ӨНДІРІСТІҢ ПРОЦЕССТЕ БҰЙЫМДАРДЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ

42 
 
Жеңіл  өнеркәсіптін,  «кез  келген  жерде»  орналаса  беретін  саласы  - тігін  өнеркәсібі.  Ол 
көбінесе  тұтынушыға  таяу  орналасады.  Өнімнің  негізгі  бөлігін  шағын  тігін  шеберханалары 
шығарады. Бірақ Шымкентте «Восход» сияқты ірі фабрикалар да бар. 
Бұл мақала киім бөлшегінің  материалдарын көлденең  бағытта 
υ
к
 жылдамдықпен  кесу және 
түзу бұрышты қалыптастыру туралы.  
Материалды тек қана көлденең бағытта
υ
к 
жылдамдықпен  кесу немесе тілу барысында кесуші 
жиегі материалмен бірге түзу бұрышты қалыптастырады, ал бұл жағдайда жұмысшы бұрыш 
р
α
өз 
кезегінде  өткірлену  бұрышына 
з
α
(1  сурет)  тең  болады.  Егер  пышақ  төмен  қарай  қозғалуы 
барысында  жиек  үстіндегі  Анүктесі  t  уақытта  S  =
υ
г 
⋅
  t  тең  болатын  жолды  жүріп  өтеді.  Егер  жол 
АА
2
тең болса, онда АА
2
= 
υ
г
⋅
 t тең болады[1, 2]. 
Түзубұрышты үш бұрыштан АА
2
В мынаны анықтаймыз: 
2
/
1
2
2
з
tg
В
А
АА
α
=
немесе
2
/
1
2
г
з
tg
В
А
t
α
υ
=
⋅
. 
Пышақтың 
υ
в 
жылдамдықпен  бір  уақытта  қозғалуы  барысында  және  көлденең  бағытта 
υ
г
 
жылдамдықпен  қозғалуы  барысында  А  нүктесі  осы  уақытта  tАА
1
  жолын  басып  өтеді,  ал  оның 
жылдамдығы мына теңдеуге тең болады:  
2
г
2
υ
υ
υ
+
=
в
о
                                      
             (1) 
 
1  суреттен  көрініп  отырғандай 
υ
о 
жылдамдығын  нәтижелеуші  вектор  бағыты 
υ
г 
және 
υ
в 
жылдамдықтарының өзара қатынастарына байланысты болып келеді. Ал аталған жылдамдықтар кесу 
бұрышын өлшеуді іске асыратын жазықтық күйін анықтайды [3]. 
S
2 
жол ұзындығы мұндай жағдайда төмендегі теңдеуге тең болады: 
t
АА
S
о
⋅
=
=
υ
1
2
. 
Түзубұрышты үш бұрыштан АА
1
В мынаны табамыз: 
t
tg
В
А
АА
о
р
⋅
=
=
υ
α
2
/
1
1
. 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 сурет  - Күрделі кесу барысында жұмысшы бұрыштың трансформациялау сұлбасы. 
 
 
Өйткені екі жағдайда да уақыттың ұзақтығы бірдей болады, сонда: 
г
1
2
υ
υ
S
S
o
=
немесе
г
2
2
1
2
1
υ
α
υ
α
⋅
=
⋅
з
р
tg
В
А
tg
В
А
о
. 
АА
1
В и АА
2
В
1
 үшбұрышының А
1
В и А
2
В
1
 жақтары бірдей болады, сондықтан да:  
А 
А
1 
А
2 
α
р
 
α
з
 
υ
г
 
В 
В
1 
υ
о
 
υ
в
 

43 
 
г
2
2
υ
α
υ
α
⋅
=
⋅
з
tg
о
tg
р
, 
мұндағы: 
о
з
tg
tg
р
υ
υ
α
α
г
2
2
⋅
=
   
                                       (2) 
Өйткені 
о
υ
υ <
г
  болғанда,  онда
1
/
г
<
о
υ
υ
болады,  сондықтан  да  егер,  пышақ  көлденең  не 
болмаса  вертикальді  бағытта  орын  ауысатын  болса,  онда,  яғни,  кесу  бұрышы  қашан  да  өткірлену 
бұрышынан төмен болады [2, 4] .   
Сайып  келгенде,  күрделі  қозғалыс  барысында  кесу  бұрышының  жалпы  түрдегі  өзгеруі  өз 
кезегінде  жылдамдық,  кесуші  жиектің  өткірлену  бұрышының,  көлбеулік  бұрышының 
арақатынастарымен  және  салыстырмалы  қозғалыстың  бағытымен  анықталады. 
β
  бұрышын  ескере 
отырып бұрышты анықтауға арналған теңдеу төмендегінше түрге келеді: 
Көлденең бағыттағы жұмысшы салыстырмалы қозғалыс барысында 
о
Sin
з
р
υ
υ
β
α
α
г
⋅
⋅
≈
 
Вертикальді  бағыттағы жұмысшы салыстырмалы қозғалыс барысында 
о
Cos
з
р
υ
υ
β
α
α
г
⋅
⋅
≈
 
К  коэффициенті  арқылы  жылдамдықтар  арақатынасын 
о
υ
υ
г
 
деп  белгілеп,  мына  теңдеуді 
аламыз: 
Көлденең қозғалыс үшін: 
2
1
K
Sin
з
р
+
⋅
≈
β
α
α
,            
 
                              (3) 
Вертикальді қозғалыс үшін: 
2
1
K
Сos
з
р
+
⋅
≈
β
α
α
.     
 
 
 
                  (4) 
Соңғы  теңдеуді  талдауы  өз  кезегінде  К  коэффициенті  шамасының  жоғарылауымен  кесу 
бұрышының мейлінше кіші мөлшерде болатыны көрсетілді.  
Сонымен,  егер 
з
α
=  20
°
  және 
β
    =  90
°
  болса,  онда  К=5  барысында 
р
α
≈
  4
°
  болады.  Кесу 
бұрышының  аса  жоғары  деңгейде  өзгеруі  К  коэффициентінің  0  ден  10  дейін  өзгеруі  барысында 
болады.  К  коэффициентін  жоғарылату  шамасы  бойынша  жұмысшы  бұрышты  төмендету 
интенсивтілігі  түседі  де,  ал  жылдамдық  бойынша   
г
υ
υ
⋅
>
100
в
жоғарылату  жүйелі  болып 
табылмайды,  өйткені  мұндай  жағдайда  кесу  бұрышы  мейлінше  төмендеп,  ал  энергия  шығыны  мен 
инерционды жүктемелер мөлшері жоғарылайды (2 сурет).  

44 
 
 
2 сурет  - К коэффициентіне кесу бұрышының
р
α
байланыстылығы. 
Сонымен қатар кесуші құрал және материалдың аралығындағы үйкеліс нәтижесінде кесілген 
материалдардың  деструкциясына  алып  келетін  жылубөлгіштігі  жоғары  көрсеткішке  ие  болады,  ал 
синтетикалық  материалдарды  кесу  барысында  қабаттарының  пісіріліп  қосылуы  немесе  құрал  беті 
қабыршақтармен қапталады, ал бұл өз кезегінде өзінің кесу қабілетін жоғалтады.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.  Лемешко  М.А.  Установка  для  гранулирования  отходов  кожевенных  материалов.// 
Аннотированный перечень НИР и ОКР, рекомендуемых к внедрению, вып.2.-Шахты: ШТИБО, 1986. 
 2. Сборник задач по математической физике /Бурдак Б.М. и др. –М.: Наука, 1972. –688с. 
 3. Материаловедение изделий из кожи: Учебник для вузов /Под общ. Ред. Ю.А.Зыбина. –М.: 
Легкая индустрия, 1968. –380с 
4.  Методическое  руководство  по  изучению  оборудования  подготовительно-раскройного  
производства швейных и обувных предприятий. / Сост. Бескоровайный В.В. – Шахты,  ШТИБО, 1984 
– 50 с. 
 
ФОРМИРОВАНИЕ РЕЖУЩЕГО И ПРЯМОГО УГЛА СО СКОРОСТЬЮ РЕЗАНИЯ 
υ
к
 
МАТЕРИАЛОВ ОДЕЖДЫ В ПОПЕРЕЧНОМ НАПРАВЛЕНИИ 
Г.Д. Кайранбеков,  А.Н. Куралбаева, А.Б. Ахметова, Б.Б. Кабулов 
 
Аннотация: На основании проведенных исследований только в поперечном направлении 
материала  формируется  прямой  угол  режущей  кромки  вместе  с  материалом  со  скоростью 
резки 
υ
к   
при  резке  или  кройке.  В  ходе  исследования  получены  уравнения,  описывающие  этот 
процесс. В результате трения материала и режущего инструмента тепловыделение достигает 
высоких  показателей,  что  приводит  к  деструкции  нарезанного  материала,  а  при  резке 
 
1
°
20
′
 
 1
°
10
′
 
 1
°
 
 
  
0
°
50
′
 
 
   0
°
40
′
 
      
0
°
30
′
 
 
0
°
20
′
 
 
 0
°
10
′
 
10    25           50              75         100               150                 200 
К
есу
 б
ұр
ы
шы
α
р
 , 
гр
ад
 
з
α
=20
°
 
β
 
К коэффициенті 

45 
 
синтетических  материалов  происходит  сваривание  слоев  или  поверхность  инструмента 
покрывается оболочкой, при этом, в свою очередь, утрачивается способность резки.
  
 
 
THE FORMATION OF CUTTING AND STRAIGHT EDGE WITH 
υ
к
 CUTTING SPEED 
OF CLOTHING MATERIALS IN THE TRANSVERSE DIRECTION 
G.D. Kairanbekov, A.N. Kuralbaeva, A.B. Achmetova, B.B. Kabulov 
 
Abstract: On the basis of the conducted research only in the transverse direction of the material is 
formed at a right angle to the cutting edge along with the material with the 
υ
к
 cutting speed to be used for 
cutting  or  cutting.  The  study  derived  equations  that  describe  this  process.  As  a  result  of  friction  of  the 
material  and  cutting  tool  heat  reaches  high  levels,  which  leads  to  destruction  of  the  cut  material,  and 
when cutting synthetic materials, the welding layer or the surface of the tool covered by the sheath, thus, 
in turn, lost the cutting ability. 
 
 
ӘОЖ 6857.312.1.02 
А.Н. Құралбаева
1
, Ғ.Д. Қайранбеков
1
, А.А. Ауелбекова
1
, Б.Б. Кабулов
2
  
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
1 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
2 
 
АЯҚ КИІМ ӨҢІН ДАЙЫНДАУДА МИКРОКАПИЛЛЯРДА  ЫЛҒАЛДЫҢ  ЖҮРУІ  
СҰЙЫҚТЫҚ  НЕМЕСЕ  БУ ТҮРІНДЕ  БОЛУЫ 
 
Аннотация: Жүргізілген зерттеу жұмыстары негізінде аяқ киім өңін дайындау барысында 
қолданылатын табиғи былғары типтік коллоидты капиллярлы-кеуекті денеге жатады, онда ылғал 
сұйық  немесе  бу  түрінде  орын  ауысады.  Микрокапиллярда  ылғалдың  жүруі  сұйықтық  немесе  бу 
түрінде болуы мүмкін және де мын теңдеумен анықталады. 
 
Түйінді сөздер: микрокапилляр, макрокапилляр, аяқ киім өңі, табиғи былғары өнімдері 
 
Сапалы  аяқ  киім  таза  былғарыдан  жасалуы  керек.  Талапқа  сай  болғандықтан  да  олардың 
бағасын кез келгеннің қалтасы көтере бермейді. Ең сапалы өнім саналатын, нағыз италиялық сапа – 
«Baldinini», «Nando Muzi», «Loriblu», «Marino Fabiani» кәсіпорындарының аяқ киімдерін ауқаттылар 
ғана алмаса, жалпы жұртқа қолжетімді баға емес. Италияда жасалған киімдерді қатардағы қызметкер 
4-5  жалақысын  жинаса  әзер  алады.  Орта  дәулеттілердің  бәрі  бірдей  1  мың  АҚШ  долларына 
бағаланатын аяқ киімдерді ала бермейді. 40-70 мың теңге тұратын етіктерді қанағат тұтады. Әрине, 
20-30 мың теңгеге аяқ киім сатып алғандарына мәз болатындар да бар. Денсаулықты күту үшін қам 
жасауға  осылайша  әлеуметтік  жағдай  қолбайлау  болады.  Сосын  халықтың  басым  бөлігі,  амал  жоқ, 
мүмкіндігіне  қарай  базарлардағы  300-500  теңгенің  сүйретпелерін,  1500-4000  теңгенің  жазғы  аяқ 
киімдерін, 5-15 мыңға бағаланған етіктерді алуға мәжбүр. Көпшілік бір маусымда алмастырып киюге 
қос-қостап  аяқ  киім  алмайтыны  рас.  Сол  бір  киім  жұмысқа  да,  қонаққа  да,  базарға  да,  басқаға  да 
киіледі. Әрине, онсыз да сапасыз аяқ киімдер мұндай «тірлікке» шыдас бермейді. Бір маусым түгілі, 
бір айға жетпей киюге жарамсыз болып жатады. Тым сапасыз аяқ киімдерді жөндеуге етікшілер де 
ықыласты емес. Себебі, екі күннен соң-ақ киюге келмей қалатынын біледі. Ілекерге келтіріп, әйтеуір 
жөндей  салуға  клиент  жоғалтып  алудан  қорқады.  Тағы  бір  айта  кетер  жәйт,  жөндеу  құны  сол  аяқ 
киімнің жарты бағасы тұрады. Ескіні жөндеткенше, тағы біреуін сатып алғанды жөн санап, базарға 
тартамыз. 
Егер отандық аяқ киім өндірісін дамытуға күш салынса, онда, ең алдымен, ел тұрғындарының 
денсаулығын сақтап қалуға айтарлықтай ықпал етер еді. Аты жеңіл болғанмен, өндірістің бұл түрінің 
жағдайы  мәз  емес.  Кезінде  дүрілдеп  тұрған  аяқ  киім  шығаратын  «Жетісу»,  киім  тігетін  «1  май» 
фабрикалары  (Алматы)  жоқ.  Шымкенттегі  «Восход»,  Ақтөбенің,  Қызылорданың  аяқ  киім 
фабрикалары да әлдеқашан жабылған. 
Сондықтан,  Қазақстандық  аяқ  киім  өндірісін  өндірісін  жандандыру  қажет.  Мамандардың 
айтуынша,  бұл  өнеркәсіптің  бағын  ашу  үш  мәселеге  байланысты:  баға,  салық,  кеден  қызметі. 
Өкінішке орай тері бояйтын бояулардан бастап, аяқ киімді жөндейтін материалдарға дейін шетелден 
тасымалданады.  

46 
 
Аяқ  киім  өңін  дайындау  барысында  қолданылатын  табиғи  былғары  типтік  коллоидты 
капиллярлы- кеуекті денеге жатады, онда ылғал сұйық немесе бу түрінде орын ауысады.  
А.В.  Лыков  және  Ю.Л.  Кавказовпен  капиллярлы-кеуекті  денеде  ылғалдың  орын 
ауыстыруының келесі сипаттамаларын ұсынды: 
- микрокапиллярда орын ауыстыру; 
- макрокапиллярда орын ауыстыру; 
- конденсирленген ылғалдың капиллярда орын ауыстыруы; 
- адсорбирленген қабатта орын ауыстыру. 
Микрокапиллярда  ылғалдың жүруі сұйықтық  немесе бу  түрінде болуы  мүмкін және  де  мын 
теңдеумен анықталады [1]. 
 
(
)
,
Т
а
и
а
-
Т
k
и
k
a
j
j
j
о
Т
1
о
1
о
Т
о
2
1
2
э
э
пл
пл
k
∇
⋅
−
∇
⋅
⋅
−
⋅
+
∇
⋅
⋅
+
−
=
+
=
⋅
∇
⋅
ρ
ρ
ρ
ρ
                                        (1) 
мұндағы: 
k
2
а
- түрлі ылғалқұрамдыға жатқызылатын коллоидты денедегі диффузия коэффициенті;  
Т
пл
пл
k
k
,
  -  сұйықтықтың  изотермиялық  және  бейизотермиялық  қозғалысына  сәйкес 
коэффициенттер; 
о
ρ
 - абсолютті құрғақ дене тығыздығы; 
Т
и
∇
∇
,
 - ылғалқұрам және температураға сәйкес градиенттер; 
Т
1
1
э
э
а
а
,
  -  кеуекті  денедегі  будың  эффузиясына  және  термиялық  эффузиясына  сәйкес 
коэффициенттер. 
Бірінші  болып  көрсетілген  екі  теңдеу  сұйық  күйдегі  ылғалдың  диффузионды  жолмен 
(Пуазейль  бойынша  тұтқырлық)  тасымалдануымен  сипатталса,  ал  үшінші  және  төртінші  теңдеу 
ылғалдың эффузия буы түрінде (Кнудсенді диффузия) тасымалдануымен сипатталады. 
Т
1
1
э
э
а
а
,
мәндері төмендегі теңдеуге сәйкес тең болады: 
,
;
о
1
э
Т
1
T
1
э
о
1
1
T
f
R
M
r
1,064
а
T
f
R
M
r
1,064
1
а
u
э
э
ρ
ρ
⋅






∂
∂
⋅
⋅
⋅






∂
∂
⋅
⋅
⋅
⋅
=
=
                                                 (2) 
мұндағы:
э
r
- будың молекулярлы ағымының эквивалентті радиусы;  
1
М  - будың молекулярлы салмағы; 
R   - әмбебап газ тұрақтысы. 
Бейизотермиялық шарт барысында макрокапиллярда сұйық тәріздес ылғалдың тасымалдануы 
мына төмендегі теңдеумен сипатталады:  
Т
а
и
a
j
о
Т
2
о
2
2
кап
кап
кап
∇
⋅
⋅
−
∇
⋅
⋅
−
=
ρ
ρ
, 
мұндағы:   
Т
2
2
кап
кап
а
  
,
a
  -  сұйықтықтың  капиллярлы  диффузиясы  және  термодиффузияларының 
коэффициенттері. 
( )
( )
dr
r
s
f
r
r
r
r
s
f
r
4
cos
a
o
2
2
2
2
кап
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
∫
η
θ
σ
  ,                                                  (3 ) 
( )
dr
r
s
f
r
r
r
dT
r
4
d
cos
a
o
2
2
2
T
2
o
кап
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
∫
η
ρ
σ
θ
ρ
,                                             (4) 
мұндағы:  
2
ρ
– сұйықтық тығыздығы; 
σ
- беттік созу коэффициенті; 
θ
-  ылғалдандыру бұрышы; 
2
η
-  сұйықтық тұтқырлығы; 

47 
 
( )
r
f
s
- кеуек радиусы бойынша дененің беттік кеуектілігін дифференциалды қисық тарату. 
Макрокапиллярда  буды  диффузиялы  немесе  эффузиялы  тасымалдау  өз  кезегінде 
гидродинамикалық  жылулық  және  диффузиялық  сырғумен  негізделетін  көрінетін  (конвективті) 
қозғалыс  орнына  ие  болып  табылады.  Будың  жалпы  ағымының  қосындысы  мына  теңдеумен 
анықталады: 
Т
а
и
a
j
о
Т
1
о
1
1
кап
кап
∇
⋅
⋅
−
∇
⋅
⋅
−
=
ρ
ρ
,                                               (5) 
мұндағы:   
Т
1
1
кап
кап
а
  
,
a
  -  капиллярлы  –  кеуекті  денедегі  бу  түріндегі  ылғалдың  диффузия 
және термиялық диффузияларының сәйкесінше коэффициенттері. 




∂
∂
⋅








⋅
+
















⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
⋅
и
Р
Т
k
p
k
М
k
M
-
1
RT
M
D
а
1
1
10
1
10
1
12
1
о
1
эфф
дс
кап
ε
ρ
ρ
ε
ρ
)
(
 
                            (6) 
,
.
/
)
(
k
k
А
Т
Т
Р
k
Т
Р
k
М
k
M
-
1
RT
M
D
а
с
т
и
эфф
и
p
дс
кап
10
1
1
1
10
1
10
1
12
1
о
Т
1
⋅
⋅
−
∂
∂
⋅








⋅
+
+




∂
∂
⋅








⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
⋅
ρ
ε
ρ
ρ
ε
ρ
                                        (7) 
мұндағы:
1
ε
 - будың тасымалдануына кедергі келтіруші сипаттағы коэффициент; 
12
D
-сұйықтыққа бу диффузиясының коэффициенті; 
10
ρ
 - салыстырмалы концентрация градиенті ; 
с
т
д.с
k
k
.
,
- диффузиялы және жылулық сырғудың сәйкесінше коэффициенті; 
эфф
k
- эффузионды қозғалыс коэффициенті; 
р
k
 - жалпы қысым коэффициенті ; 
1
р
- будың парциальді қысымы. 
Сайып  келгенде,  коллоиты  капиллярлы-кеуекті  денеде  ылғалдың  тасымалдануы  төмендегі   
тепе   теңсіздікпеннн сипатталады: 
(
)
Т
и
a
Т
а
и
a
j
о
о
Т
о
т
т
т
∇
⋅
+
∇
⋅
−
=
⋅
−
∇
⋅
⋅
−
=
∇
⋅
δ
ρ
ρ
ρ
,                         (8) 
мұндағы:   
δ
– термодиффузияның салыстырмалы коэффициенті. 
т
т
а
а
Т
=
δ
 
Т
т
т
а
а ,
және 
δ
коэффициенттері сәйкесінше төмендегі теңсіздіктерге тең болады: 
,
,
k
т
а
кап
т
а
k
т
а
k
кап
т
а
кап
k
т
кап
т
т
k
т
т
т
Т
Т
Т
а
а
а
а
а
а
кап
+
⋅
+
⋅
=
+
=
+
=
δ
δ
δ
 
мұндағы:   
Т
кап
т
кап
т
а
а
,
-      ылғалдың  капиллярлы  диффузиялы  және  термодинамикалық 
диффузиясының коэффициенттері; 
Т
k
т
k
т
а
а
,
  -        коллоидты  денедегі  ылғалдың  диффузиялы  және  термодиффузиялы 
коэффициенттері. 
Жоғарыда қарастырылған коэффициенттер төмендегі теңсіздікке сәйкесінше тең болады: 

48 
 
Т
Т
1
Т
2
1
Т
2
Т
1
Т
пл
k
э
k
т
пл
k
э
k
т
кап
кап
т
кап
2
кап
1
кап
т
а
а
k
а
а
а
а
а
а
а
а
а
+
=
+
=
+
+
=
+
=
;
;
;
 
Сонымен  қатар,  зерттеу  жұмыстары  негізінде  аяқ  киім  өңін  дайындау  барысында 
қолданылатын  табиғи  былғары  типтік  коллоидты  капиллярлы-кеуекті  денеге  жатады,  онда  ылғал 
сұйық  немесе  бу  түрінде  орын  ауысады.  Микрокапиллярда  ылғалдың  жүруі  сұйықтық  немесе  бу 
түрінде болуы мүмкін және де мын теңдеумен анықталады.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.  Проектирование  и  расчет  машин  обувных  и  швейных  производств:  Учебное  пособие  для 
вузов / Под ред. А.И.Комиссарова. –М.: машиностроение, 1978. –431 с.  
2. Разумов И.М. Псевдоожижение и пневмотранспорт сыпучих материалов. –М.: Химия, 1982.  
3. Расчет и конструирование роторных машин /Кельзон А.С., Журавлев Ю.Н., Январев Н.В. и 
др. – Л.: Машиносроение, 1977. –288с. 
 
НАЛИЧИЕ ВЛАГИ В МИКРОКАПИЛЛЯРАХ В ВИДЕ ПАРА ИЛИ ЖИДКОСТИ ПРИ 
ПОДГОТОВКЕ ЦВЕТА ОБУВИ 
А.Н. Куралбаева, Г.Д. Кайранбеков, А.А. Ауелбекова, Б.Б. Кабулов 
  
Аннотация: В ходе исследований при подготовке цвета обуви используемая натуральная 
кожа  относится  к  типичному  коллоидному  капиллярно-пористому  телу,  при  этом  влага 
переходит  в  жидкое  или  парообразное  состояние.  В  микрокопилляре  движение  влаги 
происходит  в  жидком  или  парообразном  состоянии,  а  также  описывается  множеством 
зависимостей. 
 
THE PRESENCE OF MOISTURE IN MICROCAPILLARIES IN THE FORM OF VAPOR 
OR LIQUID IN THE PREPARATION OF THE SHOES COLOR 
 
 A.N. Kuralbaeva, G.D. Kairanbekov,  A.A. Auelbekova, B.B. Kabulov  
 
Abstract:
  During  the  research  for  colors  of  the  shoes  are  used  leather  refers  to  typical  colloidal 
capillary-porous  body,  the  moisture  is  transported  in  liquid  or  vaporous  condition.  In  microcapillary 
moisture movement occurs in liquid or vapor state and is described by a set of dependencies. 
 
 
ӘОЖ 6857.312.1.02 
А.Н. Құралбаева
1
, Ғ.Д. Қайранбеков
1
, Ж.К. Имангалиева
1
, Б.Б. Кабулов
2
  
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
1 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
2 
 
АЯҚ  КИІМ  ӨНДІРІСІНДЕГІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ  ҰСАҚТАУДА  ПЫШАҚПЕН КЕСУ, 
ФРЕЗЕРЛЕУ НЕМЕСЕ  ТЕГІСТЕУ  ЖОЛЫМЕН  ІСКЕ АСУЫ 
 
 Аннотация: Жүргізілген зерттеу жұмыстары негізінде аяқ киім өндірісіндегі қалдықтарды 
ұсақтауда пышақпен кесу өз кезегінде фрезерлеу немесе тегістеу жолымен іске асуы мүмкін  екені 
анықталды.  Фрезерлеу  барысында  материалдарды  кесу  процесі  келесі  жағдайда    қарастыруға 
болады. Фреза жүздері О нүктесі бойымен 
ω
 жылдамдықпен айнала отырып, қалыңдығы бойынша 
түйіршіктерге оған келе жатқан материалды кесіп тастайды. 
 
Кілт сөздер: фрезерлеу, тегістеу, кесу және тілу жүздері, кесу бұрышы. 
 
Бүгін жеңіл өнеркәсіптің ең маңызды саласы – аяқ киім өндірісі. Алайда, отандық өнім туралы 
айтқанда  еріксіз  ауызды  қу  шөппен  сүртеміз.  Өкінішке  қарай,  аяқ  киім  нарығында  біздің  отандық 
өнімнің  алатын  үлесі  аз  екен.   Себебі,  Үкімет  халықтың  аяғына  не  киіп  жүргеніне  мән  бермейтін 
сияқты. Аяқ киім үшін қазақтардың көрші елдердің қалтасын қампитып, экономикасын шарықтатып 

49 
 
жатқанын  білсе.  КСРО-ның  аты  күркіреп  тұрған  жылдарда  Қазақстанда   11  аяқ  киім  фабрикасы 
жұмыс  істегенін  білеміз.  Сол  фабрикалардан  50  миллион  пар  аяқ  киім  шығатын.  Яғни,  ешкімге 
жалтақтамай өзіміздің аяқ киімізді киіп шығатынбыз [1].  
Қазір елімізде тері өңдеу саласында 32 кәсіпорын жұмыс істейді. Оның бесеуі ғана аяқ киім 
өндірісінде  екен.  Олардың  өнімдері  еркін  саудаға  шығарыла  бермейді.  Негізінен,  арнайы 
тапсырыстармен ғана жұмыс істейді. Яғни, олар қорғаныс саласының қызметкерлері, әскерилер және 
басқа да күш құрылымдарындағы мамандарға арнап аяқ киім тігеді. Жалпы, аяқ киім рыногындағы 
біздің өнімдердің үлесі ─ 3,5 пайыз. 
Отандық тауарлар өндірісін жандандыру қажет. Мамандардың айтуынша, жеңіл өнеркәсіптің 
бағын ашу үш мәселеге байланысты: баға, салық, кеден қызметі. Тері бояйтын бояулардан бастап, аяқ 
киімді  жөндейтін  материалдарға  дейін  шетелден  тасымалданады.  2001  жылы  қосылған  құнға  са-
лынатын  салыққа  нөлдік  ставка  тағайындалғаннан  кейін  аяқ  киім  өндірісі  күрт  өскені  соншалық, 
жеңіл өнеркәсіпті өркендетуде әлемдегі алдыңғы қатарлы елдердің қатарында тұрған Қытайдың өзі 
біздің  жеңіл  өнеркәсіптің  болашағы  зор  екендігін  мойындап  қалған  еді.  Дегенмен,  2002  жылы 
жеңілдік алынып тасталғаннан соң, аталған сала бәз-баяғы қалпына келді. Отандық кәсіпкерлер жеңіл 
өнеркәсіппен  айналысқаннан  гөрі  шикізат  өндіруді  тиімді  санауына  салықтың  артуы  себеп  болып 
отыр. 
Мәліметтерге  сүйенсек,  Қытайдың  әлемдік  аяқ  киім  шығару  саласындағы  үлесі  60  пайызға 
дейін  жеткен.  Дүние  жүзінде  шығарылатын  10  миллиард  жұп  аяқ  киімнің  6  миллиардын  Қытай 
өндіреді  екен.  Ал  қазақстандықтар  тұтынатын  киімдердің  45-48  пайызы,  аяқ  киімдердің  75  пайызы 
Қытай  тауарлары.  Аяқ  киімдердің  10  пайызын  –  Ресей,  14  пайызын  –  Түркия,  Италия,  Германия, 
Нидерланды және басқа елдер импорттайды екен. 
Бүгіндері республикамызда содан 5 фабрика қалыпты. Ал, алтауы нарық деген тажалға қарсы 
тұра алмай, банкроттың қамытын киді. Жоғарыдағы 11  фабриканың бірі – Гурьев  аяқ киім тігу және 
жөндеу  фабрикасы  болатын.  Аталған  фабрика  1965  жылы  ашылып,  1996  жылы  жабылғанға  дейін 
жұмыс істеді. 
Енді  республикамыздағы  жағдайға  тоқталып  өтейік.  Бүгіндері  Оңтүстік  астана  Алматы 
қаласында үш аяқ киім фабрикасы бар. Үш фабриканың бір жылда шығаратын өнімі 67 мың жұп аяқ 
киімге  жететін  көрінеді.  Сондай-ақ,  Қостанай,  Алматы,  Тараз,  Ақтау  қалаларында  аяқ  киім 
фабрикалары  мен  цехтары  жұмыс  істейді.  Жалпы  былғары  аяқ  киім  және  тері  өңдеу  өнеркәсіптері 
бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс жасап келеді.  
Еліміздің тері өңдеу өнеркәсібінің негізгі орталықтары Алматыдағы Өтеген батыр, Петропавл, 
Рудный  қалаларында  орналасқан.  Ал  «Жетісу»  аяқ  киім  фабрикасында  өнеркәсіпті  қайта  жаңғырту 
жұмысы  жүріп  жатыр.  Қазақстандағы  аяқ  киім  индустриясының  жетекшісі  болған  бұл  өнеркәсіп 
орнын  іскер  адамдар  нарықтың  қиын  жағдайдан  сақтап  қалды.  Қазір  негізінен  әскери  өнеркәсіп 
кешені мен түрлі кәсіпорын жұмысшыларына туфлиден етікке дейінгі барлық аяқ киімдер тігілуде. 
Әзірге,  ішкі  нарықта  сұраныс  көп  көрінеді.  Тұтынушылардың  арасында  әскери  өнеркәсіптен 
Республикалық  гвардия,  Президент  күзеті,  Қорғаныс  министрлігі,  Ішкі  істер  министрлігінің 
құрылымдары мен Ұлттық қауіпсіздік органдары ал, өндірісі саласынан «ҚазМұнайГаз»,  «Қазақстан 
теміржолы» ұлттық компаниялары бар. Өткен жылдан бастап фабрика  «Қазақмыс» корпорациясына 
қызмет көрсете бастады. 
Республикамызда  кейбір  өндірушілер  балаларға  арналған  аяқ  киімді  нарыққа  шағын 
партиялармен шығарып жатыр. Осыдан бір жыл бұрын Алматыда балалар аяқ киімін шығаратын цех 
іске кірісті. Мұнда жұмыс жасайтын 7 адам айына 200 пар аяқ киім тігіп үлгереді. 
Бұл  мақала  аяқ  киім  өндірісіндегі  қалдықтарды  ұсақтауда  пышақпен  кесу  өз  кезегінде 
фрезерлеу немесе тегістеу жолымен іске асуы туралы.  
Фрезерлеу  барысында  материалдарды  кесу  процесті  келесі  жағдайда    қарастыруға  болады. 
Фреза  жүздері  О  нүктесі  бойымен 
ω
  жылдамдықпен  айнала  отырып,  қалыңдығы  бойынша 
түйіршіктерге  оған  келе  жатқан  материалды  кесіп  тастайды.  Олар  материалға  С  нүктесінен  кіріп, 
түйіршіктерді кесе отырып СС
1
қисықтығымен қозғала отырып С
1
 нүктесінен шығып кетеді [2, 3]. 
Фрезерлеу  процесінде  кесу  күшейткіші  Р  материалдан  лезвияның  шығуы  барысында 
минималды  мәнге  ие  болатын  және  онымен  бірге 
γ
    бұрышты  құра  отырып  материалдың  қозғалыс 
бағытына  қатыстылығы  бойынша  өзінің  шамасы  және  бағытын  өзгертеді.  Р  кесу  күшейткішін 
көлденең және вертикальді құрамдастарға қоя отырып мына теңдеуді аламыз [4]: 
γ
γ
Sin
Р
P
Cos
Р
Р
в
г
⋅
=
⋅
=
,
, 
Кесу  жазықтығында  материалды  бұзатын 
г
Р
күшін  жоғарылату  үшін  міндетті  түрде 
γ
 

50 
 
бұрышын төмендету қажет, яғни, жаңқа қалыңдығын төмендету қажет, осының себебінен фрезерлеу 
процессінде материалды деформациялаушы 
в
Р
күшіде сәйкесінше төмен болады. 
 Формулада көрініп отырғандай, жаңқа қалыңдықтары өз кезегінде 0  ден 
тах
а
 дейінгі мәнде 
өзгеріске  ұшырайды.  Жазық  бұйымды  фрезерлеу  процессі  барысында  жаңқалардың  максималды 
қалыңдығы 
∆
АВС
1
 табылады, соның ішіндегі  
 
z
n
S
S
АС
z
⋅
=
=
min
1
 
мұндағы: 
z
S
- тіске беру; 
min
S
- бір минуттағы беру; 
n , z- фрезалардың айналу жиілігі және тістер саны. 
Сонда  
ϕ
ϕ
ϕ
2
min
min
max
1 Cos
z
n
S
Sin
z
n
S
Sin
S
a
z
−
⋅
⋅
=
⋅
⋅
=
⋅
=
 
Фреза тістерінің материалмен жанасу бұрышын мына теңдеуден тапсақ болады: 
(
)
D
t
R
t
R
Cos
2
1
−
=
−
=
ϕ
 
мұндағы: t – кесу тереңдігі; 
R –фреза радиусы. 
Демек,  
2
2
min
2
min
max
2
2
1
1
D
t
D
t
z
n
S
D
t
z
n
S
a
−
⋅
=





 −
−
⋅
⋅
=
 
2
2
/ D
t
төменгі мәндерін ала отырып, мына теңдеуді аламыз: 
D
t
z
n
D
t
z
n
S
a
м
⋅
=
⋅
=
υ
60
2
2
min
max
,                                                      (1) 
(1) формуласынан көрініп отырғандай, яғни, жаңқа қалыңдығын 
м
υ
төмендете отырып немесе 
n, z , D мәндерін жоғарылата отырып төмендетсек болады деген сөз.  
Фрезерлеу  процесінде  фреза  тістері  материалдың  кедергісін  R
o
,  тіс  бұрышына  материал 
қысымының  күшін  N    және    N
1
  ,  тіс  бұрыштарынан  материалдың  үйкеліс  күштерін  F  и  F
1
  алдын 
алады. Осы кедергілерді алдын алу үшін материалды беру жылдамдығы бағытындағы барлық күштер 
проекциясына  тең  келетін  фреза  тістері  қозғалысы  бағытына  Р  күшін  салу  керек,  яғни,  оны  мына 
теңдеумен мәнерлесек түсінікті болады: 
(
)
β
β
Sin
Cos
f
N
f
N
Р
Р
о
+
⋅
+
⋅
+
=
1
1
 
мұндағы: 
о
Р
 - өткір лезвиямен кесу күші; 
1
, f
f
 - тіс бұрышымен материалдың үйкеліс коэффициенті; 
β – кесу бұрышы. 
Тегістеу  (шлифование)  өз  өзін  өткір  бұрыштары  кесуші  лезвия  ретінде  әсер  ететін  қатты 
абразивті материалдар (корунд, карборунда және т.б.) бөлшектерінің көмегімен іске асырылатын кесу 
процессі ретінде қарастырады.  Тегістеу процессі өз кезегінде бірқатар ерекшеліктерге ие болады [5]: 
-
 
20 – 50 м/с жететін аса жоғары кесу жылдамдығы; 
- тегістеуші құрал (дөңгелек, бас, бөрене) жұмыс процессінде ауыспалы қимадан жаңқаларды 
алып қалатын жеке түйршіктерден тұрады; 
-  құралдағы  абразивті  түйіршіктер  өз  еркінше  аралықты  сақтай  отырып  орналасқан, 
сондықтан да кесу бұрышы ауыспалы мәнге ие болып табылады; 
-  бұйымды  өңдеу  процессінде  тегістеу  құралының  геометриясын  өзгерту  мүмкін  емес, 
сондықтан да тегістеу процессін басқару материалды кестетіндердің басқа да түрлерін басқарғаннан 
әлде қайда күрделі болып келеді; 
-  тегістеу  құралдары  өзін  өзі  қайраушы  қасиетке  ие  болып  табылады,  яғни,  өтпес 
түйіршіктерді  өткірлеуші  қабілетке  ие  болып  табылады.  Осының  нәтижесінде  кесу  процесінде 

51 
 
тұрақты түрде жаңа жұмыс істетілмеген түйіршіктер кіреді.  
Бұйымды  өңдеу  барысында  сыртқы,  ішкі  және  жазық  тегістегіштер  қолданылады.  Соңғы 
тегістеуші өз кезегінде перифериялы ретінде де дөңгелек басы ретінде де шығарыла береді. Дөңгелек 
басымен жазық тегістеу аса жоғары өнімділікті береді, өйткені  мұнымен қатар оның бір жүрісінде 
беттің  үлкен  көлемді  ауданы  өңделеді.  Сонымен  қатар  ұшымен  тегістеу  барысында  шеңбердің 
ауытқуы аз шамада өңделген бет рельефіне әсер етеді, осыған байланысты аса жоғары дәлділік және 
кішігірім түктілік қамтамасыз етіледі.  
Тегістеу барысында пайда болатын күштер жеке абразивті түйіршіктердің жалпы күштерінің 
қосындысын анықтайды. Көп ретте негізінен кесудің шеңберлі күшін  
о
Р
анықтайды : 
z
в
a
R
Р
s
s
s
о
⋅
⋅
⋅
=
,            
 
                                         (2) 
мұндағы: 
s
R
- кесудің шекті кедергісі; 
s
s
в
a ,
- түйіршіктердің орташа қалыңдығы және орташа ендігі; 
z
- бір уақытта жұмыс істеуші түйіршіктер саны. 
Сонымен,  жүргізілген  зерттеу  жұмыстары  негізінде  аяқ  киім  өндірісіндегі  қалдықтарды 
ұсақтауда  пышақпен  кесу  өз  кезегінде  фрезерлеу  немесе  тегістеу  жолымен  іске  асуы  мүмкін    екені 
анықталды. Фрезерлеу барысында материалдарды кесу процесі келесі жағдайда  қарастыруға болады. 
Фреза  жүздері  О  нүктесі  бойымен 
ω
  жылдамдықпен  айнала  отырып,  қалыңдығы  бойынша 
түйіршіктерге оған келе жатқан материалды кесіп тастайды. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1. http://www.m-astana.kz/  
2.  Краснов  Б.Я.  Материаловедение  обувного  и  кожгалантерейного  производства.  -  М.: 
Легпромбытиздат, 1988. - 208 с. 
3.  Ю.А.  Карагезян,  Б.В.  Разумовская,  Б.П.  Григорьев.  Новое  отечественное  оборудование 
обувного производства. – М.: Легпромбытиздат,1990. – 168 с. 
4. Сборник задач по математической физике /Бурдак Б.М. и др. – М.: Наука, 1972. – 688 с. 
5.  Зурабян  К.М.  и  др.  Справочник  по  материалам,  применяемым  в  производстве  обуви  и 
кожгалантереи. – М.: Изд-во «Shoe Icons», 2003. – 209 с. 
 
ИЗМЕЛЬЧЕНИЕ И ОБРЕЗКА ОТХОДОВ ПРОИЗВОДСТВА ОБУВИ ПУТЕМ 
ФРЕЗЕРОВАНИЯ ИЛИ ШЛИФОВАНИЯ  
А.Н. Куралбаева, Г.Д. Кайранбеков, Ж.К. Имангалиева, Б.Б. Кабулов 
 
Аннотация: 
На основании проведенных исследований измельчения отходов производства 
обуви,  в  свою  очередь,  может  быть  установлено,  что  измельчение  и  обрезка  отходов 
осуществляется  путем  шлифования  или  фрезерования.  Процесс  резания  материалов  путем 
фрезерования можно рассмотреть следующим образом: лезвия фрезы, вращаясь вокруг точки О 
со  скоростью 
ω
, удаляют материал в виде гранул по толщине материала. 
 
THE CRUSHING AND CUTTING WASTE PRODUCTION OF SHOES BY  
MILLING OR GRINDING 
 
A.N. Kuralbaeva,  G.D. Kairanbekov, J.K. Imangalieva, B.B. Kabulov 
 
 Abstract: On the basis of the conducted researches crushing production of shoes, in turn, can be 
established  that  the  crushing  and  cutting  waste  is  carried  out  by  grinding  or  milling. 
The  process  of 
cutting materials by milling can be seen as follows: 
blades of the cutters, rotating around point O with a 
speed 
ω
 remove material in the form of granules by the thickness of the material. 
  
 
 

52 
 
УДК: 621.91.01 
Д.Т. Жайлаубаев, Ж.К. Карибаева, С.С. Шахова   
Государственный университет имени Шакарима города Семей  
 
ОПТИМИЗАЦИЯ РЕЖИМОВ РЕЗАНИЯ ОБЕСПЕЧИВАЮЩИХ ТРЕБУЕМУЮ 
ТОЧНОСТЬ ОБРАБОТКИ ДЕТАЛИ «БАРАБАН» 
 
Аннотация: Основной целью  оптимизации режимов резания является точность обработки, 
для  достижения  которой  необходим  анализ  баланса  точности  операции
.  Режимы  резания, 
удовлетворяющие  двум  критериям  оптимальности,  обычно  не  совпадают  между  собой.  Поэтому 
существует необходимость выбора оптимальных режимов резания, при которых один из критериев 
оптимальности будет вынужденно иметь экстремальное значение. 
 
Ключевые  слова:  режимы  резания,  скорость  резания,  подача,  точность,  погрешность, 
оптимизация 
 
Деталь «барабан» входит в узел – барабан в сборе и применяется  в различных модификациях 
кранов  и  электроталей  (рисунок  1).  Барабаны  относятся  к  классу  полых  цилиндрических  деталей  – 
тел вращения, обрабатываемые поверхности которых расположены концентрично.  
Барабаны  выпускают  для  многослойной  и  однослойной  навивок  каната.  Барабаны  для 
многослойной навивки применяют только при очень большой длине навиваемого каната. Они могут 
иметь гладкую поверхность или поверхность с витой канавкой. С обеих сторон барабаны снабжаются 
бортами (ребордами), выступающими над верхним слоем уложенного каната не менее чем на два его 
диаметра,  а гладкие барабаны для сварных цепей – бортами, выступающими не менее чем на ширину 
звена цепи. 
 
 
Рисунок 1 –Барабаны с нарезанными винтовыми канавками 
 
При  многослойной  навивке  каната  первый  слой  ложится  по  винтовой  линии.  Каждый 
последующий слой имеет противоположное направление навивки. При этом каждый виток верхнего 
слоя  навивки  пересекает  виток  ранее  уложенного  слоя,  что  вызывает  образование  выпуклости  на 
этом месте. 
Барабаны выполняются литыми из чугуна или из  стали и сварными из стали. В механизмах 
подъема, относящихся к 5-й и 6-й группам режима работы, а также механизмов, транспортирующих 
расплавленный металл, жидкий шлак и т.п., барабаны должны выполняться только из стали. 
Стенки  барабана  испытывают  сложное  напряжение  сжатия,  кручения  и  изгиба.  В  барабанах 
длиной  менее  трех диаметров  напряжения  от кручения  и  изгиба  не  превышают  обычно  10-15  %  от 
напряжения сжатия. Поэтому в этом случае стенку барабана обычно рассчитывают только на сжатие 

53 
 
В  большинстве  случаев  в  грузоподъемных  машинах  применяются  нарезные  барабаны  для 
однослойной  навивки  каната.  Канавки,  нарезанные  на  поверхности  барабана  (по  винтовой  линии), 
увеличивают поверхность соприкосновения, чем уменьшают напряжения смятия, устраняют трение 
между соседними витками и износ каната (рисунок 2). Поэтому при нарезных барабанах срок службы 
каната  увеличивается.  При  наличии  сдвоенного  полиспаста  на  барабане  предусматривают  два 
рабочих  участка  со  встречной  нарезкой,  это  желобчатые  винтовые  канавки  с  шагом,  на  2  -3  мм 
превышающим диаметр каната, винтовые канавки могут быть как одно- так и разнонаправленными  
[1]. 
 
 
Рисунок 2 – Профиль канавки для каната при однослойной навивке 
где t - шаг нарезки, D
2
 – диаметр намотки,d –диаметр каната, R – радиус нарезки, δ – 
минимальная толщина стенки барабана, D
1
 = D - 2δ; 
 
Сварные  барабаны  и  отливки  из  стального  литья  подвергаются  отжигу  для  снятия 
напряжений до механической обработки 
 [2]. Барабаны бывают больших размеров, обрабатываемые 
на  АО  Павлодарский  машиностроительный  завод  (АО  ПМЗ)  достигают  размеров  до  825мм. 
Механическая  обработка  барабанов  является  трудоемким  процессом,  требующим  применения  во 
время  работы  грузоподъёмных  средств  [1].  Также  для  обработки  требуется  зачастую 
крупногабаритное специальное токарное и расточное металлорежущее оборудование, в частности на 
АО  ПМЗ  применяются  станки  токарно  -  карусельный  1541,  станок  горизонтально-расточной 
2Н636ГФ1, станок токарно-винторезный 165. 
Кратко  о  технических  характеристиках  станков:  1541  -  Станок  токарно-карусельный 
вертикальный.  Токарно-карусельный  станок  1540  предназначен  для  механической  обработки 
изделий  большой  массы  с  относительно  небольшой  длиной  по  сравнению  с  диаметром.  По  своим 
техническим  характеристикам  этот  станок  является  аналогом  отечественного  карусельного  станка 
1541.  Отличительной  особенностью  оборудование  для  механической  обработки  металла  этого  типа 
является  вертикальное  расположение  шпинделя.  На  его  верхнем  конце  находится  планшайба,  на 
которой  с  помощью  кулачков,  имеющих  радиальное  перемещение,  устанавливается  и  закрепляется 
обрабатываемое  изделие.  Изделие  совершает  главное  вращательное  движение,  а  инструмент, 
закрепленный  на  суппорте,  -  поступательное  движение  подачи.  Шпиндель  станка  частично 
разгружен, т.к. массу изделия и силы резания воспринимают круговые направляющие планшайбы. На 
токарно-карусельном станке 1540 можно производить: обтачивание и растачивание цилиндрических 
и  конических  поверхностей.  Протачивание  торцовых  поверхностей.  Прорезку  канавок  и  отрезку. 
Сверление,  зенкерование  и  развёртывание  центральных  отверстий.  Максимальная  высота 
устанавливаемого  изделия  1000  мм,  максимальный  диаметр  устанавливаемого  изделия  1600  мм,  
Масса  станка  достигает  17800кг.    Токарно-винторезный  станок  165  -  устаревшая  модель  станков 
1М65
  и 
1Н65
  -  одного  из  самых  распространённых  на  территории  бывшего  СССР  станка, 
позволяющего  производить  токарную  обработку  деталей  средних  и  больших  размеров.  Токарно-
винторезный  станок 165  зарекомендовал  себя  как  надёжный  и  неприхотливый,  не  требующий 
повышенного  внимания.  Токарно-винторезный  станок 165  предназначен  для  обработки 
цилиндрических,  конических  и  сложных  поверхностей  -  как  внутренних,  так  и  наружных,  а  так же 
для нарезания резьбы. Для обработки торцовых поверхностей заготовок применяются разнообразные 
резцы,  развертки,  сверла,  зенкеры,  а  так  же  плашки  и  метчики.  Наибольший  обрабатываемый 
диаметр  над  станиной  –  1000  мм.  Диаметр  обработки  над  суппортом  650мм  и  расстояние  между 
центрами 3000 – 10000мм. Горизонтально-расточной станок модели 2Н636ГФ1 используется для 
обработки  корпусных  деталей.  Данная  модификация  оснащена  ЧПУ  с  цифровой  индикацией  и 
предварительным  набором  координат.  Диаметр  нормального  выдвижного  шпинделя,  мм:  125. 

54 
 
Максимальная масса обрабатываемого изделия, т: 8. Расстояние от торца шпинделя до торца люнета 
задней  стойки,  мм:  наименьшее:  1000,  наибольшее:  3450.  Наибольшее  перемещение  встроенного 
поворотного стола, мм: поперечное: 1400, продольное: 1600. 
Как мы видим имеющиеся станки, за исключением 2Н636ГФ1, далеко не современные станки 
и аналоги подобных станков для обработки крупногабаритных и тяжелых заготовок стоят довольно 
дорого  и  не  всегда  возможно  их  приобретение.  Поэтому  для  достижения  необходимого  качества 
таких  крупногабаритных  деталей  как  барабан  необходимы  сбалансированные,  учитывающие  все 
факторы, режимы механической обработки. Методика расчетов режимов резания должна учитывать 
экономичность  и  точность  обработки,  качество  поверхности,  и  должна  быть  связана  с  величиной 
допуска  на  обработку  и  анализом  погрешностей  обработки  как  зависящих,  так  и  не  зависящих  от 
режимов резания, т.е. должна строиться на анализе баланса точности операции, а также обеспечивать, 
условия  работы  без  брака    [3].  Важное  значение  также  имеет  выбор  параметров  точности,  по 
которому  производится  расчет  режимов  резания.  К  нему  должны  предъявляться    следующие 
требования: 
- наличие фундаментальной зависимости от режимов резания данных по погрешности резания 
по влиянию отдельных составляющих на суммарную погрешность обработки; 
- отображение выбранным параметром точности условий работы и назначения детали; 
-  возможность  быстрой  и  обоснованной  оценки  точности  обработки  ,что  позволит  оценить 
соответсвие  фактических  и  оптимальных  режимов  резания  и  проверить  правильность  расчета 
суммарной  погрешности  обработки  и  ее  отдельных  составляющих,  а  также  их  «удельный  вес»  в 
суммарной погрешности обработки  [4]. 
Оптимальность  режимов  резания  определяется  по  сложному  критерию,  состоящему  из 
нескольких частных, которыми могут быть себестоимость обработки, производительность обработки, 
точность  обработки,  чистота  обрабатываемой  поверхности  и  качество  поверхностного  слоя.  Эти 
критерии  определяют  экономичность  изготовления  и  эксплуатационные  характеристики  машин  и 
приборов 
 [3]. 
Режимы  резания,  удовлетворяющие  одновременно  всем  или  хотя  бы  двум  критериям 
оптимальности, обычно не совпадают между собой. Поэтому имеется возможность выбора режимов 
резания,  при  которых  лишь  один  критерий  оптимальности  имеет  экстремальное  значение.  Для 
конкретных  условий  обработки  сочетание  скорости  резания  и  подачи  может  обеспечить  полный 
минимум  себестоимости  обработки.  В  том  же  случае,  если    выбор  подачи  или  скорости  резания 
определяется  какими  –  либо    иными  факторами  можно  получить  лишь  приблизительный  минимум 
себестоимости  обработки  или  по  скорости  резания,  или  по  подаче.  Скорость  резания, 
соответствующая  минимальной  себестоимости,  всегда  меньше  скорости  резания,  при  которой 
производительность  обработки  максимальна.  Чем  дешевле  режущий    инструмент  и  меньше  доля 
затрат на него, тем выше по себестоимости оптимальная скорость резания и тем ближе она подходит 
к оптимальной по производительности скорости резания.  
Из  сказанного  следует,  что  более  правильной  будет  такая  постановка  задачи,  при  которой 
необходимо  добиться  соблюдения  лишь  одного  критерия  –  оптимальности  при  условии,  чтобы 
другие не выходили за заданные пределы  [1]. 
 Обычно производительность обработки определяется годовой программой выпуска изделий, 
а  точность  и  качество  обработки  –  техническими  условиями,  поэтому  наиболее  целесообразным 
является  выбор  режимов  резания,  при  которых  себестоимость  минимальна,  а  производительность, 
точности и шероховатости поверхности соответствуют заданным.  
Основываясь на данном выводе, совместно с технологами АО ПМЗ был составлен наиболее 
оптимальный  маршрут  обработки  детали  барабан  (таблица  1)  диаметром  825  мм,  используя  только 
имеющиеся на заводе ресурсы. Данный маршрут, являясь оптимальным, не является окончательным 
и  в  ходе  работы  над  диссертацией,  будет  дополняться  и  модернизироваться.  В  качестве 
модернизации  есть  предложения  по  замене  станков,  использованию  современных  режущих 
инструментов и соответственно после таких изменений будут изменены режимы резания, поскольку 
современные  станки  имеют  гораздо  больший  диапазон  скоростей,  а  инструменты,  выполненные  с 
применением современных твердых сплавов, имеют большую стойкость. 
 

55 
 
Таблица 1 – Маршрут обработки детали «обечайка барабан» 
 
№ 
Наименован
ие операции 
Содержание операции 
Оборудование 
Режущий 
инструмент 
Измерительный 
инструмент 
005  Заготовител
ьная 
Завезти лист согласно 
указанному документу 
Кран мостовой 
г/п 5т, СГП ГОСТ 
25032, 
Магнит 
грузоподъемный  
PMG-600 
 
 
010  Резка на 
МТР 
Резка заготовки  из 
листа S=40 
Машина термической 
резки Easy CUT 6001 
25GG 
Резак 
Угольник УП 
ГОСТ 3749 
Рулетка Р10У3К 
Рулетка 20 Н2П 
ГОСТ 7502 
015  Вальцовка 
Вальцевать заготовку 
согласно инструкции и  
Эскизной карты в 
обечайку барабана, до 
совмещения кромок 
Вальцы BIKO В4 2038  Четырехвал
ковые 
гидравличес
кие вальцы  
 
020  Газовая 
резка 
Отрезать по длине 
обечайки по линии 
разметки 
непровальцованную 

жүктеу/скачать 5,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: