ЖОЖ 619:614.31:637.5  профессор, Садуақасов М.С

 
 
231 
жүйке  жүйесінің  қызметін  жақсартуға  көмектеседі.  Ет  өнімдерінің  басқа  тамақ  өнімдерінен 
айрықша қасиеттері оның жоғарғы биологиялық құндылығымен сипатталады. 
Большаков  А.С  ,  Плотников  В.И.,  Рощупкин  В.И.  мәліметтері  бойынша  еттің  химиялық   
құрамына      52-78%    су,  16-21%  белок,  0,5-49%      май,  0,4-0,8%  көмірсулар,  2,5-3%  экстрактивті 
заттар,  0,7-1,3%  минералды  заттар,  ферменттер,  дәрумендер  және  т.б.  кіреді.  Қалалар,  аудан 
орталығы  мен  жұмысшылар  кентінде  базарға  түскен  тағам  өнімдерінің  қандай  да  түрлері 
болмасын,  халыққа  сатар  алдында  олардың  санитариялық  жағдайын,  залалсыздығын  және 
тауарлық  сапасын  анықтау  үшін  міндетті  түрде  ветеринариялық-санитариялық  сараптаудан 
өткізеді. Демек, тамақ өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптаудан өткізу үшін зертхана 
базарда  орналастырылады.  Урджар  ауданының  «Қуаныш»  базарындағы  зертханаға  малдың 
ұшалары  мен  ішкі  мүшелері  үнемі  сатуға  әкелініп  отырады.  Базарға  әкелінген  өнімдер  міндетті 
түрде  ветеринариялық-  санитариялық  тексеруден  өткізіледі.  Тексеру  барысында  оның  сапасына, 
сатуға  жарамдылығы  мен  товарлық  түріне,  сонымен  қатар  әр  түрлі  мал  ауруларына  тексеріледі. 
Базарда өнімді тексеруден өткізу үшін, арнайы ветеринариялық-санитариялық сараптау жасайтын 
зертханамен  қамтылған.  Біз  зерттеулерімізді  осы  Урджар  ауданының    «Қуаныш»  базарындағы 
ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханасында жүргіздік. 
Еттің  жас  екендігін  анықтау  үшін  МЕСТ  7269-84  талаптарына  сүйене  отырып  анықтадық. 
Химиялық  және  микроскопиялық  әдістер  үшін  2339-78  талаптарына  сәйкес    қолданылады. 
Методикалық нұсқауға сынама алу үшін 200-250гр. Ол үшін 4-5 мойын омыртқа тұсынан, жамбас 
және  жауырын  қалың  бұлшық  етінен  кесіліп  сынамаалдық.  Керек  болған  жағдайда,  ішкі 
ағзаларынан 200 гр алады. 
Біз осы әкелінетін еттің қалай тасымалданып әкелінетіндіген, ет әкелетін жерлердің жұқпалы 
аурулардан  таза,  таза  еместігі  жөнінде  құжаттардың  бар-жоғын,  «Қуаныш»  базарында 
ветеринариялық-   санитариялық сараптау ережелерінің сақталуын және әкелінітен еттің сапасын 
тексердік. 
Тексеру барысында «Қуаныш» базарына әкелінетін барлық еттер жұқпалы аурулардан таза 
шаруашылықтардан  әкелетіндігінін  байқадық,  ол  жөнінде  тиісті  құжат-қағаздары  журналда 
тіркелініп тұр. Ал, етті қалай тасымалдап әкелетініне келетіні  болсақ - ет тасымалдайтын көліктің 
арнайы  ет  тасуға  рұқсат  қағаздары  бар,  жеңіл  автокөліктермен  тасымалдайды.  Осы 
автокөліктердің санитарлық жағдайы қанағаттанарлық.  
Еттің  бактериялармен  ластануында  Науалы  ауданынан  әкелінген  ет  сынамаларыңда 
бактериялар саны 20 дан асты. Яғни еттің жас екендігіне күмән тудырады. 
Етті физико-химиялық тексергенде Өскемен қаласынан әкелінген 1 сынамада пероксидазада 
өзгеріс болды, қоңыр түс кеш пайда болды, бірақта қышқылдылық ортасы нормаға сай келеді. 
Сорпадан белоктардың ыдырауынан пайда болған өнімдерді анықтағанда Науалы ауылынан 
әкелінген 1 сынамада сорпа сәл бұлыңғыр  болғандықтан еттің балаусалығына күмән туғызды. 
Біз зерттеген сынамаларда Елтай ауылынан әкелінген ет балауса болып шықты. Ал Ақшоқы 
және Науалы ауылынан  әкелінген еттерден ақаулар шыққандықтан балаусалығына   күмән  туды. 
Яғни  бұл зерттелген   ет сынамаларының сапасы төмен екендігін көрсетеді.Өйткені ет өнеркәсібі 
жоғары  сапалы  өніммен  елді  қамтамсыз  етуде.  Жалпы  ет  өнімдері    халықтың    арасында    кең 
таралуда.  Оған  себеп    еттен    жасалған,  өндірілген    өнімдердің      биологиялық    құндылығының   
жоғары   болуында. 
Сондықтан сапалы ет алу қазіргі таңда өзекті мәседелердің бірі. 
 
Қолданылған әдебиеттер 
1. Послание Президента Республики Казахстан Н.Назарбаев к народу Казахстана. «Новое десятилетие 
– новый экономический подъем – новые возможности Казахстана» 29 январь, 2009 г 
2. Қырықбайұлы С., Тілеуғали Т.М. «Ветеринариялық-санитариялық сараптау практикумы» - Алматы, 
2007 ж 
3. Күзембаев Қ, Құлжанов Т, Күзембаева Г «Азық-түлік өнімдерін тану» - Алматы, 2006 – Б. 255 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
232 
УДК [619:615.9]: (574.25)                                    
Мухамадиева Н.Н. ветеринариялық медицина кафедрасының доценті 
Тоймухамбетов О.Б. ветеринариялық медицина кафедрасының студенті 
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті 
 
БАЛЫҚ ЖӘНЕ БАЛЫҚ ӨНІМДЕРІНЕ ТОКСИКОЛОГИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ 
 
В  этой  работе  были  рассмотренa  и  дана  токсикологическая  оценка  качество  мяса  рыб и 
рыбопродуктов.  С  применением    инновационных    методов  с  помощю  прибора 
вольтамперометрического анализатора полярограф АВС-1.1  компьютерным управлением 
In  this  work  were  considered  and  given  toxicological  estimation  meat  quality  of  fish  and  fishing 
products.  With  using  innovation’s  methods  with  help  of  the  instrument  voltampere  analyzer 
«polyarografh AVS-1.1» computer management 
ҚР Президентi Н. Назарбаевтың биылғы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан 
дамуының  басты  бағыты»  атты  Жолдауында  халқымыздың  әл-ауқатын  жақсартып,  елімізді 
дамытудың жолдарын көрсетіп берді.   
«Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  –  Қазақстан  дамуының  басты  бағыты»  деп  аталатын 
жолдауда  алдағы  уақытта  жүзеге  асырылуына    тиісті  10  бағытты  атап  көрсетті.  Оныншы  бағыт   
«Ауыл  шаруашылығын  дамыту»  болып  табылады.    Қазақстанның  аграрлық  секторының 
экспорттық  мүмкіндігі  өте  үлкен  және  инновацияны  енгізудегі  потенциалы  жоғары  –  деп 
белгіледі. Жоғарғы потенциалдардың біріне ет және ет өнімдері кіреді.[1] 
Балық шаруашылығы – халық шаруашылығының балық аулау, тасымалдау, қорғау және 
өсірумен,  өңдеумен,  су  өсімдіктерін  жинаумен  шұғылданатын  саласы.  Балық  шаруашылығы 
бағалы тағамдар, балық ұны, майы, теңіз өсімдіктерінен йод, маннит, агар, т.б. емдік заттар, мал 
азығы мен техникалық өнімдер өндіреді. [2] 
 Қазақстанда 1919 жылы Гурьев (қазіргі Атырау) қаласында Жайық – Жем балық аулау және 
аңшылық  басқармасы,  Арал  қаласында  Түркістан  өлкелік  балық  шаруашылығы  басқармасы 
ұйымдастырылды.  Кейін  бұл  сала  тұтынушыларға  тағамдық  белоктың  20%-ын  беретін,  қуатты 
аулау  кемелерімен  жабдықталған,  өндірістік  процестері  механикаландырылған  аса  іргелі  тамақ 
индустриясына айналды.[3]
 
Балық шаруашылығы бағалы тұқымдық балықтарды өсіріп, көбейтетін балық питомниктері, 
тауарлы-көл  және  тоған  шаруашылықтары,  машина-мелиоративтік  станциялары,  арнайы  оқу 
орындары,  балық  сататын  фирмалық  дүкендері  жұмыс  істейді.  Қазақстанның  мыңдаған  ірілі-
ұсақты көлдері мен өзендері балық шаруашылығы қызмет етеді. Олардың жалпы аумағы 7,5 млн. 
га  шамасында.  Су  айдындарының  ең  ірілері:  Каспий  теңізі,  Балқаш,  Алакөл,  Зайсан,  Маркаколь 
көлдері, Қапшағай, Бөген, Бұқтырма бөгендері, Жайық, Ертіс, Есіл өзендері. Дүние жүзі бойынша 
ауланған  бекіре  балықтарының  90%.  Қазақстан  балық  шаруашылығының  үлесіне  тиеді.  Сирек 
кездесетін дүние жүзі бойынша Маркаколь көлінің балықтары хариус пен ускуч, басқа тек Канада 
мен  Голландияда,  ал    Күршім  өзенінде  таймень  балықтары  дамыған.Қазіргі  кезде  республикада 
экологияның  нашарлауына  байланысты  су  айдынын  қорғау,  оларды  ұдайы  мелиорациялау, 
кәсіптік  балықтардың  сапасын  жақсарту,  балық  өсіру  жұмыстары  жүргізілуде.  Олардың  басым 
көпшілігі  ғылым  мен  техниканың  соңғы  жетістіктерімен  жабдықталған  балық  аулаудан  бастап, 
дайын өнімдер шығаруға дейінгі (әртүрлі консервілер дайындау, кептірілген балық және т.б.) іс-
әрекеттерді толық жүзеге асырады.[4]  
Осы  тұрғыдан  қарағанда  біздің  алдыға  қойған  мақсатымыз    Шығыс  қазақстан  өңірінің   
балық    етіне    ветеринарлық  –токсикологиялық    баға  беру  .  Жоғарыда  аталған  мақсатымызға 
байланысты келесі міндеттерді алдымызға қойдық : 
 1. Шығыс Қазақстан облысы бойынша балық етіне ветеринариялық – токсикологиялық баға 
беру де инновациалық тәсілдерді қолдану 
2.  Балық  етінің  сапасына,  қауіпсіздігіне,  биологиялық  және  азықтық  құндылығына 
ветеринариялық санитариялық баға беру болып табылады  
 
Зерттеуге арналған әдістер мен құралдар. 
Біз  балық  және  балық  өнімдеріне  токсикологиялық  баға  беруде  Шығыс  Қазақстан  облысы 
Өскемен қаласы ҚР АШМ  АӨК МИК «РВЗ» ШЖҚ РМҚ ШҚО Өскемен қаласының  филиалында 
тәжірибе  жасадық.  Біз  онда  хроматографиялық  және  вольтамперометрлі  анализдеу  әдістерін 
пайдаланып  балық  және  балық  өнімдеріндегі  ауыр  металдарды  анықтадық.  Бұл  зерттеулерді 

 
 
233 
жүргізгенде балық еті мен ет өнімдерінен сынама алынып олардағы ауыр металдарды зерттедік . 
[2] 
Ауыр  металдарды  балықтардан  және  балық  өнімдерінен  анықтау  мақсатында  қолданатын 
аспаптар: 
А. Вольтамперометрлі анализдеу аспабы Полярограф АВС -Лаборатория  ыдыстарын 
дайындау  
1.
 
 1:1 азотқышқыл ертіндісімен жуу 
2.
 
 құбырсу сумен жуылады 
3.
 
 дистилденгенсумен жуылады 
4.
 
 бидистилденгенсумен жуады (көп рет) 
5.
 
Фондық ертінділерді дайындау 
6.
 
Қаныққан хлорлы калий ертіндісі 
450мл  бидистилденгенсуға  175г  хлор  калийді  қосып  плиткаға  койып  кайнатпай  бірак 
қайнату деңгейіне дейін жеткізеді, содан соң бөлме температурасында суытып фильтрден өткізеді. 
2. Тұз қышқылының ертіндісі  1,0 моль/дм3 бір литрлік колба алып оған 82,6 см3 қаныққан 
тұз қышқылын қосып белгіге дейін бидистилденген суды құйяды.  
3.Азотқышқылды  сынап  ертіндісі,0,01  моль/дм3  0,343  г    азотқышқылын  өлшеп  алып,  оны 
100 мл колбаға салып оған 3 тамшы HCl тамызады,  белгіге дейін  бидистилденген су құйылады. 
4.Каныққан фондық ертіндіні дайындау: 200 мл колбаға  100 мл қаныққан хлорлы калий + 20 
мл 1моль/дм3 НСl+ 20 мл бидистилденген су құйяды, араластырганнан кейін 5 мл 0,01 моль/дм3 
азотқышқылды сынап қосып, белгіге дейін бидистилденген су кұйылады. 
5. Бидисстилденген су мен сұйылтылған фондық ертіндіні дайындау: 1 литр колба алып оған 
200 мл қаныққан  фондық ертіндіні кұйып,белгіге дейін бидистилденген су құйылады. 
Сынаманы дайындау 
 2  г  сынама  өлшеп  алып  фарфор  тостағаншаға  салып  муфелді  пешке  қойяды.  Сынама  күл 
болғанда  алып  бөлме  температурасына  суытып  оған  1мл  азотқышқылын  қосып,  сынаманы 
электроплитада  кептіреді,  450
о
  С  60  минута  муфелъді  пешке  қойяды,  пештен  алған  соң  суытып 
(бөлме температурасына) оған 1мл қаныққан  тұз қышқылының 1 моль/дм
3
 + 1мл оттегінің асқын 
тотығын  құйяды  да  құрғағанша  кептіреді.  Суыған  сынаманы    15  мл  араластырылған  фондық 
ертіндісімен   араластырады,  осы ертіндіні  күлсіздендіру  үшін  сүзгімен  сүзіп,  оны  25  мл  колбаға 
құйып белгіге дейін араластырып фондық ертіндісін кұйяды 
 
Санитарлық ережемен нормалар 
11.06.2003жыл № 4.01.071.03 
 
Номер 
 
Өнім түрі 
 
Улы заттар 
Рұқсат етілетін 
мөлшері мг\кг көп 
емес 
Қорғасын  
1.0 
1 
Тірі балық, салқындатылған балық, қатырылған 
фарш, ет т.б. 
Кадмий  
0.2 
Қорғасын  
10.0 
2 
Шаян тәрізділер 
Кадмий  
2.0 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
234 
ҚР  АШМ  «РВЗ»  ШЖҚ  РМК  ШҚО  бөлімі  бойынша  зерттелген  балық  және  балық 
өнімдерінің 2011 ж. Қазан айына мәлімет 
№ 
Шарушыльщтьщ аты 
№ экс 
Түскен күні 
Сынама 
саны 
Өнімніңаты 
Өнім 
партияс
ы. 
1 
ЖК Иванова О.И 
974 
30.09.2011 
1 
Тірірактар 
20 000 
кг. 
2 
Ш/қ Караоткел 
975 
30.09.2011 
1 
Тірірактар 
14 000 
кг 
3 
ЖШС «Kaz Best Fish» 
976-977 
30.09.2011 
2 
Көксерке сүбесі 
50 000 
кг. 
4 
ЖШС «Восток+ Запад» 
986-987 
04.10.2011 
2 
Табан 
50 000 
кг. 
5 
ЖК Кисамгалиев Е.К. 
990 
05.10.2011 
1 
Табан 
6000 кг 
6 
ЖШС «Зиркон» 
998-1000 
08.10.2011 
3 
Табан 
79808 
кг. 
7 
ЖК«Саверская З.И.» 
1003 
11.10.2011 
1 
Тірірактар 
25000 кг 
8 
ЖШС «Фиш Сервис» 
1006-1010 
.12.10.2011 
5 
Минтай Кета 
Қүныс балық 
Кальмар 
Камбала 
14439 кг 
6028 кг 
6260 кг 
5104 кг 
4510 кг 
9 
ЖШС «Балык Продукт 
Восток» 
1013-1015 
13.10.2011 
J
 
Көксерке сүбесі 
70 000 
кг 
10 
ЖШС «Восток + Запад» 
1016 
#13.10.2011 
1 
Көксерке сүбесі 
26 500 
кг 
11 
ЖК Малгаждаров Д 
1017-1018 
13.10.2011 
2 
Табан, алабұға 
27 250 
кг. 10 
101 кг 
12 
ЖК Иванова О.И 
1022 
15.10.2011 
1 
Көксерке 
14 370 
кг. 
13  ЖШС «Восток - Катран» 
1056-1057 
21.10.2011 
2 
Көксерке сүбесі 
48 000 
кг. 
14 
ЖК Иванова О.И 
1058-1061 
21.10.2011 
4 
Көксерке 
80 000 
кг. 
15 
ЖК Иванова О.И 
1065 
25.10.2011 
1 
Тірірактар 
10 000 
кг. 
16 
ЖШС «Восток Бизнес 
TRADE» 
1066-1067 
25.10.2011 
2 
Табан 
50 000 
кг 
17 
ЖШС «Восток Бизнес 
TRADE» 
1068-1071 
25.10.2011 
4 
Көксерке 
100 000 
кг 
18 
ЖШС «Kaz Best Fish» 
1072-1073 
26.10.2011 
2 
Көксерке сүбесі 
50 000 
кг. 
19 
ЖШС «Шынтас» 
1076-1078 
27.10.2011 
3 
Көксерке сүбесі 
75 000 
кг. 
20 
ЖК Медведева Т.П. 
1079 
28.10.2011 
1 
Пангасиус сүбесі 
18540 
кг. 
21 . 
ЖШС ,<1082-1083 
29.10.2011, 
2 
Көксерке сүбесі
 
54 000 
кг. 
 
 

 
 
235 
Зерттеу нетижесі
  
Полярограф АВС -аспабың шығарған қортындысы.
 
Қортынды:  Мұндағы зерттелген балық өнімдеріндегі ауыр металдар мөлшері:  
Кадмийй(Cd) : 0.0003 мг\ кг санитарлық қалыпты нормадан аспаған. 
Қорғасын(Pb): 0.0001 мг\ кг санитарлық қалыпты нормадан аспаған 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.
 
ҚР  Президентi  Н.  Назарбаевтың  «Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  –  Қазақстан  дамуының 
басты бағыты»  2012. 27 қантар  
2.
 
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінiң 
Балық шаруашылығы комитетi туралы ереже 
3.
 
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. 
Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002. 
География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің 
жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. 
Каймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б. ISBN 978-601-293-170-9 
 
УДК: 636.294:611.65/.67:619:618.2 
З.К. ТОКАЕВ 
декан аграрного факультета Семипалатинского государственного университета имени 
Шакарима, д.в.н., профессор 
 
 
К МАКРО-МИКРОМОРФОЛОГИИ И УЛЬТРАСТРУКТУРЕ ЯЙЦЕПРОВОДОВ 
МАРАЛУХ В ПРЕДРОДОВОМ ПЕРИОДЕ 
 
Автор  жүргізілген  зертеулеріне  сүйеніп,  буаз  марал  жұмыртқаклетка  жолының 
гистологиялық морфологиясы және ультра құрылымы жайлы деректер келтіреді, әрі бұл жайлы 
толық түсінік береді. 
On  the  basis  of  the  spent  researches  the  author  results  for  the  first  time  the  data  about  oviducts 
histomorphology and ultrastructure in the period before delivery of female of marals. 
 
Рисунок 5 - Яйцепровод марала 
в 
предродовом 
периоде.
 
а 
б 
Рисунок 2 - Яйцепровод 
марала в предродовом 
б
а 
Рисунок 3 - Яйцепровод 
марала в предродовом 
б
а 
Рисунок 4 - Яйцепровод 
марала  в  предродовом 
периоде.  Образование 
а 

 
 
236 
Морфология  и  ультраструктура  яйцепроводов  маралух  в  последней  стадии  стельности  слабо 
изучены.  Более  подробное  описание  структур  яйцепроводов  маралух  имеется  в  работах  А.П. 
Белоногова (1974, 1977), З.К. Токаева, С.П. Ермаковой, Ю.М. Малофеева, В.Г. Луницына (2002), 
З.К.Токаева (2008а,б). 
Материал  получен  от  клинически  здоровых  и  физиологически  полноценных  60  маралух, 
убитых в разные сроки постнатального периода (из них 5 - в последней стадии стельности).  
Для  исследования  характера  изменения  гистологической  структуры  яйцепроводов  маралух 
препараты фиксировали в 10% нейтральном растворе формалина, заключали в парафин и готовили 
серийные  срезы,  окрашивали  гематоксилин-эозином,  по  Ван-Гизону,  азокармином  –  по 
Гейденгайну,  а  для  ультраструктуры  фиксировали  –  в  2,5%  растворе  глютаральдегида  на  0,3М 
фосфатном  буфере  Миллонига  (рН=7,4)  при  4°С.  Срезы  готовили  на  ультрамикротоме  «Tesla», 
окрашивали  метиленовым  синис-  азуром  II  и  основным  фуксином  по  методу  Humphrey  C.,   
Pittman F. 
Для  яйцепроводов  в  предродовом  периоде  характерным  является  гипертрофированное 
состояние всех составляющих оболочек. 
Эпителий,  покрывающий  сложно  разветвленные  складки  слизистой  оболочки  (рис.  1), 
состоит  из  реснитчатых  и  секреторных  клеток.  При  этом  часто  определялись  участки 
многорядного  мерцательного  эпителия,  среди  которых  много  секреторных  элементов.  В 
перикапиллярных  участках  встречается  экстравазация  плазмы  крови  и  отек  волокнистых 
компонентов. 
Рельеф слизистой оболочки яйцепроводов на всех этапах гестации отличается выраженной 
извилистостью и «древовидностью». 
Мышечная оболочка представлена циркулярным слоем гладкомышечных клеток, за которым 
следует,  так  называемый,  сосудистый  слой.  Рыхлая  соединительная  ткань  сосудистого  слоя 
содержит  кровеносные  сосуды.  Толщина  мышечной  оболочки  у  маралух  предродового  периода 
составила 206 мкм. 
Серозная  оболочка  состоит  из  соединительно-тканного  слоя,  мезотелия.  Её  толщина 
равняется 33,3 мкм. 
Электронно-микроскопическое  исследование  эпителия  слизистой  оболочки  яйцепроводов 
выявило  наличие  реснитчатых,  безреснитчатых  и  расположенных  в  несколько  рядов  базальных 
клеток. 
Базальные  клетки  разделялись  на  темные  и  светлые  клетки.  Расположенные  на  хорошо 
выраженной  базальной  мембране  они  имели  округлую  форму  и  содержали  крупное  ядро  с 
неровными  контурами  ядерной  оболочки.  Ядра  характеризовались  наличием  крупных  ядрышек, 
примаргинальным  распределением  конденсированного  хроматина  и  узким  перинуклеарным 
пространством.  В  цитоплазме  темной  базальной  клетки  были  видны  удлиненные  канальцы  ГЭР, 
узкие  просветы  которых  были  заполнены  материалом  повышенной  электронной  плотности. 
Митохондрии имели матрикс низкой плотности и пластинчато-везикулярные кристы. Гиалоплазма 
содержала большое число рибосом и полирибосом. 
Светлые  базальные  клетки  содержали  короткие  канальцы  ГЭР,  крупные  митохондрии  с 
электронно-прозрачным  матриксом  и  частыми  кристами  (рис. 2).  В  цитоплазме  были  отмечены 
немногочисленные  рибосомы  и  электронно-плотные  мелкие  лизосомы.  Базальные  клетки 
соединялись  плотными  контактами  и  мелкими  десмосомальными  связями.  Среди  базальных 
клеток встречались лимфоциты. 
Реснитчатые  клетки  имели  продолговатую  форму  и  содержали  крупные  ядра  удлиненной 
формы  с  глубокими  инвагинациями  ядерной  оболочки,  примаргинальным  распределением 
конденсированного  хроматина  и  резко  расширенным  перинуклеарным  пространством. 
Цитоплазма  была  заполнена  крупными  митохондриями  с  электронно-прозрачным  матриксом, 
укороченными  кристами.  В  матриксе  многих  митохондрий  были  видны  миелиноподобные 
фигуры.  ГЭР  имел  форму  мелких,  укороченных  трубочек,  заполненных  материалом  умеренной 
электронной  плотности.  В  надъядерной  зоне  располагался  хорошо  развитый  комплекс  Гольджи, 
состоящий из ряда уплощенных цистерн и мелких везикул. Апикальная поверхность была покрыта 
микроворсинками  и  ресничками,  которые  состояли  из  2  центральных  и  9  периферических 
волоконец, соединенных с базальными тельцами. 
В  отдельных  реснитчатых  клетках  наблюдалось  снижение  числа  ресничек  и  появление 
мелких  электронно-плотных  секреторных  гранул  вблизи  цистерн  комплекса  Гольджи  (рис.  3). 
Данные  изменения  и  последующее  исчезновение  ресничек,  полное  появление  колбовидных 

 
 
237 
выпячиваний  и  образование  на  свободной  поверхности  гомогенных  шаровидных  гранул  секрета 
(рис. 4) свидетельствовали в пользу мнения отдельных ученых о превращении реснитчатых клеток 
в секреторные клетки. 
Безреснитчатые клетки были представлены и не несущими секреторную функцию клетками. 
Они  содержали  разветвленную  сеть  ГЭР  и  крупные  многочисленные  электронно-прозрачные 
митохондрии  с  малым  числом  крист  (рис. 5).  Апикальная  поверхность  их  была  сглажена  и  не 
имела микроворсинок и ресничек. 
Высокая  электронная  плотность  гиалоплазмы  и  форма  клеток  предполагала  возможное 
отнесение данных клеток к выклинивающим клеточным элементам. 
 
 
ВЫВОДЫ 
1.
 
Длина  яйцепроводов  маралух  составила  19  см,  разные  отрезки  –  бахромка,  ампула, 
перешеек  и  яйцепроводно-маточное  отверстие  –  имеют  свои  отличия  в  строении  слизистой 
оболочки. Характерным является гипертрофированное состояние всех составляющих оболочек. 
2.
 
Микроструктура стенки яйцепроводов у маралух предродового периода претерпевает 
циклические изменения, что выражается в увеличении эпителиального слоя.  
3.
 
У  маралух  в  эпителиальном  слое  слизистой  оболочки  преобладают  бокаловидные 
клетки, а в конце беременности происходит уменьшение не только этих, но и реснитчатых клеток. 
4.
 
На  электронно-микроскопическом  уровне  установлено,  что  увеличение  числа 
бокаловидных  клеток  в  эпителиальном  слое  слизистой  оболочки  яйцепроводов  сопровождалось 
трансформацией  реснитчатых  клеток  в  секреторные  и  появлением  большего  спектра  клеточных 
типов, что подтверждает явление бипотентности реснитчатых клеток. 

жүктеу/скачать 6,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: