Хабаршы вестник

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
174 
 
 
 
 
ӘОЖ 37,01:39 
АДАМНЫҢ ДЕНЕ МҮШЕЛЕРІМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ОРЫНДАЛАТЫН ТИЫМ СӨЗДЕРДІҢ 
ТӘРБИЕЛІК МӘНІ 
 
Г. М. Әбжан  
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Ұлттық тәрбие және өзін-өзі тану кафедрасының оқытушысы, 
филология магистрі 
 
Аңдатпа:  Мақалада  ұлттық  тәрбиенің  негізі  қарастырылады.  Ұлттық  тәрбиенің  пайдалы  жақтары  жан-жақты 
пайымдалады. Жоғарғы оқу орындарында болашақ ұстаздарға педагогикалық процесті ұйымдастыруға қажетті жаңа 
педагогикалық  технологияларды  қолданудың  ролі  қарастырылады.  Қазіргі  білім  беру  технологиялары  бойынша 
жүйелі  білім  беру,  оқу  процесінде  осы  технологияларды  қолдану,  тәжірибе  жинақтау  және  болашақ  мамандарды 
алдағы кәсіби-педагогикалық қызметке қазіргі заман талабына сай жоғары сапалы білім беріп тәрбиелеу мәселелері 
қарастырылады.  
Тірек сөздер: тыйым сөздер, ишара, қоғамдық тыйымдар,табу. 
Аннотация:  В  этой  статье  рассматриваються  основа  национального  воспитания.  Широко  раскрывается 
полезность  применения  основ  национального  воспитания.  В  статье  рассматривается  роль  педагогических 
технологий  в  профессиональной  подготовке  учителя.  Использование  педагогических  технологий  в  учебном 
процессе  вуза  способствует  четкому  определению  конечной  цели,  разработке  объективных  методов  контроля, 
проект учебного процесса, определению структуры и содержанию учебно-познавательной деятельности учащихся.  
Ключевые слова: запретные слова, знаки, общественные запреты, табу. 
Abstract. Basis of National Education is considered in this article. Widely expanded the usefulness of the foundations of 
national  education.  The  article considers  the  role  of of  educational  technology in teacher training. The  use of  educational 
technology in  teaching university facilitates a  clear  definition  of  the  ultimate  goal, the  development  of objective  methods 
of monitoring,  the  project  is the  training  process, defining  the  structure and  content  of educational-cognitive  activity of 
students. 
Keywords: forbidden words, signs, public bans, taboos. 
Қазақ халқының тыйымдары ежелден келе жатқан ұлттық мәдениеттің бір бөлігі. Ғасырлар сынынан 
екшеліп, ұрпақтан-ұрпаққа ұласып келе жатқан  тыйымдардың озық үлгілері жеке тұлғаның жан-жақты 
дамуына  септігін  тигізеді.  Көшпелілер  ең  бірінші  кезекте  балаларын  әдет-ғұрып,  салт-дәстүрлер, 
тыйымдар  арқылы  тәрбиелеген.  Адамдар  Заң  деп  саналы  түрде  қабылдайтын,  халықтың  рухани 
адамгершілік  өмірінің  негізі  болып  табылатын  -  тыйымдардың  әсері  өте  күшті,  рухани  қасиеттерді 
қалыптастыратын, ел өмірімен біте қайнасып кеткен рухани байлық. Әдет- ғұрып, ишара, тыйым, дағды, 
ым – салт-дәстүр мұхитының салалары мен тармақ тамшылары болып саналады. 
 Бүгінгі таңда тәрбиедегі басты бағыт: әр адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз отанының азаматы 
болу  керек  екенін,  ұлттың  болашағы  тек  өзіне  байланысты  болатынын  есте  ұстауға  тиіс,  мұндай 
тұжырымға  тоқталу  ұлттық  әдет-ғұрыптар,  тыйымдар  және  дәстүрлер  арқылы  көрініс  беріп,  тұлға 
дамуына  көмектеседі,  тыйым  сөздер  арқылы  әлемдік  жахандану  үрдісінде,  өз  халқының  игілігін  басқа 
халықтарға да жақын және түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезеңі мен өткеннің талаптары, 
шынайы факторлар негізінде жеткіншек ұрпақты даярлап, оны жинақталған тәжірибе арқылы тәрбиелей 
отырып, ата- бабаларымыздың рухани мұрасын игере түсуі тиіс.  
 Этнопедагогика  ғылымы  үшін  де  философиядағы  тиым  ұғымдарының  зерттелу  деңгейін  білу 
маңызды.  А.Сейдімбеков  зерттеуінше,  қазақ  халқы  тиымды  үш  топқа  бөлген  :  адамдарға  қатысты 
тыйымдар, қоғамдық тыйымдар, табиғатқа байланысты тыйымдар [1]. 
 Тыйым  нақты  бір  адамның  ісімен  шектеледі.  Мысалы:  «Қолыңды  төбеңе  қойма»,  «Таңдайыңды 
қақпа»,  «Басыңды  шайқама».  Қоғамға  қатысты  тыйымдарда  адамдардың  басқа  адамға,  заттарға 
бағытталған  сөзі  мен  ісі  қандай  болу  керектігі  көрсетіледі.  Мысалы:  «Жаман  ойлама»,  «Тамаққа 
түшкірме».  
 Ұлы  ғұламаның  бірі  Әл-Фараби  балаға  жас  кезінен  бойына  дарытылып  егілетін  он  екі  қасиеттің 
ішінде  бала  тәрбиесіне  қатыстыларының  атын  атайды  :  «адамның  мүшелері  мінсіз  болуға  тиіс», 
«жаратылысынан игі істерге ынтызар болуға тиіс», «жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін түсінетін» 
[2]. 
 Табу мен эвфемизмдердің қазақ тілінің лексикологиясының сөздік қордан алатын орны ерекше. Бұл 
сөздер  тілімізде  өте  ертеден  өмір  сүріп  келе  жатқан,  қолданыстар  сирек  қолданылса  да  өте  маңызды 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
175 
сөздер тобына жатады. Бұл тақырыпты таңдаудағы себеп, бұл сөздер адамдар бір-бірімен тілдік қарым-
қатынасқа  түскенде  этиканы,  сыпайыгершілікті,  моральдық  нормаларды  сақтауға  септігін  тигізеді.  Әр 
адам  сөйлеген  сөзінің  мәнді-мағыналы  болуын  қадағалауы  қажет.  Табу  мен  эвфемизмдер  адамның 
ойының  дамуына,  тереңдеуіне,  жандануына  көмектеседі.  Эвфемизм  сөзін  қолданып  сөйлеген  адам 
мәдениетті. Себебі, эвфемизм сыпайы сөйлеудің кепілі. Ал, бұл сөздердің шығу тарихына келетін болсақ, 
ол да өте күрделі, әрі қызықты да маңызды. 
Табу  –  индонезия  тілінен  алынған  термин:  тыйым  салу  деген  сөз.  Меланезия  мен  Палинезияда  бұл 
сөздің капу, тапу, тамбу деген синонимдері бар. Олардың да мағынасы  –  тыйым салу. Табу құбылысы 
адамзаттың  әлсіз  кездерінде  туған.  Ең  алдымен  этнографияға,  адамзаттың  діни  наным  –  сеніміне, 
әлденеге  сиынуына  байланысты  шыққан.  Ерте  замандардағы  соқыр  сезім  мен  сенім,  адамзаттың  әр 
нәрсеге,  әр  құбылысқа  табынуы,  олардың  ең  киелі,  ең  құдіреті  күшті  деп  саналуы  тіл-тілде  өзінің  ізін 
қалдырған.  Табу  алғашында  мифологиялық  сенім  –  наным,  қорқыныш  сезімдерге  байланысты 
қорытынды тұжырымдар жасау нәтижесінде пайда болған. Осындай белгілі бір себептерге сай, тіл-тілде 
кейбір сөздер мен сөз тіркестерін өзінің  тура атымен атамай, басқаша, екінші бір келтірінді  сөздермен, 
кейде мүлдем тұспалдап, алмастырып жеткізетін болған. 
Ақиқаты,  ең  басты  принципі  –  сол  құбылыс  пен  заттың  дәл  атын  атауға  тыйым  салу.  Зерттеушінің 
айтуынша,  табудың  алғашқы  шыққан  жері,  түп  –  төркіні,  «отаны»  -  полинезия  тайпалары. 
Полинезиялықтардың  қоғамдық  өмірінде  бұл  құбылыс  күні  бүгінге  дейін  сол  етек  алған.  Осының  өзі 
полинезиялықтардың  қоғамдық  прогреске  жетуіне,  халқының  көзінің  ояна  түсуіне  қол  байлаудың  бірі 
болып отыр десе де болады. [3, 135-370]. 
 Мәселен  совет  журналисі  М.Дамогацких  «Правда»  газетінде  (VI,  1972)  мынадай  бір  хабарды 
жариялайды:  Индонезия  астанасы  Джакартадан  150  шақырымдай  жерде,  Батыс  Ява  тауларында  бадуй 
аты тайпа мекен тепкен. Бірақ Ява аралығындағы тұрғындардың бірде – бірі: мен бадуйлықтарды немесе 
бадуйды көрдім деп өмірінде бір айтпайды. Оның себебі бадуйлар тайпасының заң – дәстүрі бойынша, 
басқа  ел  тайпа  адамдар  өкілі  бадуйлар  жеріне  аяқ  баспады,  аттамауы  керек:  ал  бадуйлықтардың  өзі  өз 
аулынан  бір  қадам  аттап  шықпайды:  бір  тәулікке  болса  да  басқа  жерге  болмайды:  тек  өз  қонысы  -  өз 
жерінде өсіп өркендейді. 
Бадуйлар  бамбуктан  жасалған  үйлерде  (лашықтар)  тұрады,  олардың  үйлерін  сваялар  деп  атайды. 
Адамдары  осы  заманғы  жаңалықтардың  бірде  –  бірін  қабылдамайды.  Осы  сияқтылардан  үрке  қашып, 
жиренеді.  Мәселен,  астыға  төселетін  төсеніш,  ас  ішер  құрал-жабдықтар,  сусын  ішер  құралдар,  жағар 
майшам сияқтылар – олар үшін тағы құбылыс бадуйлардың ежелгі заңы бойынша, төрт түлік мал ұстауға 
болмайды, жеріне ағаш не өсімдік отырғызып, егін егуге болмайды, ең ауыр күнә - хат танып, қағаз оқи 
білу.  
Индонезия өкіметтері бұл жерге мектеп салмақшы болып қанша әрекеттенсе де, әзірше ештеңе шығара 
алмай отыр. Бұл  – нағыз  табуға байланысты құбылыс, артта қалудың табуға  негізделген  нәтижесі. Дәл 
осы  сияқты  ұғымдар  түрік  халықтарының  да  тарихында  кең  тараған.  Қазақ  халқының  революцияға 
дейінгі  өмір  тұрмысында  да  бұл  сияқты  соқыр  сенім  бірқыдыру  өмір  сүріп  келгендігі  аян. 
 Ал  эвфемизмдерге  келсек,  эвфемизм  –  гректің  euphemismos  –  жақсылап,  сыпайылап  айтамын  сөзінен 
алынған  термин.  Сырттай  қарағанда,  эвфемизм  –  тілдегі  табудың  бір  көрінісі,  синонимі.  Шынтуайтқа 
келгенде, дәл олай емес, бірақ табуға жақын құбылыс. Эвфемизм – бір заты не құбылысты я болмаса бір 
уақиғаны сыпайылап жеткізудің амалы, адамның көңіліне келмейтіндей жеткізу. 
 Тыйым — жаман, жағымсыз істен аулақ болуды талап ету. Тыйым — тәрбиенің басты тірегі. Кейде 
тыйым  жазалаудың  бір  түрі  болып  табылады.  Діни  наным-сеніммен  байланысты  қазақтың  көптеген 
тыйым сөздері бар. Ол сол сөздерді қолдану арқылы баланы жаман әдеттерден сақ болуға баулудан туған 
[4]. 
 Тыйым  сөздердің  бір  парасы  адамның  өзін-өзі  ұстауына  келіп  тіреліп  жатады.  Әдетте  «бүйіріңді 
таянба»  деген  тыйымды  жиі  естиміз.  Көпшілігі  мұның  себебін  «жаман  болады»  дей  салады,  таратып 
түсіндіре бермейді. Айталық, бір үйдің адамы қаза болғанда ол адамның жақындары қимастықпен егіліп 
жылайды.  Езіліп  жылайды.  Өксіп  жылайды.  Солқылдап  жылайды.  Мұндай  кезде  адамның  ішкі 
ағзасының  барлығы  бірдей  қозғалысқа  түседі.  Солқылдап  жылағанда  бүйрек  пен  бауыр  созылып  кетуі 
мүмкін. Мұның барлығы жүрекке салмақ салады. Осындай қаза үстінде қаралы үйдің адамдары белдерін 
мықтап буады. Белін мықтап буған адамның ішкі құрылысы жылаған кезде бос тұрмайды. Содан кейін 
екі  иіні  түсіп  бүкшиіп  қалмайды,  өйткені  белі  буылған  адамның  иығы  көтеріледі.  Екі  бармақты  белді 
буған жерге – мықыннан сұғып отырғанда адам еңсесі түспей, тіктеле түседі. Бір жағынан, бұл – сүйеу, 
тіреу. Мұны үйдегі әйелдер жасайды. Олар орамалдың ішінен байлауышпен басын да мықтап байлайды. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
176 
Бүйірін таянған адамға  «жаман болады» дейтіннің  себебі  – осы. Жайшылықта бүйірді таяну жамандық 
шақырғанмен бірдей. Ол – амалсыздан, қазаның үстінде, қара жамылып отырғанда басқа түсетін жағдай.  
«Таяққа  таянба»  деген  тыйым  да  бар.  Жас  адамға  жайшылықта  таяққа  таянуға  болмайды.  Халық 
әніндегі «талдан таяқ жас бала таянбайды...» деген сөздің астарында үлкен мән бар. Жүрісі ауырлаған кәрі 
адам болса, бір жөн. Өйткені таяқ оның жүріп-тұруына тіреу болады. Ет жақын адамы қаза болғанда ер 
адамдар да белін мықтап буып, барлығы далада түрегеп, таяқ ұстап тұрады. Үлкені-кішісі бар, барлығы 
таяққа сүйенген. Басы – қаралы, жүрегі жаралы болып тұрған адамға бұл оңай емес. Ал қолдарындағы 
таяқ – басына қайғы түскен адамдарға сүйеу. Міне, солсебептен «жамандықшақырады» деп, жастардың 
жайшылықтатаяққа  таянғанын  құп  көрмеген,  яғни  таяқ  ұстатқызбаған.  Осылардың  мән-
мағынасынтиянақтаптүсіндіргенкездебаланыңөзі де таяқұстамайтын, бүйірінтаянбайтынболады. 
 Жиі еститін тыйым сөздің бірі – «тізеңді құшақтама» деген сөз. Қазақта «қу тізесін құшақтап қалды» 
деген сөз бар. Бұл да – сол, барлығынан, әсіресе перзентінен айырылып, қу тізесінен басқа сүйенер ешкімі 
қалмаған адамға қатысты айтылған. «Жағыңды таянба» деген тиым сөз жиі қолданылады. Жақты таяну, 
біріншіден,  көрер  көзге  сүйкімді  емес,  өрескел  көрінеді.  Екіншіден,  басына  қам-қайғы  түскен,  өмірдің 
соққысын  көріп,  басы  ойға  толып  ауырлап,  басын  көтеруге  шамасы  келмей  қалған  адам  ғана  жағын 
таянады. Бұл тыйым  «осындай халге жетпесін»,  «мұндай қасіретті басына бермесін» деген ізгі ниеттен 
туған.  
«Қолыңды төбеңе қойма» деп те жиі айтамыз. Бұл да осымен мағыналас. Басына іс түскен, соның 
шешімін  таба  алмаған  немесе  айналасынан  зәбір-жапаны  көп  көріп,  табаны  тұрақтайтын  тиянақ  таба 
алмай,  жанашыр  сезім  көре  алмаған  адамдарға  қатысты  «екі  қолын  төбесіне  қойып,  безіп  кетті»  деп 
жатады. Екі қолды төбеге қою – былай айтқанда, дүниеден баз кешу, түңілу, яғни бұл да жақсылық емес. 
Төменде тыйым сөздердің түсініктемесіне көңіл қойсақ: 
Таяну сөзіне қатысты тиымдар: 
Белін таянбайды. Себебі жақын адамы қайтыс болғанда жоқтау айтып жылаған әйел ғана белін 
таянады. 
 Жер таянбайды. Жақынынан айырылған адам ғана жер таянады. 
 
Жақты таянбайды. Қайғы-қасіреттен, әбден қажыған адам ғана жағын демеу етіп таянады. 
 Бетке қатысты тиымдар: Бетті басуға болмайды. Қайғы қасіреттен қажыған адам ғана бетін басады. 
 Қолға  қатысты  тиымдар:  Қолды  тарақтауға,  артқа  қусырып  жүруге  болмайды.  Бұл  қолы  байланған 
тұтқынды еске салатын жаман ырым. 
Жуған қолды сілкуге болмайды, ырыс-несібе кетеді. 
Адамға қарап қолды шошойтуға болмайды, ол әдепсіздік болып саналады.  
Аяқ-қолды жіппен байлауға болмайды. Себебі бұл қол –аяғы байланған тұтқынды еске салады.  
 Тізе  мүшесіне  қатысты  тиымдар:  Тізені,  табанды  тартуға  болмайды.  Ауруға  шалдыққанда  ғана  тізе 
мен табанды тартады. 
 Бас мүшесіне байланысты тиымдар: Басты шайқауға, тісті қайрай беруге болмайды. Жүйке ауруына 
шалдыққан адам ғана осылай жасайды. 
 Таңдай  мүшесіне  қатысты  тиымдар:  Таңдай  қағуға  болмайды.  Үй  ішінде  таңдай  қаға  беру-
жаманшылық (өлім-жітім) шақыру белгісі. 
Адамныңіс-әрекетінетыйымдар: 
 
Адамға қарап керілмейді, әдепсіздік болып саналады. 
 
Тырнақ тістесе, ырыс-несібе кетеді. 
 
Жатқан кісінің үстінен аттамайды. 
 
Тісіңді қайрама-өлімге мойынсұнған адам солай істейді деп тыйым салған. 
 
Мойынға белбеу салма-буыншақ  ауруына ұшырайсың. 
Киімге қатысты тиымдар: 
 Киімді оң қолдан бастап киіп, сол қолдан бастап шешеді. 
o
 
Тозбаған киімді тастауға болмайды. 
o
 
Киімді сілкіп киген жөн, өйткені киімге жабысқан улы жәндіктерболса, ұшып түседі. 
o
 
Қыздарға  ер  баланың  киімін  киюге болмайды.  Ол  бақталастықты  білдіреді.  Себебі  әйел  адам 
бәрібір ер азамат бола алмайды. Жаман ырым. 
o
 
Киімнің жағасын басуға болмайды. 
o
 
Бас киімді теріс киюге, лақтыруға болмайды. Бас киімді әрқашанда таза, ұқыпты ұстап, босағаға 
емес, төрге ілу керек. 
o
 
Қыз  бала  басына  ақ,  қара  орамал  тартпайды.Ақ–жаулықтың,қара–  қайғының  белгісі  болып 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
177 
саналады. 
o
 
Садақаға кім берсе, оның түймесін қиып алады. 
Қоршаған ортаға байланысты тыйымдар 
o
 
Көкті жұлса көктей соласың. 
o
 
Суға түкірмейді. 
o
 
Құстардың ұясын бұзуға болмайды. Қарғаса, үй-ішіңе кесапаты тиеді. 
o
 
Құмырсқаның илеуін бұзба. 
Төрт түлікке қатысты тыйымдар 
o
 
Мал қораның сыртында, болмасы ішінде ысқырмайды. 
o
 
Жас мал төлдегенде үйге қарыз сұрап келгендерге ештеңе бермейді. 
o
 
Малдың алдынан бос ыдыспен шықса, сүт азаяды. 
o
 
Малға дауыс көтеріп  ұрсуға, ал атты ауыздықпен ұруға болмайды. 
o
 
Қамшыны бейсауыт қамшылама – мал басы азаяды. 
Түнде мал санамайды және ешкімге бермейді 
Отқа қатысты тыйымдар 
o
 
Отты шашуға, атуға, басуға болмайды. Отбасының берекесі кетеді. 
o
 
Отқа түкірмейді. 
o
 
Отты су құйып өшірмейді, өйткені қайтат ұтатуға қиын болады. 
o
 
Түнде күл шығармайды. 
o
 
Күл  төгілген  жерді  баспайды.  Себебі  барлық  жаманшылық  күлмен  кетеді,  оны  басу  сол 
жаманшылықты үйіне әкелген мен бірдей. 
Үй тұрмысына қатысты тыйымдар 
o
 
Үйге кіргізілген отынның артығын шығарып тастамайды. 
o
 
Үйді айналып жүруге, жүгіруге болмайды. Бұл жамандықты шақырма дегенді білдіреді. 
o
 
Шәугім, аққұманның шүмегін есікке қаратып қойса, ырыс-несібе кемиді. 
o
 
Сыпырғышты  төрге  қоймайды.  Бұл  үйішіндегі  жаманшылық,  ауру-сырқау  сыпырғышпен 
босағадан шықсын, төрге жоламасын деген ниетпен туған. 
 
Жол жүруге қатысты тыйымдар 
o
 
Сейсенбі күні алыс жолға шықпайды. 
o
 
Жүкпен жолға  шыққанда тұзалмайды. 
o
 
Жүрер жолдың уақытын кесіп айтуға болмайды. Жол жүретін адам «Алла жазса», «Құдай қаласа» 
деп тілегенде, жол бойындағы кедергілердің бәрі алыстатылады. 
o
 
Жұма күні көшуге болмайды. Жұма қасиетті күн. Бұл күні ата-баба аруақтары шаңыраққа келіп, 
дұға  дәметеді.  Алыс  жолға  шыққан  адамдар  қара  шаңырақтан  немесе  үлкен  кісінің  үйінен  дәм  татып 
аттанады. 
         Сүт тағамдарына байланысты  
o
 
Тойға  қымыз  әкелген  сабаны  біржолата  сарқып  босатпайды,  түбінде  міндетті  түрде  бір  ожау 
қымыз қалуы керек. 
o
 
Сауылған сүтті ашып қоюға болмайды. 
o
 
Сүтті үрлеп ішпейді, майлылығы азаяды. Сүт сауатын шелекті су басына апармайды, құты кетіп 
қалады. 
o
 
Тұзды баспа-астың иманы, киелі саналған. 
 Қорытындылай  келе,  тыйымдар,  біріншіден,  эстетикалық  мәнге  ие  болып,  астарлы  мағынаға  ие, 
екінші  жағынан,  жас  ұрпақты  тәрбиелеуде  басты  орын  алады.  Кез  келген  тыйым  сөздің  себебін  балаға 
тереңдетіп түсіндіре білгеніңіз жөн.  
Тыйым сөздер балалар мен жастарды «жирен жаман әдеттен» дегендей жаман істерден сақтандырып, 
жақсылыққа  бейімдеу  мақсатынан  шыққан  таза  халықтық  педагогикалық  ұғым.  Жас  кезінен  ұрпағын 
«тек» деп өсірген халқымыз теріс мінезге де тыйым салған. Халқымыз тыйымдар арқылы ұрпағын жаман 
әдеттерден жирендіріп, жақсылыққа, әдептілікке жетелеп отырған. 
 
1 Мұқанова,Р.Ильясова. Этнопедагогика.-Астана: Фолиант, 2008. - 444 б. 
2 Этнопедагогика Оқу құралы.2010.- 200 б. 
3 Аханов К.  «Тіл білімінің негіздері» - Алматы: Санат, 1993.-400б7 
4 Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет.  
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
178 
 
 
 
 
УДК 378.016:81  
КӨПТІЛДІ ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕЛЛЕКТ ЖҮЙЕСІН ПАЙДАЛАНУ 
 
Ш.Т. Шангереева - 
Абай атындағы ҚазҰПУ аға оқытушысы 
 
Аңдатпа: Мақалада Қазақстан Республикасының білімді дамыту тұжырымдамасының беталысын жүзеге асыру 
ілгері  мағыналы  қадам  екені  оның  негізгі  құзыретінің  бірі  үштілділік  болып  табылатындығы  жайында  берілген. 
Сондай-ақ  үштілділіктің:  еуразиялық  көпмәдени,  коммуникативтік  және  технократиялық  түрлері  бар  екендігі 
жайында  және  президентіміз  Н.Ә.Назарбаевтың  ұлттық  білімге  қойып  отырған  жоғары  талаптары  мен 
жоспарларының орындалуы жайында баяндалған. 
Тірек сөздер: интеллект, коммуникативті, технократия, концептуал. 
Аннотация:  В  статье  рассматривая  о  важности  претворение  в  жизнь  концепций  развития  образования  в 
Республике Казахстан и полиязычие как основного ее аспекта. Такие акцент делается на такие виды полиязычного 
образования  как  евроазиатское  многоязычие,  коммуникативность  и  технокретия  и  наряду  с  этим  о  выполнение 
требований и виды поставленных Президентом Н.А. Назарбаева национальному образованию. 
Annatation: The article discusses the ruportance of implementing the concepts of the development of education in the 
Republic of Kazakhstan and multilingual as its basic aspects. Also the aspect is made on these types of multilingual education 
as  communicative  and  technocracy  and  along  with  that  of  fulfilling  the  requirements  and  objectives  set  by  President  N.A. 
Nazarbayev to National Education.  
 
Ұлттық  білімге  еліміздің  Президенті  Н.Ә.Назарбаев  айтарлықтай  жоғары  талаптар  мен  кешенді 
жоспарлар  қойды.  Қазақстанның  жоғары  мектептерінің  түлектері  жоғары  оқу  орнынан  кейін  білім 
алуларын  шет  елдерде  оңай  жалғастыруларына  бола  алатындай  білім  жоғары  сапалы,  бәсекелесуге 
қабілетті болу керек. Университеттің үш тілде оқытылуы оқу-педагогикалық үдерісіне енуі - бұл, сөзсіз, 
2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының білімді дамыту тұжырымдамасының беталысын жүзеге 
асыру  ілгері  мағыналы  қадам,  ол  негізгі  құзыреттің  бірі  үштілділік  болып  табылады,  еуразиялық 
көпмәдени, коммуникативтік және технократиялы. 
Халықаралық  ынтымақтастықты  және  көптілді  оқытуды  дамыту  орталығының  құрылуы  және  көп 
тілді оқытуды ендіру туралы шешім қабылданды. Педагогика ғылымдарының кандидаты, Халықаралық 
ынтымақтастықты  және  көптілді  оқытуды  дамыту  орталығының  (ХЫ  және  КТО)  құрымына  4  бөлім 
кіреді:  
Халықаралық ынтымақтастық бөлімі; 
Көптілді оқытуды дамыту бөлімі; 
Қазақ - Қытай білім және ғылым орталығы;  
Шетел тілдері кафедрасы. 
Қазіргі заман талабы – көптілді оқыту. Осы жұмысқа біз белсене кірісіп кеттік. 
Халықаралық  ынтымақтастықты  және  көптілді  оқытуды  дамыту  орталығының  негізгі 
міндеттері:  
Білім жүйесінде сапаны қамтамасыз ету педагогикалық кадрлар негізгі фактор болып табылады. Осы 
байланыста, көптілді оқытуға тиімді құрылымдардың іске асуын ендіру және педагогикалық кадрлардың 
кәсіби дайындық үдерісін жетілдіру бойынша идеяларға ерекше көңіл бөлінеді. 
- Көптілді оқыту бағдарламасы үшін педагогикалық кадрларды дайындау жүйесін жетілдіру; 
- “Сапаның жаңа қалыптары” –мазмұнға қосымша талап ету жүйелерін, білім үдерісінің шарттары мен 
нәтижесін қалыптастыру; 
- Көптілді оқытуды дамыту үшін ғылыми-әдістемелік негізді өңдеу және жаңалау;  
- Көптілді оқытуды дамыту бағдарламаларын тұрақты қамсыздандыру; 
- Университеттің халықаралық әрекетін қолдау және дамыту;; 
- Университеттің халықаралық қызметін ақпаратты түрде қамтамасыз ету; 
- Шетел студенттерімен жұмыс жасау. 
Халықаралық  ынтымақтастықты  және  көптілді  оқытуды  дамыту  орталығының  негізгі 
қызметтері: 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
179 
-  Халықаралық  келісім-шарттар  дайындау.  Университетердің  оқу  және  ғылыми  жұмыстарының 
деңгейін  жоғарылатуға  және  шетел  мемлекеттер  арасындағы  Қазақстан  Республикасының  алдыңғы 
қатарлы  университеті  ретінде  беделін  көрсетуге  шетел  серіктестерімен  байланыс  іздеу,  орнату  және 
қолдау;  
-  Кафедраларға,  университеттің  бөлімдері  мен  қызметкерлеріне  халықаралық  байланыстарды 
дамытуға көмек көрсету, шетелдік серіктестермен өзара бірлескен жобаны жүзеге асыру.  

жүктеу/скачать 2,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: