаушылығы.
  
• 
  ХХVІ Саистық әулет және оның сыртқы саясаты.
  

Ежелгі Мысыр өнерінің тарихы 4 мың жылдан астам уақытты қамтиды. Сол себепті Мысыр өнері үлкен қызығушылық туғызады. Өйткені адамзат тарихындағы бірінші таптық қоғам өнердің дамуын анықтаумен қатар, Мысыр құлиеленуші қоғамының өміріндегі өзгерістерді толығымен зерттеуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты, ежелгі Мысыр өнері тарихы мынандай кезеңдерге бөлінеді:

Ерте патшалық (б.з.д. 4-5 м.ж)

Ежелгі Мысырда ерте патшалық кезеңінде б.з.д. 4-5-мыңжылдықтардың соңына таман билік басына алғашқы ірі мемлекеттік басшылар келе бастайды. Дәл осы уақытта пиктографиялық, ерте бейнелі жазулар түрі қалыптасады. Осындай бейне жазу түрінің нағыз үлгісі перғауын Нармердің тақтасы, шамамен б.з.д. 3-мыңжылдықта жасалған, биіктігі 64 см тақта Каир музейінде сақталған. Бұл рельефтІк көркем туындының мазмұны — жеңіске жеткен перғауын Нармердің ұлылығын баяндау. Сонымен, рельефті сипаттайтын болсақ, Мысыр әміршісінің қуаттылығын көрсетеді, оның жанындағы жақын шонжарлары одан үш-төрт есе кішірейтіліп бейнеленген. Құдай бейнесіндегі сұңқар Нармер патшаға жауын жеңуге өз көмегін көрсетіп тұрған сәті бейнеленген. Тақтаның астыңғы бөлігінде жаулардың алды-артына қарамай қашқан бейнелері суреттеледі. Тақтаның екінші жағында бейнеленген екі қабыланның ұзартылған мойындары композицияның негізгі орталық бөлігін құрайды. Өздеріңізге белгілі, алдында айтылып өткен адамның денесі сақталып, оны неғұрлым толық ұқсастықпен бейнелесе, өлген адамның жаны оған қайтып келеді деген түсінік болған. Сондықтан ол дөңгелек мүсінде өзінен-өзі түсінікті болса, бедерлі суретте белгілі бір тәсілдерді заңдылыққа енгізу қажеттілігі туындады және соның нақты үлгісін осы тақтада көреміз. Ол денені тұтас көрсету үшін дененің жоғарғы жағын иықты, қолды алдынан, аяқтары мен бас пішіні жанынан бейнелеу әдістері. Бұл жерде канондық бейнелеу мен иероглифтік жазулардың алғашқы қадамдары династиялыққа дейінгі кезеңде қалыптасты деген тұжырым айтуға болады.

Ежелгі патшалық (б.з.д 3200-2400 жж.)

Ежелгі патшалық Мысыр өнерінің негізін салған өнердің классикалық кезеңі деп саналады. Бұл кезең, монументалды өнердің гүлденген уақыты болып табылады. Ол сәулет, кескіндеме, мүсін өнерлерінде өзінің керемет көріністерімен таңғалдырады. Соның ішінде, әсіресе сәулет өнерінде

— пирамидалар бірінші кезекте тұрады. Жер бетіндегінің бәрі уақыттан қорқады, ал уақыт пирамидадан қорқады деп айтылады. Мысыр пирамидаларының ішіндегі ең көнесі

— перғауын Жосер пирамидасы. Оны салушы сәулетшінің есімі Имхотеп. Ежелгі Мысырда оны тек сәулетші ретінде ғана емес, сонымен бірге астроном, данышпан ретінде білген. Жосер пирамидасы сатылы болып келген. Оны араб тілінде «мастаба» деп атайды, ол орындық деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде бұл сөз қабірлік құрылыстарды атау үшін пайдаланады, Биіктігі 60 м бұл пирамида жоғарылаған сайын кішірейе түсетін бірнеше мастабадан тұрады. Осыдан кейін салынған пирамидалар тегіс, үшкір формалы болып келген. Осылардың ішіндегі ең атақтысы және көлемі жағынан ең ірісі IV патша әулетінен шыққан — перғауын Хуфудың немесе Хеопс пирамидасы. Құрылыс авторы Хемиун. Оның биіктігі — 147 метр көлбеу бетінің ұзындығы 235 метр, тұрған жерінің көлемі елу бес мың шаршы метр. Пирамиданың өзі 20 жыл ал тас кесектерін таситын жол 10 жыл салынған. Құрылыстың беріктігі соншалық, 4-7 ғасырлар ішінде ең төбесі ғана шетілген. Екіншісі Менкаура (Микерин) пирамидасы, бұларды Гизе пирамидалары деп атайды. Оларды «әлемнің жеті кереметі» қатарына жатқызады. Сол сияқты мүлгіген шөл далада перғауын Хефреннің сфинксі көрінеді. Ол тұтас жартастан қашалып жасалған. Оның басы адам басынан отыз есе үлкең денесінің ұзындығы елу жеті метр. Алдыңғы аяқтары тұғырда симметриялы орналасқан айбынды алып, бұдан кейінгі ғасырларда ғибадатханаларға апаратын аллеялардың бойындағы сансыз сфинкстердің алдында орналасқан. Перғауын Хефреннің тақта отырған үлкен статуясы Мысырдың монументтік-портреттік мүсінінің каноны. Бейне барынша тіп-тік және симметриялы етіп көрерменге қаратып мүсінделген Сонымен бірге атап өтетін тағы бір статуя ерлі-зайыпты Рахотеп пен Нофреттің бейнелері. Олардың отырысы да шартты, дағдылы бояуы да шартты (ол кезде ер адамдардың денесі қызыл қоңыр, әйелдердің денесі қызғылт сары, шаштары қара, киімдері ақ болған). Бейнелердің бет-жүздеріне және орындалу пластикасына қарап, олардың тек қана символ емес екендігіне, олардың өмірде болған адамдар екендігіне көз жеткіземіз. Сол сияқты, әйгілі мүсін Лувр хатшысы бейнесінің де аса әсерлі, терең мағыналы екендігін көреміз. Міне, ежелгі патшалық суретшілерінің канон шегінде мүсіндеп, бейнелегендігімен де сол кездегі алып пирамидалардың да, патшалардың монументті статуяларында да, сан алуан қызметкерлерді бейнелейтін «Ушебти» деп аталатын сансыз статуэткаларда да ортақ стиль бар деп айта аламыз.

Орта патшалық (б.з.д XXI — XIX ғғ. басы)

Орта патшалық дәуірі кейбір діни негіздердің әлсіреу дәуірі болады. Алайда орта патшалық тұсында да перғауын бұрынғысынша құдай саналады. Ендігі жерде, пирамидалар тастан емес, шикі кесектен тұрғызыла бастайды. Перғауындардың жеке басы Ежелгі патшалықтағыдан да көрнекі дәріптеледі. Патшалардың статуялары енді тек мазарларда ғана емес, ғибадатханалар мен жай ашық алаңдарда орнатыла бастайды, мұның өзі оларды халық көріп, олардың санасына патша өкіметінің мызғымастығын күштірек сіңіру үшін жасалады. Өйткені бұл кезеңдерде патша өкіметінің мызғымастығына сенім біршама бәсеңдеп кеткен еді. Эрмитажда біз перғауын III Аменемхеттің қара граниттен жасалған статуясын — Орта патшалық тұсындағы мүсін өнерінің осынау аса тамаша үлгісі ретінде көріп, сүйсіне аламыз. Оның басында перғауындардың бас киімі — маңдай алдында қасиетті жыланның бедерлі бейнесі бар жолақты орамал. Ежелгі патшалық перғауыны Хефрен сынды ол да патша тағында отырған кейпінде беріледі. Бірақ ол Хефренге қарағанда анағұрлым дара бейнеленген, көздерінің тік қарауы және ірі жақ сүйекті бет-жүзіндегі жігерлілік, бұл патшаның адуындылығын танытады. Сөйтіп, біз үшін мүсіндердегі түсініксіз тұстар бірте-бірте жойыла бастайды. Орта патшалық мүсіндерінің біздің заманымызға дейін жеткендерінің ішіндегі теңдессіз көркем туынды — перғауын III Сенусерттің басының бейнесі. Бір кезде сабырлы (эмоциясыз) бейнелетін патша жүздеріне ұқсамайды. Қара тастағы жарық пен көлеңкенің тез алмасуы бұл әміршінің дара қасиеттерін терең аша түскендей, одан әлдебір ішкі күмән мен сырт көзге елеусіз жабырқаулық аңғарылады. Храмдар мен сарайлар адында құдайлар мен патшаларды дәріптейтің төбесі иероглифтермен толтырылған биік жұқа обелискілер — «тас инелер» барған сайын көптеп тұрғызыла бастайды, Иероглифтік жазулар Египет өнерінде аса маңызды роль атқарады, өйткені әрбір иероглифтер әуелгі кезде бір ұғымды немесе затты білдірген сынды сурет. Кейінірек, иероглифтік жазулар, суреттің негізгі мағынасынан тәуелсіз, белгілі бір мәні бар жүйелі жазуға айналады. Бірақ графикалық тұрғыдан сурет қалпында қала береді. Орта патшалық өнерінің тағы бір көрнекті ескерткіші — ақсүйек Хуненнің құлпытасы, ол Мәскеудегі бейнелеу өнері мүзейінде сақталған. Ақсүйектің өзі мен әйелінің бейнелері сол жақ төменгі жақта бедерленеді. Канон бойынша, олардың бет әлпеттері мен аяқтары қырынаң кеуделері алдыңғы жағынан бейнеленеді. Олардың бет-жүздерінең отырыстарынаң салтанаттылық айқын байқалады, Ал олардың қарама-қарсысында үлкен алаңда діни мәтіндер жазылған. Ондағы адамдар, жемістер, өсімдіктер, құстар, жануарлар бейнесіндегі иероглифтік жазуларда өлгендерді жерлеген кезде оларға не құрбан етілгендігі жайлы хабар береді. Сонымен орта патшалық ежелгі патшалық кезеңінде құдай деп танылған перғауындар билейтін біртұтас Мысыр державасын орнықтыру дәуірі болды.

Жаңа патшалық (б.з.д. XVI — XII ғғ.)

Жаңа немесе Гүлдену кезеңіндегі патшалық дәуірі — орныққан Мысырдың қуат-күшінің салтанат құрған дәуірі болды. Осы дәуірде өнерде аса бір нәзіктілікпен сұлулыққа ұмтылу пайда болды. Енді пирамидалар мүлде салынбайтын болды. Перғауындардың мазары «Жүз қақпалы Фивының» қарсы алдындағы «Патшалар алқабы» деп аталатын жерде тұрғыза бастады. Бұл кезде пирамидалар орнына храмдар салына бастады. Бұл храмдар: б.з.д. XVI ғасырдың аяғындағы ханым Хатшепсут храмы, Дейль-Эль-Бахридегі Луксор храмдары. Олар жартасты ойып жасалынып,ішкі көрінісі қабырға кескіндемелерімен және мүсіндермен безендірілетін болған. Бір храмда 200-ден астам жекелеп алып айтқанда мысалға, Каир мұражайында сақталған атақты перғауын Тутанхамон мен оның әйелін бейнелейтін бедерлері табылған ол б.з.д. XIV ғасырдың бастапқы кезеңіне жатады. Осы кезеңнің әйгілі саясаткер, реформатор патша атағына ие болған Эхнатон патшаның әйелі Нефертитидің басының бейнесі, осы күнге дейін әйел сұлулығының үлгісі болып табылады. 1922 жылы қарашада ағылшын археологы Картер «Патшалар алқабынан» Тутанхамонның қабірін табады. Онда Тутанхамонның алтын маскасы, көптеген қолданбалы-сәндік бұйымдар, статуэткалар, мүсіншелер және тағы сол сияқты көптеген бұйымдар табылады. Міне, осының бәрі қолөнер мен бейнелеу өнерінің нағыз биік үлгілері болып табылады. Баға жетпес бұл қазыналардың бәрі, қазір Каир мұражайында сақталған. Жаңа патшалықтағы ең құдіретті перғауындардың бірі II Рамсестің тұсында Абу-Симбелдегі жартастық храм мен Карнак храмының гипостильдік алып, колонналары тұрғызылды. Жартастық храмға кіре берістегі статуялардың биіктігі 20 метрге дейін жеткен. Б.з.д. 1-мыңжылдықта Мысыр державасының түпкілікті құлдырағанын бейнелейді, Тұтас алғанда тек қана гүлдену дәуіріндегі өнерді қайталап, бұрынғы дәрежесіне жете алмайды. Әуелі ассириялықтар, онан соң екі рет парсылар жаулап алған Мысыр б.з.д. IV ғасырда жаңа жаулап алушылар грек-македониялықтарға бағынады, және осы кезден бастап жаңа эллиндік дүниеге қосылады.

Сыртқы саясат – халықаралық аренадағы мемлекеттер мен халықтар арасындағы өзара қарым-қатынасты реттеуші саясат. Сыртқы саяси мақсаттар ұлттық мүддеге негізделеді. Оларды жүзеге асыру арқылы мемлекет сыртқы саяси қызметті атқарады. Мемлекеттің сыртқы саясаты сыртқы және ішкі факторлар ықпалымен қалыптасады. Сыртқы саясатты жүзеге асыру түрлері: мемлекеттер арасындағы дипломатиялық қатынастарды орнату; мемлекеттің халықаралық ұйымдарда өз өкілеттілігін ашу немесе оларға мүше болу; мемлекеттің басқа мемлекет өкілдерімен әртүрлі деңгейлерде тұрақты немесе аракідік байланыстар орнатуы. Сыртқы саясатты жүзеге асырудағы ең басты құрал – екі жақты немесе көпжақты келісімдер мен келіссөздер.

Ежелгi Мысырдың тарихы мынадай кезеңдерге бөлiнедi:
Династияға дейiнгi кезең (б.з.б. 3000 жылға дейiн). Ежелгi патшалық (б.з.д. 2900-2270 жж.) – I-VI династиялардың басқарған кезеңi. Бұл – IV династия тұсында билiк құрған Хеопс (Хуфу), Хефрен (Хафр) және Микерин (Менкаур) патшалардың пирамидалары салынған уақыт. Бұл уақытта мысыр дiнi мысырлықтардың өмiрiнде елеулi орын алатын. Осы кезеңде династияға дейiнгi және одан ертерек кезеңдермен салыстырғанда ешқандай өзгерiстер бола қойған жоқ.

Алғашқы өтпелi кезең (б.з.б. 2270-2100 жж.) “Ежелгi патшалық” құлдырағаннан кейiн басталады. Бұл феодализмнiң алғашқы баспалдақтарына өту кезеңi болды. Осы кезеңде IV династия және 30-ға жуық патша ауысты.

Орта патшалық (2100-1700 жж.). Оны Гераклеополь патшаларын құлатып, елдi қайта бiрiктiрген фиван билеушiлерi құрған. Бұл кезеңде ХI-ХIII династиялар патшалық құрды, мәдениет өркендедi, Амемхет атты 4 патша және Cиострис атты 3 патша билiк басында болды, сәулет өнерiнiң көптеген үздiк туындыларының өмiрге келуi де осы дәуiрмен тұспа-тұс келдi.

Екiншi өтпелi кезең (б.з.б. 1700-1555 жж.) – бұл ХIV-ХVI династиялардың билiк құрған кезi. Бұл кезеңде гикс көшпелi тайпалары Мысыр аумағына баса-көктеп кiрiп, өз қол астында бiр ғасырға жуық ұстайды.

Жаңа патшалық (б.з.б. 1555-1090 жж.) ХVIII-ХХ династиялар патшаларының дәуiрi. III Тутмостың жеңiске жетуi Алдыңғы Азиямен байланыс орнатуға мүмкiндiк бердi. III Аменофис (Аменхотеп) Вавилон және Ассирия патшаларымен байланыс орнатты. Оның iзбасары IV Аменофис (Аменхотеп) дiн жолындағы ұлы реформатор болды: бұрынғы Амон құдайдың орнына, күнге – Атонға табынуды енгiздi, сөйтiп, өзiн Эхнатон деп атай бастады. Ол құм далада жаңа астананың негiзiн қалады.

Өзiнiң саяси өркендеуiнiң ең биiк дәрежесiне Мысыр ХIХ династия патшаларының тұсында жеттi. Ұлы атанған II Рамсес 36 жыл патшалық құрды. Ол өлгеннен кейiн анархия дәуiрi басталды. 21 жыл билiк жүргiзген III Рамсес елде бейбiтшiлiк, тыныштық және тәртiп орнатады.