Н.Б.Мапитов, Ш.М.Жумадина

113 

 

Затем проводится предварительная датировка и маркировка колец. Зная точное календарное 

время  взятия  образца  и  формирования  на  нем  подкорового  кольца  прироста,  методом  обратного 

отсчета  определяются  календарные  даты  образования  всех  колец  этой  серии,  кольцо  каждого 

десятилетия  (к  примеру  1980,  1990,  2000  гг.  и  т.  д.  )  маркируется  особой  меткой  карандашом  или 

уколом тонкой иглы. Одна точечная отметка указывает на десятилетие, две – на пятидесятилетие и 

три – на столетие. 

Ширина  годичных  колец  измеряется  под  бинокулярным  микроскопом  с  переводом  числа 

делений  измерительной  шкалы  в  миллиметры  или  на  полуавтоматической  установке  LINTAB-6  (с 

точностью 0.01 мм). По данным измерений строятся графики абсолютного радиального прироста для 

каждого радиуса, которые используются для точной датировки годичных колец при помощи метода 

перекрестной датировки [2]

  

Стандартизация  индивидуальных  древесно-кольцевых  хронологий  (ДКХ)  проводилась  с 

помощью  программы  ARSTAN.  После  стандартизации  значения  индексов  радиального  прироста 

индивидуальных  деревьев  методом  усреднения  преобразовались  в  обобщенные  ДКХ, 

характеризующие основные черты изменчивости прироста на каждом из исследуемых участков [3]. 

 

Результаты и их обсуждение 

 

Анализ полученных хронологий прироста в 1, 2 участках выявил следующие годы с ложными 

кольцами (1941, 1943, 1949, 1953, 1952, 1980, 1981, 1981, 1984, 1995, 1996) и со светлыми кольцами 

(1958,  1956,  1966,  1965,  1963,  1974,  1998,  1999,  2003).  Особое  внимание  к  себе  обратило  светлое 

кольцо 2003 года, где оно местами выпадает, что не наблюдается в других годах. 

Для выявления причин образования светлого кольца в 2003 году и частичное ее выпадения, 

были  взяты  и  проанализированы  климатические данные  (осадки,  температура)  с  1926  по  2010  гг. с 

метеостанций г. Караганды и г. Рубцовск.  

Взяты суточные данные осадков с апреля месяца по август и были разделены по декадам (рис. 

1).  Из рисунка видно, что в 2003 г выпало достаточное количество осадков, что не могло повлиять на 

выпадение и образования светлого кольца древесины. 

 

 

 

Рисунок 1 - Суточные осадки 2003 года. 

 

 В  следующий  серии  исследований,      было  изучено  влияние  температуры  на  прирост 

древесины сонны обыкновенной  (рис. 2).  Из рисунка видно, что в конце апреля наблюдается низкая 

температура,  что  свойственно  этому  региону,  а    в  остальные  месяцы    температура  не  повлияла  на 

образование  светлого  кольца.  Можно  утверждать,  что  в  этот  год  произошла  массовая  вспышка 

вредных насекомых, как непарный шелкопряд,  о чем  свидетельствуют работы О.С. Телегиной, Т.И. 

Симоновой и Н. С. Мухамадиева [4,5]. 

114 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рисунок 2 - Суточные данные температуры 2003 года. 

 

 Из  литературных  данных  известно,  что  в  2004  году  в  Булаевском  и  Соколовском 

государственных лесных учреждениях по периметру границы с Российской Федерацией, на площади 

2717  га  было  отмечено  массовое  отрождение  гусениц  вредителя  и  уже  в  2005  году  произошло  его 

распространение на площадь более 50 тыс. га. В 2005 году были проведены химические обработки 

очагов вредителя препаратом карате на площади 955,1 га по контуру лесов. Однако площадь очагов 

продолжала увеличиваться и в 2007 году составила 82 тысячи га, в 2008 году – 140 тысяч га  [ 4 ]. 

Для  определения  длительности  периода  уменьшения  прироста      ранней  древесины  (RW)  и 

поздней  древесины    (LW)  в  очагах  с  полным  объеданием  деревьев  были  проанализированы  

хронологии  прироста  двух пробных участков (уч. 1 и уч. 2) в Бескарагайском ленточном бору. На 

участке 1  полное объедание было одногодичным (2003 г.), на уч. 2 два года подряд (2002 и 2003 гг.). 

Наиболее низкий прирост LW на уч. 2 образовался в год повреждения (2002 г.) (рис. 3), а наиболее 

низкий  прирост  RW  –  на  следующий  год  (2003  г.)  после  повреждения.    Вероятно.  что  проявления 

выпадения  кольца    оказало  влияние  на  величину  прироста  RW,  обнаруженный  в  годичных  слоях 

лиственных  лесах  Севера  Казахстана  после  массового  размножения  непарного  шелкопряда  в  2004 

г.[4]. 

 

 

 

           Рисунок 3 - Отрезки хронологий с 1995 по 2010 гг. 

Восстановление радиального прироста сосны обыкновенной на уч.1 и уч.2 произошло через 

один год после повреждения (2004 г.) (рис.3). Как видно из этого рисунка, в случае одногодичного 

полного  объедания  (уч.  1  и  уч.2),  длился  только  в  течение  одного  года  после  окончания  массового 

115 

 

размножения  непарного  шелкопряда.  Восстановление  радиального  прироста  на  уч.  1  и  уч.  2 

произошло в 2007 г. 

Начиная  со  следующего,  2004  года,  после  массового  размножения  шелкопряда  в  2002,  2003 

гг.,  характер  прироста  у  сравниваемых  групп  деревьев  стал  различным.  У  усыхающих  деревьев 

продолжалась  тенденция  снижения  прироста,  а  у  восстанавливающихся  деревьев  началось 

увеличение радиального прироста (рис. 3). 

Таким  образом,  у  сосны  обыкновенной  (Pinus  sylvestris  L.)  произрастающая,    в 

неблагоприятных  погодных  условия  формируються  светлые,  ложные  и  выпадающие  кольца. 

Примером,  может  являться  светлое  и  местами  выпадающее кольцо  2003  г.,  которое  образовалось  в 

следствие массовой вспышки непарного шелкопряда.  

 

 

ЛИТЕРАТУРА 

 

1. Телегина О. С. Инвазии чуждых видов фитофагов хвойных в Северном Казахстане [Текст]/ 

О.С.  Телегина  //  Экологически  безопасная  защита  растений  от  вредителей  и  болезней:  Бюл.  №4 

Постоянной комиссии по биологической защите леса. - ВПРС МОБББ, Пушкино, 2004. - С.118-121 

2. Douglass A. E. Climatic cycles and tree–growth. A study of the annual rings of trees in relation to 

climate and solar activity. – Washington: Carnegie Inst., 1919. – Vol. 1. – 127 p. 

3.  Rinn  F.  TSAP  V3.5:  Computer  program  for  tree-ring  analysis  and  presentation  /  F.  Rinn.- 

Heibelberg: Frank Rinn Distribution, 1996.- 296 p. 

4.  Телегина,  О.С.  Непарный  шелкопряд  в  лиственных  лесах  северного  Казахстана  [Текст]  / 

О.С. Телегина, Т.Н. Симонова // Болезни и вредители в лесах России: Век XXI : матер. Всерос. конф. 

с  междунар.  участием  и  V  ежегодных  чтений  памяти  О.А.  Катаева.  Екатеринбург,  20-25  сентября 

2011 г. - Красноярск: ИЛ СО РАН, 2011. - С. 82-84. 

5.  Мухамадиев,  Н.С.  Биоэкологические  особенности  звездчатого  пилильщика-  ткача 

(Acantholydaposticalis  Mats.)  и  разработка  мер  защиты  от  него  в  ленточных  борах  Прииртышья 

[Текст] : автореф. дис. ... канд. биол. наук / Н.С. Мухамадиев. - Алматы, 2007. - 25 с. 

 

ҚАЗАҚСТАНННЫҢ  СОЛТҮСТІК- ШЫҒЫСЫНДАҒЫ  ҚЫЛҚАН ЖАПЫРАҚТЫ  ОРМАН 

АЛҚАПТАРЫНДА  СЫҢАР  ЖІБЕК ҚҰРТЫНЫҢ  КӨПТЕП ӨСІП-ӨНУ ШАБУЫЛЫНА  

КӘДІМГІ ҚАРАҒАЙДЫ ТАРАМДАП ӨСІРУ 

Н.Б. Мапитов, Ш.М. Жумадина 

 

Мақалада    Қазақстанның  солтүстік-шығысындағы    қылқан  жапырақты  орман   

алқабында    кәдімгі  қарағайдың  (Pinus  sylvestris  L.)  дендрохронологиялық    зерттеуі      берілген. 

Сыңар жібек құртымен, Бесқарағай  орман алқабында 2002, 2003  жылдары оның  көптеп өсіп-

өну  кезеңінде    кәдімгі  қарағайдың  зақымданғаны,    қарағай  ағаштарының  біршама  бөлігінің  

тарамдалып  өсуінің  азайып  кетуіне  соқтырғаны  айтылады.    Жібек  құртымен    бір  жылдық 

қарағайдың  зақымдануы  орташа екі жыл  ішіндегі  тарамдалып өсудің  төмендеуіне  әкелетіні  

айқындалды.  

 

THE EFFECT OF THE GIPSY MOTH EPIDEMIC ON THE RADIAL GROWTH OF SCOTS PINE 

IN RIBBON FORESTS OF THE NORTH-EASTERN KAZAKHSTAN                                   

N.B. Mapitov,  Sh.M. Zhumadina 

 

The article presents the dendrochronological study of Scots pine (Pinus sylvestris L.) in a ribbon 

forest in the north-east of Kazakhstan. It is shown that the damage to Scots pine in Beskaragai ribbon 

forest done by the Gypsy Moth during its mass reproduction in 2002 and 2003 led to a decrease in the 

radial growth of a large number of pine trees. It is shown that a one-year severe damage done by the 

Gypsy Moth resulted in a reduction of radial growth lasting two years in average. 

 

 

116 

 

ӘОЖ: 631.671:631.674:633.18 (574) 

С.Ы. Өмірзақов

1

, Б.Б.Тайманов

2

, К.М.Будикова

3 

Ы.Жақаев  атындағы  Қазақ  күріш  шаруашылығы  ғылыми-зерттеу  институты

1

,  «ҚазСушар»  РМК 

Қызылорда филиалы

2

,  Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

3

 

 

ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНЫҢ КҮРІШ АЛҚАПТАРЫНДА СУДЫ ҮНЕМДЕУ 

ТЕХНОЛОГИЯСЫ 

 

Бұл  мақалада  республикамызда  күріш  дақылының  80-85%-нан  астамы  астамын  өндіретін 

Қызылорда  облысының  күріш  алқаптарында  су  үнемдеу  технологиясы  қарастырылды.  Күріш 

дақылын өсірудің жаңа технологиясын  өндіріске енгізгенде күріштен гектарына орташа 2,9-4,7 ц 

өнім артық жиналатындығы, тұқым себер алдында атқарылатын жұмыстар саны азаятындығы 

және күріш дақылын суаруға жұмсалатын су көлемінің 18-20%-ға кемитіндігі айқындалды. 

Түйін сөздер: суармалы жерлер, күріш егісі, қашыртқы жүйесі, суды үнемдеу технологиясы, 

күріштің өнімділігі 

 

Сырдария  өзенінің  төменгі  ағысында  Арал  өңірінде  күріш  дақылын  егу  ХХ  ғасырдың  

60-жылдарынан дами бастады, 80-90 жылдары күріш дақылы 90-100 мың га жерге егілсе, Қазақстан 

егемендігін алғаннан кейін 70-80 мың га дейін төмендеді (1-кесте). 

 

1-

 

кесте – Қызылорда облысындағы суармалы жерлер мен күріш егісінің негізгі көрсеткіштері 

 

Жылдар 

Суармалы жерлер көлемі, мың га 

Күріш егісінің көлемі,  

мың га 

Күріш дақылының 

өнімділігі,  

ц/га 

барлығы 

оның ішінде инженерлік 

дайындалған жерлер 

1980 

250,5 

161,1 

90,0 

49,4 

1990 

286,0 

214,6 

87,0 

52,0 

2000 

277,7 

206,0 

62,2 

30,9 

2005 

285,9 

217,5 

70,10 

34,1 

2010 

218,8 

178,97 

77,39 

40,90  

2014 

231,4 

178,1 

73,71 

45,77 

 

Күріш  дақылы  еліміздің  азық-түлік  қауіпсіздігін  қамтамасыз  етуде  де  аса  маңызды.  Себебі: 

елімізде күріш жармасын тұтыну өзге жарма түрлерін тұтынумен салыстырғанда 65 пайыздан асады. 

Сонымен бірге, әлемде күрішті тұтыну сұранысы жыл өткен сайын арта түсуде, яғни, Біріккен Ұлттар 

Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының болжамы бойынша 2020 жылға дейін ол 

781 млн. тоннаға жетпек, ал күріш өндірудегі күтіліп отырған көрсеткіш ― 750 млн. тонна [1,2].  

Қызылорда  облысының  ауыл  шаруашылығының  егіншілік  саласы  түгелдей  суармалы 

егіншілікке  бейімделген  және  республикадағы  күріш  дақылының  80-85  пайыздан  астамы  өсіріледі. 

231,4  мың  га  суармалы  жерлердің  басқа  облыстармен  салыстырғанда  өзгешелігі  –  бұл  суару 

жүйелерімен қатар ашық қашыртқы жүйелерінің болу қажеттілігі. 

Облысымыздағы  231425  га  суармалы  жерлердің  178128  га  инженерлік  жүйеге  келтірілген. 

Олар  5  суармалы  массивтерде  орналасқан:  Түгіскен  –  29060  га,  Жаңақорған-Шиелі  –  33815  га, 

Қызылорда сол жаға – 81280 га, Қызылорда оң жаға – 22000 га, Қазалы сол және оң жаға – 26435 га. 

Суармалы  жерлерде  2318,22  км  магистралды  және  шаруашылықаралық  каналдар,  995,9  км 

қашыртқылар  олардың  бойында  688  дана  су  құрылыстары  салынған  және  жалпы  сыйымдылығы  

23,5  млн.м

3

 болатын  Бесарық,  Жиделі  су  қоймалары  бар.  Сонымен  бірге,  Сырдария өзеніндегі  суды 

реттеу  мақсатында  республикалық  меншікке  қарайтын  Қызылорда,  Әйтек,  Қазалы  және  Ақлақ  су 

торабтары  жұмыс  істейді.  Осындай  күрделі,  көп  салалы  құрылыстар  мен  жүйелердің  бірқалыпты 

жұмыс  жасауы  –  суармалы  жерді  тиімді  пайдаланудың  басты  шарты  болып  табылады. 

Ауылшаруашылық  дақылдарын  суаруға  жылына  орташа  есеппен  3,9  млрд.м

3

  су  алынады.  Оның  

2,8-3,0  млрд.м

3 

ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге жеткізіліп беріледі. Облыс бойынша 

шаруашылықаралық каналдардың пайдалы әсер коэффициенті -0,83, ішкішаруашылық каналдарында  

0,70-0,72 болса, жалпы су жүйелері бойынша бұл көрсеткіш 0,55-0,58-ден аспайды [3]. 

117 

 

Облыста 1995 жылға дейін 270 мың гектар суармалы жерлер болса, қазіргі таңда ол 231,4 мың 

гектарды  құрайды.  Инженерлік  жүйеге  келтірілген  жерлер  осыдан  40  жыл  бұрын  пайдалануға 

беріліп,  күрделі  жөндеуді  қажет  етіп  отыр.  Қазіргі  уақытта  суармалы  жерлердің  53495  гектары 

әртүрлі  жағдайға  байланысты  пайдаланылмай  отыр,  оның  ішінде:  1291  гектары  тұзданған,  

6166  гектары  су  шықпай  қалған,  471  гектары  су  астында  қалған,  суландыру  жүйесінің  бұзылуынан 

1063  гектар,  көл-дренаж  жүйелерінің  ақаулығынан  113  гектар  және  44 391  гектар  басқа  да 

себептерден. 

Мәліметтерге  сәйкес,  қазіргі  күні  пайдаланып  отырған  барлық  егістік  жерлердің  тек  

24  пайызы  жақсы  жағдайда,  43,5  пайызы  орташа,  ал  32,5  пайызы  жер  асты  суларының  жоғарылап, 

тұздануына  байланысты қанағаттандырғысыз  жағдайда  болса,  облыстағы  күріш  егісінің  70  пайызға 

жуығы  тұзданған.  Осы  егіс  көлемін  сумен  қамтамасыз  ететін  барлық  магистралды  және 

шаруашылықаралық  суару  және  қашыртқы  жүйелеріне  күрделі  жөндеу  жұмыстарының 

жүргізілмеуіне байланысты, жер асты су деңгейлері көтерілген. 

2010  жылдан  бастап  облыстағы  ірі  Солтүстік  және  Оңтүстік  қашыртқыларына,  К-2,  К-2-1,  

К-2-2,  К-2

і

  қашыртқыларына  республикалық  бюджеттен  қаражат  бөлініп,  тазарту,  гидротехникалық 

құрылыстарды жөндеу жұмыстары жүргізілді.  

Осы бөлінген бюджет қаражаты арқасында жүргізілген жұмыстар оң нәтижесін беруде. Атап 

айтар  болсақ,  тазартылған  432,5  км  қашыртқының  арқасында  ауданы  125909  гектар  суармалы 

жерлердің  мелиоративтік  жағдайы  жақсарды,  жер  асты  суларының  деңгейі  төмендеуде,  қоршаған 

ортаның экологиялық жағдайы жақсаруда. 

Қашыртқылар бойынша атқарылған жұмыстар 2-кестеде келтірілді [4]. 

 

2 - кесте – Қашыртқылар бойынша атқарылған жұмыстар 

 

№ 

Қашыртқы аттары 

Атқарылған жұмыстар 

Жалпы  құны, 

теңге 

Қызмет 

көрсететін 

ауданы, га 

1 

Солтүстік қашыртқы 

1.

 

Пк300-ПК1182 

аралығы 

тазартылды. 

2.

 

6  дана  көпір,  1  дана  акведук,  3 

дана дюкер жөнделді. 

507573900 

31992 

2 

Оңтүстік қашыртқы 

Пк0-пк1500  аралығы  тазартылды.  9 

дана  көпір,  4  дана  акведук,  1  дана 

гидромостик жөнделді. 

1153167277 

67658 

3 

К-2, К-2-1, К-2-2,  

К-2

і 

қашыртқылары 

1. Тазартылғаны 87,812 км  

2.  5  дана  көпір,  3  дана  акведук,  1 

дана  дюкер, 1  дана насос станциясы 

ғимараты,  2  тұрғын  үй,  1  дана  су 

бекеті және тағы басқалар жөнделді. 

1042625092 

9647 

4 

Батыс 

Қармақшы 

қашыртқысы 

36,6 км тазартылды 

496500000 

5824 

5 

Оңтүстік қашыртқы - 12 

30,1 км тазартылды 

255000000 

2964 

6 

К-9 

12 км тазартылды 

19836141 

2000 

7 

Оңтүстік қашыртқы-16 

27,74 км тазартылды 

274120000 

5824 

 

Жиыны 

432,452 км 

3748822410 

125909 

 

Суармалы жерлердің ауданы мен өнімділігінің кемуі, ирригациялық жүйелердің техникалық 

жағдайларының нашарлап, топырақтарының тозуына тікелей байланысты. Осы себептер, олардың су 

өткізгіштік  қабілеттерін  төмендетіп,  суару  суының  тиімсіз  шығынының  мөлшерін  арттырады.  Оған 

қосымша күріш атыздарының тегіс болмауынан гектарына 35 мың м

3

-тан  артық  су  жұмсалады,  бұл 

тиісті  мөлшерден  1,5  есе  артық.  Сондықтан,  күріш  шаруашылығын  тиімді  дамыту  үшін  күріш 

ауыспалы  егістігі  дақылдарын  өсірудің  су  және  ресурс  үнемдегіш  технологияларын  енгізуге  қол 

жеткізу өзекті мәселе.  

Қазіргі  уақытта  әлемдік  практикада  күріштің  топырағын  минималды  өңдеудің  түрлі 

модификациялары  әзірленген.  Ы.Жақаев  атындағы  Қазақ  күріш  шаруашылығы  ғылыми-зерттеу 

институтында  жүргізілген  күріш  және  әртараптандыру  дақылдарын  өсірудің  минималды 

технологиясын  қолдану  тәжірибелері  суармалы  жерлердің  мелиоративтік  жағдайын  жақсартуға, 

тұқым  мен  жанар-жағармайды  үнемдеуге  мүмкіндік  болатынын  көрсетті.  Топырақты  минималды 

118 

 

өңдеу  технологиясы  бойынша  күріш  жүйесінде  КПН-4,0  культиваторын  қолдану  арам  шөптермен 

күресуге, топырақ бетінің тегістігін ұзақ жылдар бойы сақтауға, су, ресурс үнемдеу жолымен өнімнің 

өзіндік құнын төмендетуге, дақылдың өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.  

Қазіргі  кезде  күріш  атыздарын  суару  кезінде  орташа  су  деңгейі  қажетті  10-12  см  орнына  

22-25  см  шамасында  ұсталады.  Күріш  егу  практикасында  тегістеу  кезіндегі  орындалған  жұмыс 

дәлдігі    ±2,5  -3,0  см  болуы  тиіс.  Дұрыс  тегістелмеген  атызда  гектарына  6-10  мың  м

3 

су  артық 

жұмсалады.  

Топырақ бетінің тегістігі ±2,5 -3,0 см күріш атыздарының артықшылығы мыналар: 

-

 

егістіктегі дақыл тез және біркелкі піседі; 

-

 

егістіктің арам шөптермен ластануы азаяды; 

-

 

суармалы жерде суды таяз ұстаудан су үнемделеді; 

-

 

биік жерлерде болатын қайта тұздану болмайды; 

-

 

минералды  тыңайтқыштардың  оңтайлы  мөлшері  және  агротехникалық  шаралардың 

тиімділігі артады; 

-

 

күріштен кейінгі дақылдардың өсіп дамуына қолайлы жағдайлар жасалады. 

КПН-4,0  культиваторы  күзде  сүдігер  жүргізіліп  үлгірмеген,  жаңадан  ашылған,  тегістелген 

жерлерде жүргізілді. Топырақты дайындаудың қалыптасқан 7-8 операциясының: сүдігер жырту, ерте 

көктемде  дискілеу,  тыңайтқыш  беру,  соқамен  аудармай  жырту,  дискілеу,  тырмалау,  таптаудың 

орнына 4 операция: тыңайтқыш беру, КПН 4,0 культиваторымен 15 см тереңдікте өңдеу (қопсыту), 

дискілеу, тырмалау жүргізілді. Алғашқы суды 12-15 см деңгейде ұстаса, күріштің көгін алған соң пісу 

дәуіріне дейін оны 10-12 см, кейде 8-10 см-ге дейін төмендетіп ұстауға қол жеткізілді. Су шығынын 

анықтау үшін әрбір атызға қойылатын арнайы құрал-жабдықтың болмауынан математикалық есептеу 

жолы арқылы күріш дақылына суарылатын су шығыны кемінде 18-20%-ға төмендегені анықталды. 

Шаруашылықтар  бойынша  күріштің  өнімділігі  мен  атыздардың  арамшөптермен  ластануы 

жайлы мәліметтер алынды (3- кесте). 

 

3  –  кесте  –  Топырақ  өңдеу  әдістерінің  атыздардың  арамшөппен  ластануына  және  күріштің 

көктеп шығуына әсері 

 

Шаруашылықтар 

атауы 

Қолданылған 

технологиялар 

Арамшөп (қамыс) саны,  

м

2

/дана 

Көктеп шыққан 

күріш өсімдігі, 

м

2

/дана 

Өнгіштік, 

% 

Өңдегенге 

дейін 

Өңдегеннен 

кейін 

«Шаған Жер» ЖШС 

қалыптасқан 

33 

10 

224 

32,0 

минималды 

32 

- 

231 

33,0 

«Ырза Агро» ЖШС 

қалыптасқан 

24 

7 

215 

30,7 

минималды 

25 

3 

227 

32,4 

«Мағжан и К» ЖШС 

қалыптасқан 

27 

5 

226 

32,8 

минималды 

28 

1 

243 

34,7 

«Ы.Жақаев  атындағы 

ҚКҒЗИ» ЖШС 

қалыптасқан 

32 

8 

227 

32,4 

минималды 

31 

2 

238 

34,0 

  

Кестедегі  мәліметтерден  қолданыстағы  технологияға  қарағанда  минималды  өңдеу 

технологиясының көрсеткіштері жоғары екенін көруге болады.  

 

4- кесте - Күріш өсіру технологияларының жұмсалатын шығын мен күріш өніміне әсері 

 

Шаруашылық 

тар атауы 

Егіс 

көле 

мі, га 

1 гектарға жұмсалған 

шығын, теңге 

Өнімділік, ц/га 

Үнемделген қаражат 

қалыптас 

қан 

техноло 

гияда 

жаңа 

техноло 

гияда 

қалыптас

қан 

техноло 

гияда 

жаңа 

техноло 

гияда 

қалыптасқан 

техноло 

гияда 

жаңа 

техноло 

гияда 

«Шаған  Жер» 

ЖШС 

300 

150 000 

130 000 

45,0 

49,7 

43500 

13050,0 

«Ырза  Агро» 

100 

150 000 

130 000 

40,3 

43,6 

36500 

3650,0 

119 

 

ЖШС 

«Мағжан 

и 

К» ЖШС 

10 

150 000 

130 000 

50,0 

53,9 

39500 

395,0 

«Ы.Жақаев 

атындағы 

ҚКҒЗИ» 

ЖШС 

500 

150 000 

130 000 

37,1 

40,0 

34500 

17250,0 

Барлығы 

910 

- 

- 

 

 

 

34345,0 

 

Кестеде  көрсетілгендей,  жаңа  технология  енгізілген  шаруашылықтарда  қалыптасқан 

технологиямен  салыстырғанда  күріш  өнімділігі  орташа  2,9-4,7  ц/га  жоғары,  ал  шығын  керісінше 

20000 га/теңгеге төмен болды [5]. 

Күріш өсірудің жаңа технологиясын өндіріске енгізудің қорытындысы: 

-

 

күріштен гектарына орташа 2,9-4,7 ц өнім артық жиналады; 

-

 

тұқым  себер  алдында  атқарылатын  жұмыстар  саны  7-8  операциядан  3-4  операцияға  дейін 

кемиді және гектарына 20 мың теңгеге жуық қаражат үнемделеді; 

-

 

күрішті суаруға жұмсалатын су шығыны 18-20%-ға кемиді; 

-

 

себілетін тұқым 20%-ға дейін үнемделеді; 

-

 

КПН-4,0  культиваторымен  топырақты  өңдеуге  кететін  уақыт  жерді  соқамен  жыртып, 

тегістеуге кететін уақыттан 2,5-3 есе аз жұмсалады. 

 

жүктеу/скачать 7,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: