Хаджи-Мурат Сабина Қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің еңбектерінің көркемдік ерекшеліктерін тану бағыттарын айқындау
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ОҚУ-ІС ӘРЕКЕТІНДЕ СУРЕТШІЛЕРДІҢ ЕҢБЕКТЕРІНІҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАНУ БАҒЫТТАРЫН АЙҚЫНДАУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
жүктеу/скачать 109,46 Kb.
|
| 2. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ОҚУ-ІС ӘРЕКЕТІНДЕ СУРЕТШІЛЕРДІҢ ЕҢБЕКТЕРІНІҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАНУ БАҒЫТТАРЫН АЙҚЫНДАУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Ұйымдастырылған оқу-іс әрекетінде қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің еңбектеріндегі көркемдік ерекшеліктерді айқындау бойынша әдістеме Бүгінгі таңда қоғамдық қатынастардың саяси, әлеуметтік-экономикалық салаларындағы жағдайы түбірімен өзгерді. Соған орай жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу жұмыстарын қайта құру қажеттігі туды. Ұлттық болашағы – ұрпағында болса, ұрпақтың тәрбиесі – ұстаз қолында. Ал ұстаз мұраты – жетілген, толыққанды азамат тәрбиелеу. Толыққанды азамат қалыптастыру үшін ақыл-ой тәрбиесі, имандылық, еңбек, эстетикалық, тілдік қатынас, дене тәрбиесі, сонымен қатар экологиялық, экономикалық, патриоттық тәрбие берілуі тиіс. Демек оқу-тәрбие ісінің тиімді болуы үшін ғылыми педагогика мен халық педагогикасын қатар қолдану кажеттігі айқындала түседі. Осы орайда ұлтымыздың асыл перзенті М. Жұмабаевтың мына сөздері еске оралады: «Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып келе жатқан тақта жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуы тиіс. Сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті» [11]. Бала бойына тәлімді тәрбие сіңіру мен білім беруді бөліп қараудың дұрыс еместігі бұрынғы тәжірибелерде дәлелденген. Қазіргі жалпы білім беру жүйесінде бейнелеу және сурет өнерін оқытудың мақсаттарын жүзеге асыруда ұлттық дүниетаным ерекшеліктерін ескеру өмір талабы болып отыр. Өйткені түрлі салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ойындар т.б. халықтық рухани сезімін, адамгершілік қасиетін, мінез-құлқын қалыптастырып қана қоймай дүниетанымын кеңейтіп, түрлі білімдер, соның ішінде көркемдік – эстетикалық сурет өнері негізінен мағлұмат береді. Белгілі педагог К. Д. Ушинский: «Баланы сөйлетем десеңіз, сурет беріңіз, сонда ол сөйлейді», - деген. Жоғары білімді адамдарды тәрбиелеу ана тілінің барлық байлығын игеруді қамтиды. Сондықтан балабақшаның басты міндеттерінің бірі - өз халқының әдеби тілін меңгеру негізінде балалардың дұрыс ауызша сөйлеуін қалыптастыру [12]. О.И. Соловьева, Ф.А. Сохин, Е.И. Тихеева секілді зерттеушілердің пікірінше, мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамыту әдістемесінде суреттерді қолдану жетекші рөл атқарады [13]. Сурет оның әр түрлі түрлерінде (пәндік, сюжеттік, фотография, иллюстрация, репродукция, фильм, сурет), әсіресе сюжеттік баланың сөйлеу әрекетінің барлық аспектілерін ынталандыруға мүмкіндік береді. Тіпті ең кішкентай балалар кітаптардағы, журналдардағы суреттерді қарап, ересектерге сансыз сұрақтар қоятыны белгілі. Суреттер бойынша жұмыс түрлері көп. Сол сурет бірнеше түрлі іс-шаралар үшін материал бола алады. Суретте көрсетілген заттар белгілі бір логикалық жағдаймен, өзі үшін сөйлейтін қарым-қатынаспен біріктірілген. Тілдік міндет-балалардың сөздік қорын нақтылау және байыту, оларды тұжырым жасауға үйрету, кейбір ұғымдарды практикалық игеруге жеткізу. Үйлесімді сөйлеуді дамыту және әсіресе суреттерге сүйене отырып, баяндауды үйрету мәселесі психологтардың, лингвистердің, мұғалімдер мен әдіскерлердің (Л.С. Выготский, А. В. Запорожец, А. А. Леонтьев, Д. Б. Эльконин және т. б.) назарында болды және солай болып қала береді. Шынында да, әңгімелердің маңызы зор. Әңгімелерде халықтық әдет-ғұрыптар, әдет-ғұрыптар өмір сүреді, оларда мақал-мәтелдер сақталады. Әңгімелерден балалар күнделікті өмірде қолданылатын өрнектер мен жаңа сөздерді есте сақтайды, жаңа сөз тіркестерін, сөз тіркестерін, сөйлем түрлерін игереді. Баланың дамуындағы және мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамытудағы суреттің ерекше рөлін Е.И. Тихеева жүктеді. Ол картиналарға баланың ақыл-ой дамуының факторы ретінде өмірінің алғашқы жылдарынан бастап құрметті орын берілуі керек деп сипаттады. Сурет ойлау, есте сақтау және сөйлеудің белсенді жұмысын тудырады. Суретке қарап, бала көргендерін атайды, түсінбейтін нәрселер туралы сұрайды, ұқсас оқиға мен тақырыпты өзінің жеке тәжірибесінен еске түсіреді және ол туралы айтады [14]. Суреттің көмегімен тәрбиеші балаларда әртүрлі сезімдерді тәрбиелейді; суреттің мазмұнына байланысты бұл қызығушылық пен еңбекке деген құрмет, туған табиғатқа деген сүйіспеншілік, жолдастарға деген жанашырлық, әзіл сезімі, сұлулыққа деген сүйіспеншілік және әрқашан өмірді қуанышты қабылдау болуы мүмкін. Суреттің пайдасы, К. Д. Ушинскийдің пікірінше, балалар сөзді тақырып идеясымен тығыз байланыстыруды үйренеді, өз ойларын логикалық және дәйекті түрде айтуды үйренеді, яғни сурет ақыл мен сөйлеуді дамытады. В. П. Глухов: «Бір оқиға туралы екі балаға бірдей қабілетті, біреуіне сурет бойынша, екіншісіне суретсіз айтуға тырысыңыз - сонда сіз балалар үшін суреттердің барлық мағынасын бағалайсыз», - деп атап өтті [15]. Осылайша, «мектепке дейінгі жас - бұл тілдік құбылыстарға деген ең үлкен сезім бар кезең, бұл нақты факт», - деп қорытындылады Д.Б. Эльконин. Әңгімелер балаларды өз халқының тарихы, мәдениеті туралы біліммен байытады, сөйлеуді дамытады. Балабақшада әңгімелеуді үйрету көрнекі материалға, ең алдымен балалардың көкжиегі байытылатын, олардың бейнелі ойлауы мен үйлесімді сөйлеуі дамитын суреттерге негізделгендіктен, олар мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс жасауда сөйлеуді дамыту үшін ең құнды материал болып табылады [16]. Әдеби және фольклорлық шығармаларға суреттер, картиналар, иллюстрациялар білім беру процесінде ақыл-ой (қоршаған ортамен танысу, қиялды, қабылдауды, зейінді, ойлауды, сөйлеуді дамыту, зияткерлік қабілеттерді қалыптастыру, сенсорлық даму), эстетикалық (көркемдік - эстетикалық қабылдауды дамыту, эмоционалды сезімталдықты қалыптастыру, эмоционалды-сенсорлық саланы байыту)құралы ретінде қолданылады. сөйлеу тәрбиесінің дамуы (көркемдік - коммуникативтік қабілеттерді дамыту, сөйлеу бастамасын ынталандыру, әр түрлі үйлесімді сөйлеуді меңгеру). Балабақша ағымдағы жұмыстың барлық қажеттіліктерін қанағаттандыра алатындай суреттермен қамтамасыз етуі тиіс. Сурет. Оқу-іс әрекетінде қолданылатын суреттер Оқу-іс әрекетінде қолданылатын суреттер: Демонстрациялық, үлестірмелі (әр түрлі тақырыптағы ашықхаттар жиынтығы, суреттердегі балалардың әңгімелері). Тақырыптық суреттер - олардың арасында ешқандай сюжеттік әсерлесусіз бір немесе бірнеше заттар бейнеленген (жиһаз, киім, ыдыс-аяқ, жануарлар; «Үй жануарлары» сериясынан «құлыны бар жылқы», «бұзауы бар сиыр» – автор С.А. Веретенникова, суретші А. Комаров). Заттар мен кейіпкерлер бір-бірімен сюжеттік өзара әрекеттесетін сюжеттік суреттер. Баланы іс-әрекетті түсіндіруге байланысты әңгімеге итермелейді. Н. Радловтың "суреттердегі әңгімелер" (суреттердегі әңгіме) сияқты бір сюжеттік мазмұнмен байланысты суреттер сериясы немесе жиынтығы. Өнер шеберлерінің суреттерінің репродукциялары да қолданылады: * пейзаждық суреттер: “Алматының төңірегі” , “Суат басында”, “Қыстауда” , “Тау бөктерінде” , “Жайлаудағы таң”. 2 сурет. Сурет таңдауға қойылатын талаптар. Балаларға ұсынылған суреттердің мазмұны қазіргі педагогикалық жұмыстың сұраныстарына, осы сәттің талаптары мен шарттарына байланысты болуы керек, сондықтан олар сәйкесінше өзгеруі керек. Балалар өз қызығушылықтары мен таңдауын басшылыққа ала отырып, суреттерді жеке қарастыруды ұнатады, сондықтан балалардың еркін пайдалануы үшін суреттер болуы керек. Олардың мазмұны мүмкіндігінше әр түрлі және балалардың түсінуіне қол жетімді болуы керек. Балалардың еркін пайдалануына арналған суреттер балалар өз қалауы бойынша алатын орындарда белгілі бір мерзімге ауысым тәртібімен орналастырылады. Суреттерді пайдалану ыңғайлылығы үшін оларды сақтау техникасы туралы мұқият ойлану керек. Әр тақырыптың өз орны болуы керек: конверт, қорап, шкафтағы орын және т. б. Тек осы жағдайда мұғалім кез-келген уақытта қажетті суретті таба алады. Суретке және онымен жұмыс істеуге арналған техниканың негізгі талаптары. - Сурет балалардың қызығушылығын ескере отырып, оқу-тәрбие жұмысын ескере отырып, жыл мезгілін, жергілікті жағдайларды ескере отырып алдын-ала таңдалады (алдымен өз аумағы, содан кейін басқалары). - Сурет балалардың көз деңгейінде ілінуі керек. - Көрсеткіш немесе басқа атрибуттар алдын-ала таңдалады. - Балаларды орналастыру туралы ойланыңыз: жартылай шеңбер әрқашан емес; шахмат тәртібімен; балалардың есту, көру, өсуін ескеру керек. Мектеп жасына дейінгі әр кезеңде балаларды өнермен таныстыру міндеттері әр түрлі болады: * Екінші кіші топта суретшілер өнерінің сұлулығына, суретте танылған таныс заттарға эмоционалды реакцияны дамыту қажет. * Орта топта балаларда бейнелеу өнерінің туындыларын қарастыру, оларға қызығушылық туғызу қабілетін дамыту. * Ересек топта балаларда өнер туындыларын қабылдау, бейнеленген құбылысқа эмоционалды қатынасты, репродукцияларды қарастыру кезінде бейнені дамыту қабілетін дамыту. Мектеп жасына дейінгі балалармен қарау үшін шығармаларды таңдағанда, суреттің не туралы екенін, суретшінің қандай негізгі ойды білдіргенін, бұл жұмыстың не үшін жасалғанын, мазмұнын қалай жеткізгенін нақты түсіну керек. Тәжірибе көрсеткендей, балалардың көркемдік тәрбиесінің жетістігі шығармаларды таңдауға байланысты. Балаларды кескіндеме туындыларын қабылдауға дайындаудың маңызды педагогикалық шарттарының бірі-топта тыныш, мейірімді, эмоционалды-позитивті атмосфера құру. Балаларды суретпен таныстырудың әдістері мен тәсілдері: Түсіндірме-алғашқы әңгімелерде балалардың портрет туралы идеяларын нақтылау үшін кеңінен қолданылады Салыстыру-балалардың ақыл-ой белсенділігін арттырады, ақыл-ой әрекеттерінің дамуына ықпал етеді: талдау, синтез, қорытынды. Тиісті эмоцияны тудыру әдісі. Оның мәні-балаларда белгілі бір сезімдерді, эмоцияларды, көңіл-күйді ояту. Ұқсас жағдайды еске түсіру ұсынылады, қандай жағдайларда балалардың көңіл-күйі бірдей болды. Тактильді-сезімтал әдіс. Бұл әдіс-бұл. қабылдау процесінде мұғалім балаға қолын тигізеді (ұрады, ұстайды, ұстайды және т.б.). Мақсаты осы әдісті шақыруға балалардың сезімін, бастан кешкен барабар жай-күйі изображенного салауатты. Ол балалардың эмоционалды жағдайына әсер етеді, әсіресе ұялшақ адамдарда реакция тудырады, бірақ егер балалар мен тәрбиеші арасында өзара шынайылық болса. Әдеби және ән бейнелерін қолдана отырып, балалардың эмоцияларын жандандыру әдісі. Суретке "кіру" әдісі – балаларға өздерін бейнеленген адамның орнында көрсетуге шақырылады. Бұл баланың қиялын оятуға, оятуға үйретеді. Музыкалық сүйемелдеу әдісі-көңіл-күйі суреттің көңіл-күйіне сәйкес келетін музыка естіледі, яғни.визуалды және есту анализаторларына бір уақытта әсер етеді. Музыка портретті қабылдаудан бұрын болуы мүмкін. содан кейін мұғалім балалар біз бүгін көретін портретте кім бейнеленген деп ойлады ма деп сұрайды. Музыка тәрбиешінің әңгімесінің негізі бола алады. Тәрбиешінің міндеті-балаларды суретті қабылдауға үйрету, кездейсоқ қараудан бірізділікке жетелеу, маңыздысын бөліп көрсету; балалардың сөз қорын кеңейту; балалардың сезімдерін тәрбиелеу, яғни. боялған нәрсеге дұрыс көзқарас қалыптастыру. Бейнелеу өнері еңбектерінің көркемдік ерекшеліктерін анықтау бойынша 3 ұйымдастырылған оқу қызметін таңдап алдық(1 сурет). жүктеу/скачать 109,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|