Хабаршы жаратылыстану-география

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
70 
Түйін 
 «Алтын-Эмель» Мемлекеттiк Ұлттық Табиғи бақтағы Пржевальскийiнiң аты 
Н.А.Бекенова, С.М.Джамилова, А.А.Грачев, И.Т.Кумаева 
Пржевальскийдiң  аты (Equus przewalskii Polikov, 1981)  - жабайы  азиялық  атпен  жалғыз  өкiл. 
Дүниелiк фаунаның сирек кездесетiн өкiлi, Орталық Азияның эндемигi. «Алтын-Эмель» ұлттық бақтағы 
болу шарттарындағы Пржевальскийдiң атының популяцияның қазiргi күйi. 
 
 
Summary 
Horse przhevalsky in  snnp  «altyn-emel»  
N.A.Bekenova, S.M.Dzhamilova, A.A.Grachev, I.T.Kumaeva 
Przewalski horse (Equus przewalskii Polikov, 1981) - the sole representative of the Asian wild horse. 
Unique representative of the world fauna, endemic to Central Asia. Current status of the Przewalski horse 
population in conditions of existence in the National Park «Altyn-Emel». 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
71 
ЭКОЛОГИЯ 
УДК 504.54(282.255.5) 
БАЛҚАШ КӨЛІНІҢ ҚАЗІРГІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ  
 
В.Ж. Жунисбекова - 2 курс магистранты, 
К.Д. Каймулдинова - г.ғ.к., доцент 
 
Балқаш  көлі - Қазақстандағы  ең  ірі  экожүйелердің  бірі.  Көл  Балқаш – Алакөл  ойысында  
орналасқан. Көлемі – 501 мың км
2
, ұзындығы – 605 км, ені – 974 км аралығында. Ал, ең терең жері – 26 
м. Бұл көлдің 1970 жылдарындағы сипаты болса, қазір мүлдем басқаша. Жетісу өзендерінің ішінде Іле, 
Қаратал,  Ақсу  жəне  Лепсі  өзендері    Балқашқа    құяды.  Балқаш  көлі  шөл  жəне  шөлейт  табиғат 
зоналарында  орналасқандықтан,  оның  климаты  шұғыл  континентті  болып  келеді.  Су    айдынының 
булануы  өте  жоғары.   Осыған  байланысты  судың  деңгейі  тез  өзгеріп  отырады.  
Балқаш көлінің пайда болу тарихы, оның «ата тегі» ерекше  болып  келуіне  байланысты өңірдің 
дүниесі  қатал  да  əсем . Жазда  мұнда  құмды  жəне  шаңды  дауылдар  патшалық  құрса,  ал  қыста  қарлы  
борандар құтырады. 48
0
С аптапты ыстық жəне жауын-шашынсыз жаз. Мұндай климаттық жағдайлар бұл 
өлкеде бұл өлкеде тіршілік  болмайтындай көрсетеді. Алайда, олай емес.  Табиғат бізге нешінші рет екені 
белгісіз, өсімдіктер мен жануарлар  дүниесінің  бейімделуі  деген  таңғажайып мүмкідіктерін көрсетумен 
келеді.  Мүмкін,  сондықтан  да,  Балқаш  өңірінің  кез – келген  тіршілік  өкілімен  (сорақ  немесе    жыңғыл 
тоғайы, немесе кішкене кесіртке тағы басқа)  кездесу таң қалдыруынан танбайды [1]. 
 Кезінде  арнасынан асып жатқан Балқаш көлінің  Арал мен  Каспийден  кейінгі орында тұрған 
экологиясы  қауіпті  аймаққа  айналғаны  қуантарлық  жағдай  емес.  Адамның    қоршаған    ортаға    келтіріп 
жатқан кешірілмес қиянаты,  келіп жатқан зияны көбейіп  отыр.  
Балқаш көлінің  маңындағы  үлкен мыс  қорыту  зауытының  жəне өзге де кəсіпорындардың бұл 
жердің  экологиясына тигізген зардабы орасан  зор.  Соның  зардаптарынан жергілікті  тұрғындар мен 
Балқаш  көлінің  аң-құсы  қасірет  шегуде.  Мысалға, 
14 жасқа  дейінгі  балалардың 75%-ы, ересек  жастардың 78%-ы, үлкендердің 64%-ы  əр түрлі  тіс 
ауруларына  шалдыққан,  онкологиялық    аурулар,  нəрестелердің    шетінеп    кетуі,  құстардың  жаппай  
қырылып қалуы кең  етек  алған.  Балқаштың  экологиялық жағдайы жылдан – жылға  нашарлап барады. 
Ал ең қорқынышты ахуалдардың бірі - қытайлықтардың Балқаш көлінің нəрі – Іле  өзенінің өз жерінен 
бастау    алатын  бөліктерінде    қарқынды  құрылыс  жұмыстарын  (каналдар  салу,  жаңа  қалалар  соғу, 
өнеркəсіпті    дамыту    сияқты)  бастауы.  Егер  Қытай    көршіміз,  Іле  өзенінің 15 пайызын  бөгеп,  сол 
мөлшердегі  суды,  Қазақстанға  жібермесе,  Балқашта    экологиялық  апат    болуы    мүмкін.  Соған  көл 
маңындағы,  Іле  бойындағы  ирригациялық  жұмыстарды  нақты    жүйеде  жүргізілмеуі,  оның    байлығын 
(сексеуіл, қамыс жəне тағы басқа) керексіз  пайдалану, Балқаштағы балықты заңсыз аулаудың кең етек 
жайылуы кінəлі.  Сол себепті Балқаштың тағдыры тек Қазақстанның ғана емес, ол қытайдың  көмегіне 
жəне Іле  өзенінің суын дұрыс пайдалануына тікелей байланысты  болып  отыр.  Сонымен қатар, Балқаш  
экожүйесінің   одан ірі  нашарлауына  Іле өзені бойына салынған Қапшағай  су  қоймасы да əсер етті.  
1970  жылы  Қапшағай    су    қоймасындағы  Іле    өзенінің  су  бөгейтін  Қапшағай    бөгені    салынды.  Оған  
қосымша Іле  өзенін қоректендіріп  отырған  Шелек өзені Бартоғай бөгетімен бөгеліп, онда көлемі 300 
мың  м
3
    су  жинақталады.  Осылайша  Үлкен  Алматы  каналы  (БАҚ)  салынды.  Каналдың    салынуына 
баланысты Шелек өзені Ілеге құюын тоқтатты. 
Іле-Балқаш  алабының  ауыл  шаруашылығында  барынша  пайдаланумен 1965-1990 жылдар 
аралығында Балқашқа  құятын  судың  көлемі  25%-ға азайды. Іленің орта  ағысы мен төменгі  ағысында 
Шарын күріш, Шеңгелді көкөніс, Ақдала  күріш  алқаптары пайда болды.  Осының бəрі Іле-Балқаш су 
алабының табиғи жүйесінде қалыптасқан тепе-теңдік заңын бұзды. 
Балқаш  экожүйесінің  бұзылуының  зардаптары.  Іле-Балқаш  экожүйесіндегі    өзгерістер  (əсіресе 
Қапшағайдан    төменгі  бөлігі)  өте    сирек    кездесетін  Іле  тоғайын,  өзен  жағасындағы  шұрайлы 
жайылымдар мен  оның  сағасындағы қамыс - қоғаның  жойылуына  себепші  болды. Көлдің  жағалауы 
кеуіп, тұзды шаң жиі  көтерілді. Ауа райы  өзгеріп, қуаңшылық пен аңызақ желдер үдеді. 
Балқаш    көлі    соңғы    жылдары 2 метрге  жуық    төмендеп    отыр.  Осының  əсерінен    көл  
жағалаулары  батпақтанып, сорланып, тақырлар мен шөлдерге айналуда [2]. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
72 
Іле - Балқаш  экожүйесінің фаунасы мен флорасы зардап  шегуде. Балық аулау соңғы жылдары 5 
есеге  төмендесе,  уылдырық  шашу  (Қапшағай  су    қоймасы)  тіпті  азайды.  Сонымен    қатар  балықтардың 
Іле  өзені  бойындағы    егіс,  көкеніс    алқаптарына  пайдаланылған  пестицидтер,  тербицидтер  жəне 
минералды  тыңайтқыштар  қалдықтарымен  улануы    жиі  байқалуда.Мысал  ретінде  алар  болсақ,  Балқаш  
көлінде    шаршамай  балығы  тіршілік  ететін.  Іле,  Қаратал,  Ақсу,  Лепсі,  Аягөз  өзендерінің  жəне  көлдің  
өзге  де  салаларының  төменгі  ағысында    Балқаш  шаршамайы  оны  тау    етегі  зонасында  толық 
алмастыратын. Іле шаршамайы қатар жүретін. Шаршамайдың ең ірі тұқымы 80 см-ге жетіп, салмағы 10 
кг-нан  асатын.  Бір  ерекшелігі  уылдырығы    улы    болған.  Улы  уылдырығының  өзі  Шаршамайды  сақтап 
қала алмады.  
Оның  жойылып  кетуіне  себеп,  көлге  бəсекелес  балықтардың  жіберілуі,  бейбіт  көлде 
жыртқыштардың  пайда  болуы  жəне  ірірек  ұрғашы  балықтардың  көбірек  аулау  болып    табылады.  Өз  
кезегінде  шаршамай  Тұран  жолбарысы,  Алматы  апорты  немесе  Алатаудың  қарлы  шыңдары  сияқты 
өлкенің символы болған жоқ па еді [3]. 
 Іле – Балқаш  алабы  ит  тұмсығы  батпайтыын  тоғайлар,  кішігірім  көлдер,  аралдар,  аңдар  мен 
құстар мекені болатын.   Əсіресе 1960 жылдары жылына 1,5 млн-ға жуық бұлғын терісі  дайындалатын  
болса,  қазір    бұл    шаруашылық    жойылған.  Іле    бойында    жəне  көл    жағасындағы  тіршілік  ететін 
құстардың түрлері де азайып кеткен. «Қызыл кітапқа» енген аққу, бірқазан, көкқұтан тағы басқа құстар 
қазір өте сирек  кездеседі. 
Іле - Балқаш алабы  Қазақстандағы  тарихи-табиғи ескерткіштерге  бай  өлке. Бұл  өңірде  Шарын 
тау  өзені мен оның  бойындағы Шарын  тауларындағы тастағы  таңбалар мен  тас мүсіндер жəне көне  
қорғандар    жүйесі.  Əнші  құм  атты  табиғи    туындысы,  Алтынемел    ұлттық  саябағы,  Кербұлақ    сияқты 
қорыққорлар    бар.  Жетісу  деп  аталатын  бұл  аймақта 3 млн.  астам  халық    тұрады.  Ең  ірі    қалалары – 
Алматы, Талдықорған, Жаркент. 
Бұл    өңірдегі  экологиялық  ірі    мəселелер    қатарына  Балқаш  көлі  бойындағы  Балқашмыс 
комбинаты,  Приозер,  Ақсүйек  кен  рудаларын  байыту  кешендері,  Сарышаған  полигоны  жəне  Текелі 
қорғасын-мырыш  комбинаттары  осы    аймақта    тұратын  тұрғындарға    өз    зардабын  тигізіп  отыр. 1999 
жылы  «Балқаш  көлін  құтқару,  оның  бүгіні  мен  болашағы»  атты  халықаралық  деңгейде    экологиялық 
форум    өтті.  Онда  Балқаш  көлін    құтқару  мəселелері  қаралып,  нақты  шешімдер  қабылданды.  Оның 
негізгілері: 
1. 
Іле өзені бойындағы өндіріс орындарында суды тиімді пайдалануды реттеу; 
2. 
Қапшағай су қоймасынан Балқашқа жіберілетін судың үлесін тұрақтандыру; 
3. 
Ақдала мен Шарын массивтеріндегі күріш алқаптарын азайту; 
4. 
Жер асты суларын пайдалануды жүзеге асыру; 
5. 
Суармалы жерлердің көлемін шектеу [4]. 
Қорыта келсек, қазіргі уақытта  өзінде  осыншама кереметтер мен  ғажайыптарды  өзінің бойына 
жинаған,  дүниедегі «экологиялық парадокстың бірі»  болып саналатын Балқаш көліне  орасан зор  қауіп 
төніп  тұр.  Адамның  санасыз  жүргізген  саясатынан  Балқаштың  экологиялық    тепе-теңдігі  бұзылып,  ол 
жақын  уақыттың  өзінде    бұрын  үлкен  теңіз  болып,  кейін    сол    адамның  ойланбай  істелген  істерінің  
нəтижесінде  аз-ақ  уақыттың  ішінде  құрып    кеткен    Арал    теңізінің  кейпін  киюі  мүмкін.  Ал  бұндай 
жағдай өріс алса, ол Қазақстан үшін тек қана зардабын көптеген жылдарға созылатын экологиялық апат 
қана  болмайды,  ол    елдің  экономикасын  орасан  зор  көлемде  материалды  шығын  ұшыратады,  болашақ  
ұрпақты  есіндегі  өшірілмес  қайғы – қасіретке  айналады  жəне  біздің  еліміздің  жарқын  болашаққа  еркін 
аяқ басуымызға үлкен тежеу болады.   
Сол үшін біз бұл Балқаштың экологиялық ақуалы болашақ ұрпақтарымыздың мойнына ауыр жүк 
болып ілінбеуі үшін, мүмкіндігінше  өзіміздің бар  қауқарымызды салып, ұлан-ғайыр жеріміздегі бұл бір 
таңғажайып өлкені сақтап қалуымыз керек. Себебі, қазіргі Қазақстан сонау  байырғы заманнан бері, ата-
бабамыздан  келе  жатқан,  біз  үшін  тапсырылған  аманат  екенін  ұмытпау  керек.  Ал,  бізге  оны  болашақ 
ұрпақ үшін аталарымыз бергендей аман-есен аманат ретінде тапсыру міндет. Соған байланысты өкімет 
басшысынан  бастап  əр  қарапайым  қазақстандыққа  дейін  бір  күнмен  өмір  сүрмей,  тек  өз  басының 
қажеттіліктерін қамтамасыз етумен айналыспай, болашақтың қамында ойластырылғаны жөн. Ойланбай 
жасалған  кез-келген  қадам  əпрқашанда  қиындыққа  ұрындыратынын  жəне  оның  өзі  жайлы  күтпеген 
жерден  хабар беретінін есте сақтау керек. Тарихтың сабағы үйрететіндей адамның қолынан ең  жақсы 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
73 
келетіні қирату,  себебі оған  дейін миллиондаған жылдар бойы тұрған табиғаттың кереметтері, адамның 
əрекетінің кері  əсерінен не бəрі жарты ғасырда жоқ болып, жоғалып кетеді. 
Бұл  өлкелерде  бұрын  көрмеген  жəне  ауыз  аштырар    ғажайыптар  өте  мол.  Бұл  орындардың 
əсемдігі ежелден адам үшін шабыт көзі болатын. Ол дала жəне шөлдер, өзендер мен көлдер, құстар мен 
жануарлар  туралы  таңғажайып  аңыздар  туғызады.  Əрбір  геологиялық  атау  осы    жерлердің    ежелгі 
поэзиясынан ақпарат береді. Ежелгі адамдар табиғатқа аялай қарауды  білді, ол өзінің жаны барға деген 
қатынасын  сезінді,  қазіргі  жаһандық  экологиялақ  апат  жəне  зілзалалар  кезінде    коршаған  əлемге  деген 
адамның ойлы қатынасының проблемасы маңызға ие болды. Қазіргі адамның əрбір қадамы есепті жəне 
сақ болғаны жөн. Не үшін қолдан шөлдер жасауымыз керек, егер онсыз да Қазақстанда олар жеткілікті 
болса? 
Табиғаттың тарылтпайық  мөлдір кəусəр тынысын. 
Пəк табиғат, жүрегімнің тамылжыған жырысың. 
Ей, адамдар,қалай ғана қатыгездік жасайсың?! 
Ол анаң ғой, ал сен кенже ұлысың!!! 
 
1.   «Экология» Ə.С.Бейсенова. – Алматы:  Ғылым, 2004. 
2.  «Экология жəне табиғатты тиімді пайдалану». – Алматы: Ғылым, 2004. 
3.  «Қазақстанның қазіргі экологиясы». Н.Қ.Сейдақұлова. – Алматы: Мерей, 2002. 
4.  «Қазақстанның  биосферасы:  жер,  су,  радиоэкологиялық  жағдайы».  Н.Қ.Сейдақұлова. – 
Алматы, 2001. 
 
Резюме 
Современное экологическое положение озера Балхаш. 
 
В  данной  статье  рассматривается  сегодняшнее  экологическое  положение  озера  Балхаша.Тем 
самым  описывает его проблемы  и пути его решениа в будущем.  
 
Summary 
Todays ecological situatin of the  lake Balkash 
This article investigates today s  ecological situation of the lake Balkash. Furthermore it is describes the 
problems of the lake Balkash ant the ways to solve in  the future. 
 
 
УДК 551.465 
ОХРАНА ВОДНЫХ РЕСУРСОВ – ВАЖНЫЙ ФАКТОР      УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ 
КАЗАХСТАНА 
 
Д.Б. Джусупова – профессор  кафедры экологии и охраны 
 окружающей среды КазНПУ им.Абая, 
С. Нуртаев – магистрант Института магистратуры и докторантуры 
 PhD КазНПУ им.Абая 
 
В Казахстане, в результате антропогенных нагрузок, практически на всей территории нарушена 
естественная  способность  природной  среды  обеспечивать  будущее  экономическое  и  социальное 
развитие.  Рост  антропогенной  нагрузки,  превышающий  способность  водных  экосистем  к 
самовосстановлению,  привел  к  экологическому  неблагополучию  всех  основных  речных  бассейнов 
страны. Каждая область РК ощущает экологический прессинг проблем, приоритетными из которых, для 
действий на национальном уровне, были определены следующие [1]: 
- дефицит водных ресурсов; 
- деградация пастбищ и пахотных земель; 
- загрязнение атмосферного воздуха урбанизованных территорий; 
- загрязнение окружающей среды в районах нефтедобычи; 
- загрязнение окружающей среды твердыми производственными и бытовыми отходами; 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
74 
- недостаток лесов и особо охраняемых территорий; 
- загрязнение водных объектов сточными водами. 
На современном этапе среднегодовое водопотребление отраслей экономики РК снизилось с 35 до 
20  км
3
,  что  связано  с  неблагоприятными  периодами  водности,  а  также  происходящими  в  стране 
структурными  преобразованиями.  При  этом  водообеспечение  на 85% осуществляется  за  счет 
поверхностных водных источников. 
Проблема  чистой  воды  в  республике  стоит  очень  остро.  Это  обусловлено  не  только 
неравномерностью распределения водных ресурсов по регионам, но и высоким уровнем загрязненности 
водоемов.  Доказанным    считается  тот  факт,  что  в  Казахстане  практически  все  водоёмы  подвержены 
антропогенному влиянию. Качество воды в большинстве из них не отвечает нормативным требованиям. 
На  большей  части  водных  объектов,  по  данным  гидрометслужбы  РК [2] качество  воды  не 
отвечает нормативным требованиям. Реки Нура, Сыр-Дарья, оз. Балхаш, Самаркандское водохранилище 
оценены как «загряз-ненные», а реки Ульба, Брекса, Тихая, Глубочанка, Красноярка, Илек, Кара-Кенгир 
и Кенгирское водохранилище – как «грязные» и «очень грязные».  
В  таблице  приведены  данные  по  влиянию  городов  и  промышленных  центров  на  уровень 
загрязненности  вышеперечисленных  поверхностных  вод  Казахстана,  которые  актуальны  и  на 
сегодняшний день. 
 
Таблица - Влияние городов и промышленных центров на уровень загрязнен- 
ности некоторых поверхностных вод Казахстана 
 
Наименование  
пункта контроля 
Индекс загрязнен - 
ности 
   Загрязнители 
Характеристика  
качества воды 
р. Нура 
г. Темиртау 
      3,69 
Медь, 
цинк, 
фено-лы, 
нефтепродукты 
       4 класс 
     загрязненная 
вдхр.  Самарканд-ское  г. 
Темиртау 
      2,69 
Медь, 
фенолы, 
неф-
тепродукты 
        4 класс 
     загрязненная 
р. Илек 
г. Актюбинск 
      3,75 
Бор, хром (6), 
 фенолы 
        4 класс 
     загрязненная  
р. Сыр-Дарья 
г. Шардара  
      2,81 
Сульфаты, медь, фенолы 
        4 класс 
     загрязненная 
оз. Балхаш 
г. Балхаш 
        2,69 
Медь,фенолы,   
нефтепродукты 
         4 класс 
      загрязненная 
р. Ульба 
рудник «Тишинский» 
        3,94 
Медь, 
цинк, 
нефте-
продукты 
        5 класс 
      грязная 
р. Глубочанка 
с. Белоусовка 
с. Глубокое 
 
       4,38 
       4,88 
Нитраты, 
медь, 
цинк, 
нефтепро-дукты 
 
         5 класс 
         грязная 
р.  Тихая 
г. Лениногорск 
       6,21 
Медь, 
цинк, 
нефте-
продукты 
        6 класс 
   очень грязная 
р. Брекса 
г. Лениногорск 
       7,31 
Медь, 
цинк, 
нефте-
продукты, нитраты 
       6 класс 
   очень грязная 
р. Кара-Кенгир 
г. Жезказган 
       6,89 
Фенол, 
медь, 
нефте-
продукты, 
азот 
аммонийный 
      6 класс 
   очень грязная 
 
Как видно из данных таблицы основными загрязнителями водоемов служат предприятия черной 
и  цветной  металлургии,  предприятия  нефтеперерабатывающей,  химической  и  нефтехимической 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
75 
промышлен-ности.  Большинство  предприятий  этих  отраслей  имеют  несовершенную  технологию, 
следовательно  и  физически  изношенные  основные  производственные  фонды,  что  способствует 
увеличению количества вредных выбросов в атмосферу, почву и водоемы.  
Охрана  водных  ресурсов - одна  из  наиболее  сложных  проблем  водного  хозяйства.  Основной 
причиной  загрязнения  поверхностных  вод  является  сброс  в  реки  и  водоемы  неочищенных 
промышленных и коммунально-бытовых стоков. 
Сточные  воды,  отводимые  с  территорий  промышленных  предприятий,  содержат  различные 
примеси. Их разделяют  по своему составу на три вида: 
-  производственные – использованные  в  технологическом  процессе  производства  или 
получающиеся при добыче полезных ископаемых; 
-  бытовые – от санитарных узлов, производственных и непроизводственных корпусов и зданий; 
-  атмосферные – дождевые и от таяния снега. 
При  размещении,  проектировании,  строительстве  и  вводе  в  эксплуатацию  новых  и 
реконструируемых    объектов,  при  техническом  перевооружении  действующих  объектов  должно  быть 
обеспечено  соблюдение  ПДК  загрязняющих  веществ  в  воде  водоемов  и  водотоков  на  основе 
использования  малоотходной  и  безотходной  технологии,  систем  повторного  и  оборотного 
водоснабжения,  а  также  мероприятий  по  очистке,  обезвреживанию  и  обеззараживанию  сточных  вод  и 
производственных  отходов.  Не  допускается  ввод    в  эксплуатацию  новых  и  реконструированных 
объектов,  которые    не  обеспечены  очистными  сооружениями  для  предотвращения  загрязнения 
поверхностных и подземных вод. 
Для  сохранения  и  восстановления  чистоты  водоемов  представляется  необходимым 
осуществление следующих мероприятий [3]: 
-  усовершенствование  и  изменение  технологии  промышленного  и  сельскохозяйственного 
производства,  разработка  и  внедрение  технологий,  направленных    на  уменьшение  объемов 
водоотведения; 
-  обеспечение эффективной очистки коммунально-бытовых и промышленных стоков; 
-  широкое  внедрение  оборотного  водоснабжения,  расширение  повторного  использования 
очищенных сточных сбросов в реки; 
-  разработка  и  осуществление  государственных  планов  конкретных  действий  водоохранных 
мероприятий  в  масштабах  бассейнов  рек  и  водоемов  с  учетом  современного  и  перспективного 
размещения производств;  
-  с  целью  получения  новых  технологий,  обмена  опытом  необходимо  укрепление 
межгосударственного  сотрудничества  для  эффективного  управления  трансграничными  водами 
сопредельных речных бассейнов, а также сотрудничества с международными организациями в области 
продовольствия, ирригации, водных ресурсов; 
- создание условий устойчивого функционирования водохозяйственных объектов; 
-  разработка  законодательной  и  нормативной  базы  рационального  исполь-зования  и  охраны 
водных ресурсов, осуществление государственного контроля за соблюдением водного законодательства. 
Водоохранные органы - это бассейновые водохозяйственные управления, которые должны 
осуществлять планирование необходимых мероприятий, управление системами после их создания и 
контроль за качеством вод. Важным экономическим рычагом управления водными ресурсами должно 
стать совершенствование экономического механизма водопользования. Для достижения этих 
стратегических задач, определен план конкретных действий, в который  входят следующие мероприятия: 
1)  прекращение  сброса  неочищенных  хозяйственно-бытовых,  производственных  сточных  вод 
промышленных  предприятий,  сельскохозяйственных  объектов  путем  строительства  новых  и 
технического перевооружения и реконструкции существующих очистных сооружений; 
2)  обеспечение  снижения  загрязнения  водоемов  в  зависимости  от  назна-чения  до  уровня 
санитарно-гигиенических  и  рыбохозяйственных  требований  со  строгой  регламентацией  водным 
кадастром водных объектов, используемых для питьевого водоснабжения, воспроизводства, сохранения 
ценных пород рыб и других целей; 
3) защита населенных пунктов, территорий промышленных предприятий, сельскохозяйственных 
угодий от подтопления; 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
76 
4)  обустройство  водохранилищ,  укрепление  берегов,  создание  рекреа-ционных  зон, 
строительство  новых  и  реконструкция  существующих  систем  защиты  прилегающих  к  водохранилищу 
территорий от подтопления и затопления. 
В свою очередь, ограниченность водных ресурсов создает серьезные проблемы для устойчивого 
развития республики и охраны окружающей среды. Освоение располагаемых запасов нефти, газа, угля, 
цветных  и  черных  металлов,  земель  для  сельскохозяйственного  производства  требует  более 
эффективных  мер,  чем  существующие,  по  повышению  водообеспечения  регионов,  имеющих  слабый 
водоресурсный потенциал. 
Следует  отметить,  что  масштабы  и  острота  экологических  проблем,  влияющие  на  социальное 
положение и здоровье населения, вызывают серьезную озабоченность. Так, за последний десятилетний 
период зарегистрировано около 50 локальных вспышек инфекционных заболеваний, из которых 48%  - 
вследствие неудовлетворительного санитарно-технического состояния водопроводов; 24% - по причине 
неудовлетворительного  состояния  водопроводных  сетей; 20% - по  причине  использования 
поверхностных  вод  и 8% - по  причине  загрязнения  водоохранных  зон.  В  первую  очередь,  это 
заболевания, переносимые загрязненной водой. При этом ключевой проблемой является дефицит водных 
ресурсов, препятствующий устойчивому развитию республики. 
В условиях возрастающего дефицита воды в бассейнах трансграничных рек, ухудшения качества 
их  вод,  необходимо  выработать  политические  и  правовые  меры  урегулирования  водных  отношений, 
учитывающие  интересы  каждой  стороны,  и  направленных  на  поддержание  экологически  безопасного 
режима этих рек. 
С  учетом  этих  обстоятельств,  стратегической  целью  национальной  политики  по  водным 
ресурсам,  является  осуществление  долгосрочных  мер  комплексного  характера,  направленных  на 
устранение  негативных  последствий  ограниченности  водных  ресурсов  и  создание  условий  для 
экономического 
роста, 
решения 
социальных 
и 
экологических 
проблем, 
урегулирование 
межгосударственных водных отношений. При этом следует исходить из понимания того, что вода - это 
ресурс,  имеющий  экономическую  ценность  и  определяющий  устойчивость  развития  страны,  и,  что 
вопросы  количества  воды  как  на  внутренних,  так  и  на  трансграничных  реках,  нельзя  рассматривать  в 
отрыве от качества воды.  
        

жүктеу/скачать 3,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: