Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

95
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
тельности,  особенности  протекания  психических 
процессов).  На  основе  понятия  «гражданская  ак-
тивность  личности»,  теоретических  положений 
психологии  о  личности  и  роли  деятельности  в  ее 
формировании  с  помощью  мысленного  экспери-
мента мы построили модель исследуемого интегра-
тивного качества применительно к учащимся-под-
росткам.
На первое место в структуре модели граждан-
ской  активности  школьников-подростков  мы  по-
ставили  мотивационный компонент, т.к. в качестве 
исходной посылки служило утверждение личност-
но-ориентированного подхода в современной пси-
хологии и педагогике о том, что одним из условий 
формирования личности подростка является удов-
летворение потребности в самовыражении и само-
реализации. Без учета интересов, индивидуальных 
особенностей,  ценностных  ориентаций  никакое 
воспитание, в том числе и процесс формирования 
гражданской активности  не будет иметь положи-
тельного результата. 
Когнитивный компонент определяет содержа-
ние  процесса  гражданской  активности  школьни-
ков-подростков, т.к. этот процесс как никакая дру-
гая  деятельность  возможна  на  основе  конкретной 
совокупности знаний сущности и содержания граж-
данственности как интегрального качества лично-
сти.  Кроме  того,  в  структуре  модели  изучаемого 
качества мы выделяем  процессуальный компонент, 
поскольку данный компонент как исполнительный  
является  одним  из  самых  значимых,  потому  что 
через него мы видим степень выраженности этого 
свойства личности на данном возрастном этапе.
Таким  образом,  на  наш  взгляд,  эффектив-
ное  функционирование  гражданской  активности 
подростков  как  целостной  системы  определяется 
структурной взаимосвязью ее основных компонен-
тов: мотивационным, когнитивным и процессуаль-
ным.
Сформированность  у  школьников  –  подрост-
ков  гражданской  активности  характеризуют  соче-
тание критериев и показателей, отражающих коли-
чественную  и  качественную  стороны  изучаемого 
качества. 
Одним из основных компонентов гражданской 
активности является ее мотивационный компонент, 
который  характеризует  отношение  школьников  к 
данному явлению, движущие им мотивы, целевые 
установки. В качестве критерия мы выделяем «на-
личие  у  подростков  стремления  к  участию  в  дея-
тельности,  которая  имеет  общественно  значимый 
результат». Показателями данного компонента яв-
ляются: 
–осознание-понимание  своего  гражданского 
долга;
–отношение  к  Отчизне  в  целом,  своей  малой 
родине, правам и обязанностям гражданина РК;
–стремление к активной деятельности на благо 
своей родины.
Следующим компонентом гражданской актив-
ности  подростков  выступает  когнитивный  компо-
нент, который позволяет составить программу ве-
дения активной жизнедеятельности на благо своей 
Отчизны на основе знаний, ориентирует школьни-
ков на активный деятельный образ жизни, способ-
ствует  в  целом,  установке  на  самореализацию.  В 
качестве критерия данного компонента мы выделя-
ем «наличие знаний о гражданской культуре», кото-
рый выражается в следующих показателях:
–знание о сущности  гражданственности; 
–знание прав и обязанностей гражданина РК; 
–знание языка, культуры, традиций, обычаев и 
других составляющих гражданственности.
Процессуальный  компонент  гражданской  ак-
тивности личности отражает ряд умений применять 
полученные знания на практике, полноту включен-
ности  в  повседневную  жизнедеятельность  актив-
ный действий, поступков. В качестве критерия мы 
выделяем  «проявление  гражданской  активности  в 
деятельности  и  поведении  подростков»,  который 
отражает необходимые для этого умения и навыки:
–умение  применять  полученные  знания  на 
практике;
–понимание  своих  конституционных  обязан-
ностей;
–умение  замечать  отрицательные  факты  в 
окружающей  действительности  и  противостоять 
любым нарушениям норм морали и права; 
–осознание своего «Я» и умение его выражать 
в общественно-полезной деятельности;
–умения и навыки планирования и корректиро-
вания  повседневной  жизнедеятельности,  с  учетом  
всех компонентов гражданской активности; 
–умение контролировать себя, свое поведение.
В  целом,  гражданская  активность  школьни-
ков-подростков характеризуется следующими кри-
териями и показателями (рисунок 1).
Приведенная  структурно-содержательная  ха-
рактеристика  выраженности  гражданской  актив-
ности  у  школьников-подростков  является  ориен-
тировочной. Исходя из принципа индивидуального 
подхода, необходима ее коррекция с учетом изуче-
ния ее реального состояния.
В  педагогической  литературе  существуют 
разные мнения по определению критериев воспи-
танности школьников. Одни ученые берут за осно-
ву  субъективные  отношения  к  действительности, 
другие  –  единство  и  взаимосвязь  внутреннего  и 
внешнего, третьи – сформированность качеств лич-
ности, которые проявляются в различных видах де-
ятельности, направленность личности.
В  теории  управления,  в  процедуре  контроля 
и планирования выделяются три четко различных 
этапа:  выработка  стандартов  и  критериев,  сопо-
ставление с ними реальных результатов и принятие 
необходимых корректирующих действий. Стандар-
ты – это цели и стратегии управляемой системы.

96
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Рис. 1.– Критерии и показатели гражданской активности подростков
 
Гражданская активность 
подростка 
Мотивационный 
Когнитивный 
Процессуальный 
Осознание – 
понимание своего 
гражданского долга 
 
Отношение к Отчизне 
в целом, своей малой 
родине, правам и 
обязанностям 
гражданина РК 
 
Стремление к 
активной 
деятельности на 
благо своей родины. 
Знание о сущности 
гражданственности 
Знание прав и 
обязанностей 
гражданина РК 
Знание языка, 
культуры, традиций, 
обычаев и других 
составляющих 
гражданственности. 
Умение применять 
полученные знания 
на практике 
Понимание своих 
конституционных
 
обязанностей
 
 
Умение замечать 
отрицательные факты 
в окружающей 
действительности и 
противостоять любым 
нарушениям норм 
морали и права 
Осознание своего “Я” и 
умение его выражать в 
общественно полезной 
деятельности 
Умение контролировать 
себя, свое поведение 
Умения и навыки 
планирования и 
корректирования 
повседневной  
 

97
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
В  рамках  нашего  исследования  таким  стан-
дартом  и  стратегией  является  структурно-содер-
жательная  характеристика  гражданской  активно-
сти  школьника-подростка.  Поэтому  критерии  и 
показатели, по которым можно изучать и форми-
ровать гражданскую активность школьников-под-
ростков, естественно выделяется из этого стандар-
та (модели). 
Все вышеизложенное послужило основанием 
для  определения  критериев,  показателей,  уров-
ней  сформированности  гражданской  активности 
школьников-подростков (таблица 1). 
Анализ включенного в состав каждого крите-
рия показателей гражданской активности школьни-
ков привел к выделению следующих его уровней: 
низкого, среднего и высокого. В основе указанной 
градации – определенное количество показателей 
гражданской  активности:  чем  меньше  признаков 
обнаруживается, тем ниже уровень выраженности 
гражданской активности школьника. (Для высоко-
го уровня характерно наличие 100% показателей). 
Качественные характеристики уровней приведены 
ниже.
Таблица 1. – Критериальный аппарат сформированности гражданской активности школьников-подростков
Критерии 
Показатели 
Уровни 
Н 
С 
В 
Наличие у подростков 
стремления к участию 
в деятельности, 
которая имеет 
общественно-
значимый результат 
1. Осознание-понимание своего гражданского 
долга. 
+ 
+ 
+ 
2. Отношение к Отчизне в целом, своей малой 
родине, правам и обязанностям гражданина РК. 
 
+ 
+ 
3. Стремление к активной деятельности на благо 
своей родины. 
 
 
+ 
Наличие знаний о 
гражданской культуре 
1. Знание о сущности  гражданственности. 
+ 
+ 
+ 
2. Знание прав и обязанностей гражданина РК. 
 
+ 
+ 
3. Знание языка, культуры, традиций, обычаев и 
других составляющих гражданственности.   
 
 
+ 
Проявление 
гражданской 
активности в 
деятельности и 
поведении подростков 
1. Умение применять полученные знания на 
практике. 
+ 
+ 
+ 
2. Умение контролировать себя, свое поведение. 
+ 
+ 
+ 
3. Понимание своих конституционных 
обязанностей. 
 
+ 
+ 
4. Осознание своего “Я” и умения его выражать в 
общественно полезной деятельности. 
 
+ 
+ 
5. Умение и навыки планирования и 
корректирования повседневной 
жизнедеятельности, с учетом всех компонентов 
гражданской активности.  
 
 
+ 
6. Умение замечать отрицательные факты в 
окружающей действительности и противостоять 
любым нарушениям норм морали и права. 
 
 
+ 
 
Высокий уровень выраженности гражданской 
активности  у  школьников-подростков  (идеальная 
модель  поведения,  приближенная  к  норме),  ха-
рактеризуется  тем,  что  у  школьников-подростков 
сформированы  ценностные  ориентации  (семья, 
родина, общество, мировой социум), они проявля-
ют  интерес  к  деятельности,  которая  имеет  обще-
ственно-значимый результат, четко осознают свой 
гражданский долг, потребность к личному участию 
и  стремление  к  активной  деятельности  на  благо 
своей родины. 
Имеют знания об основах гражданственности, 
правах  и  обязанностях  гражданина  РК,  культуре 
межнационального общения; умеют применять по-
лученные знания на практике, по своей инициативе 
ответственно относятся к природе и ее ресурсам, 
организуют  коллективные  общественно-полезные 
дела,  которые  имеют  общественно-значимый  ре-
зультат. Такие школьники обычно хорошо учатся, 
активно участвуют в общественной жизни класса, 
школы, что в итоге, способствует высокому уров-
ню проявления всех компонентов гражданской ак-
тивности в деятельности и поведении школьников 
и активной включенностью в общественно-полез-
ную деятельность на благо своей родины. 
Средний уровень выраженности гражданской 
активности  у  школьников-подростков  характери-
зуется сформированностью основных ценностных 

98
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
ориентаций:  семья,  родина,  общество,  мировой 
социум,  они  проявляют  интерес  к  деятельности, 
которая  имеет  общественно-значимый  результат, 
однако у них нет четкого осознания своего граж-
данского долга, потребности к личному участию и 
стремления к активной деятельности на благо сво-
ей родины. 
Вместе  с  тем,  хотя  имеют  представления  о 
сущности  гражданственности,  правах  и  обязан-
ностях  гражданина  РК,  культуре  межнациональ-
ного общения; у них недостаточный уровень уме-
ний  и  навыков  применять  полученные  знания  на 
практике,  ответственно  относиться  к  природе  и 
ее  ресурсам,  организовывать  коллективные  об-
щественно-полезные  дела,  которые  имеют  обще-
ственно-значимый результат. 
Такие  школьники  обычно  неплохо  учатся, 
работоспособны,  хорошо  выполняют  обществен-
ные поручения в классе, школе, что в итоге, спо-
собствует достаточному уровню проявления всех 
компонентов  гражданской  активности  в  деятель-
ности и поведении школьников и  включенностью 
в  общественно-полезную  деятельность  на  благо 
своей родины.
Низкий уровень проявления гражданской ак-
тивности  у  подростков  можно  охарактеризовать 
следующим образом: школьник в целом осознает 
фрагментарно основные ценности: семья, родина, 
общество,  мировой  социум,  слабо  проявляет  ин-
терес  к  деятельности,  которая  имеет  обществен-
но-значимый  результат,    нет  личной  значимости 
гражданского  долга,  стремления  к  активной  дея-
тельности на благо своей родины. Последнее объ-
ясняется низким уровнем знаний сущности граж-
данственности, правах и обязанностях гражданина 
РК,  культуре  межнационального  общения;  у  них 
низкий уровень умений и навыков применять по-
лученные знания на практике, ответственно отно-
ситься к природе и ее ресурсам, основные умения 
и  навыки  организации  умений  организовывать 
коллективные  общественно-полезные  дела,  ко-
торые  имеют  общественно-значимый  результат, 
практически отсутствуют. 
Школьник  обычно  имеет  удовлетворитель-
ную успеваемость или не успевает по отдельным 
предметам, может выполнить разовые поручения в 
классе, что в итоге, способствует низкому уровню 
проявления гражданской активности в деятельно-
сти и поведении школьников. Семья такого школь-
ника зачастую неблагополучна.
Сформированность у школьников-подростков 
гражданской  активности  характеризуют  сочета-
ние критериев и показателей, отражающих коли-
чественную  и  качественную  стороны  изучаемого 
качества. 
Итак,  в  контексте  нашего  исследования,  под 
формированием  гражданской  активности  школь-
ников-подростков  мы  понимаем  целенаправлен-
ный процесс организации учебных и внеучебных 
форм жизнедеятельности учеников, направленный 
на становление и развитие у подростков целостно-
го и осознанного представления о сущности граж-
данственности, позитивной мотивации и ценност-
ных установок соблюдению прав и обязанностей 
граждан,  развитию  активной  гражданской  пози-
ции, умений и навыков ее выражения в поведении 
и деятельности учащихся. 
Литература:
1.Сазонов В. Организация воспитательной работы в классев. – М.: Педагогический поиск, 2000. – 160 с.
2.Алмонд Г. Гражданская культура и стабильность демократии  // Полис. – 1992. – №4. – С. 23-26.

99
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Кенджаева Балнур Балабековна 
п.ғ.к., доц.м.а., moon2030@mail.ru, 87013282205
Киздарбекова Мөлдір Әбілханқызы 
магистр-оқытушы, moldir_daiana_82@mail.ru, 87026292582
Киздарбекова Ұлбосын Әбілханқызы
магистр-оқытушы, uposik@mail.ru, 87077617189
Омаров Бахытжан Султанович
 магистр-оқытушы, bahitzhan01@mail.ru, 87018353410 
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
КӘСІБИ ДАЯРЛАУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ 
ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Түйін. Бола
шақ мұғалімдердің заманауи білім беру технологиялары негізінде коммуникативтік құзырет-
тілігінің қалыптасуын “ақпараттық-телеқатынастық технологиялар бойынша дайындық” деп түсінеміз. 
Резюме: В статье поднимаются вопросы формирования компетентности будущих педагогов. Вместе с этим 
рассматриваются обязанности педагогического общества, в которые входит воспитание всесторонне развитого, 
открытого для всего нового, креативного молодого поколения.
Resume: This article deals with the problems of formation of future teachers’ competence. At the same time, it is considered 
responsibilities of pedagogical society; one of them is upbringing of creative generation nowadays.
Бүгінгі  күнгі  білім  ордалары  –  жоғары  оқу 
орындарының  басты  міндеті  мен  мақсаты  жақсы 
адам  –  білікті  мамандарды  даярлау  екендігі  да-
усыз.  Заман  талабы  өзгерген  сайын  жоғары  оқу 
орындарына қоғам тарапынан қойылатын талап та 
өзгереді.  Қазақстан  Респуликасының  Президенті 
Н.Назарбаевтың  мемлекеттің  болашақ  дамуына 
арналған  «Қазақстан  –  2030»  бағдарламасын-
да  жоғары  білімнің  сапалылығы,  адамсүйгіштігі 
және жаһандануы арқылы мәдениет жасаушылық, 
интеграциялық  рөліне  ерекше  мән  берген  бола-
тын.  Осыған  байланысты  елімізде  жоғары  білім 
беру саласы соңғы жылдары өзгерістерге ұшырап, 
жаңа бағыт іздеу жолында [1]. 
Осы орайда, болашақ мұғалімдердің замана-
уи  білім  беру  технологиялары  негізінде  комму-
никативтік  құзыреттілігінің  қалыптасуын  “ақпа-
раттық-телеқатынастық  технологиялар  бойынша 
дайындық” деп түсінеміз. Қалыптасқан педагоги-
калық  заңдылықтар  бойынша  болашақ  мұғалім-
дердің  ақпараттық-коммуникативтік  технологи-
ялар  негізінде  коммуникативтік  құзыреттілігін 
қалыптастыру  барысындағы  жұмыстар  нәтижесі 
бірыңғай  дидактикалық  талаптарға  сәйкес  жүр-
гізіледі.  Олар:  сабақ  үстінде  тиімді  эмоциональ-
ды  жағдай  жасау;  студенттердің  экономикалық 
мәселелерді  шешуде  шығармашылық  қабілетін 
дамыту; барлық оқыту жұмысы түрлерінде мақсат 
қоюды ерекшелей білу; атап айтсақ, дәріс, зертха-
налық жұмыстар, практикалық және семинарлық 
сабақтар,  оқу  және  өндірістік  практикалар  және 
т.б. 
Оқу орнын бітіруші жас түлек еліміздің білім 
саясатындағы  өзгерістер  мен  жаңалықтардан  то-
лық  хабардар  бола  отырып,  өмірдің  кез-келген 
жағдаяттарынан  шыға  білетін  алғыр  да,  білімді 
жас болып тәрбиеленуі тиіс. Сондықтанда, кәсіби 
орта  білімді  мұғалімдерді  даярлайтын  ұжымдар-
дың  дәріс  беруші  оқытушылары  да  педагогтар 
қауымына  ұсынылып  отырған  заман  талабын 
бұлжытпай атқаруы міндетті деп санаймын. 
Бүгінгі  оқу  орнын  бітіргелі  отырған  жас 
маман  мемлекетіміздің  кадр  саясатындағы  мақ-
саттарына  сайма-сай  болып  шығуы  қажет,  яғни 
олар еліміздің әлеуметтік экономикалық жоғарғы 
қарқынмен  дамуын  қамтамасыз  етуге  қабілетті, 
интеллектуалдық ойлау белсенділігі жоғары тұлға 
тәрбиелейтіндей  кадр  болып  шығуы  бүгінгі  күн-
нің өзекті мәселелерінің бірі.
Дәстүрлі білім беру жүйесінде мамандықтар 
даярлаушы кәсіби білім беретін оқу орындарының 
басты мақсаты  - мамандықты игерту ғана болған 
болса, ал қазір әлемдік білім кеңістігіне ене оты-
рып,  бәсекеге  қабілетті  тұлға  дайындау  үшін 
адамның  құзыреттілік  қабілетіне  сүйену  арқылы 
нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну 
негізгі мақсат болып отырғаны баршамызға аян. 
“Құзыр”, “құзырет” және “құзырлы” түсінік-
тері  бұрынырақта  тұрмыста,  әдебиеттерде  кеңі-
нен  пайдаланылды,  сөздіктерде  түсіндірмелері 
берілді.  Мысалы,  әдебиеттерде    “құзырлы  (лат. 
competens,  competentis  қабілетті)  –  анықталған 
аймақта жетекші, білуші; өз білімі деңгейінде бір 
нәрсені шешу немесе талқылау статусы бар” деп 
анықтама  берілген  [2].  Қазіргі  кезде  құзырлар/
құзыреттер негізінде жоғары білім берудің мемле-
кеттік стандарттары мен оқытушыларды аттеста-
циялау процедураларының мазмұнын өзгерту бой-

100
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
ынша жұмыстар кең тұрғыда жалғастырылуда [3].   
Білім  беру  құзырлары  -  бұл  болашақ  мұғалімнің 
мағыналық  бағдарлары,  білімдері,  біліктіліктері 
мен тұлғалық және әлеуметтік іс-әрекетін жүзеге 
асыруына  қажетті  нақты  анықталған  объектілер 
шеңберіне  қатысты  тәжірибелерінің  жиынтығы. 
Білім беру құзырлары түсінігін анықтап, оның ие-
рархиясын  айқындайық.  Білім  беру  мазмұнының 
жалпы метапәндік (барлық пәндер үшін), пәнара-
лық  (пәндер  немесе  білім  беру  аймақтары  циклі 
үшін)  және  пәндік  (әрбір  оқу  пәні  үшін)  болып 
бөлінуіне сәйкес үш деңгейлік иерархиясы белгілі 
[4]:
1)  кілттік  құзырлар  –  білім  берудің  жалпы 
(метапәндік) мазмұнына қатысты;
2) жалпы пәндік құзырлар – оқу пәндері мен 
білім  беру  аймақтарының  анықталған  шеңберіне 
қатысты;
3)  пәндік  құзырлар  –  алдыңғы  екі  деңгейге 
қарағанда дербес, нақты сипаты мен оқу пәндері 
шеңберінде қалыптасу мүмкіндігі бар. 
Осылайша,  білім  берудің  кілттік  құзырлары 
білім  беру  аймақтары  мен  оқытудың  әрбір  саты-
сындағы оқу пәндерінің деңгейінде нақтыланады.
  «Құзырлылық»  ұғымы  жайлы  авторлар  бы-
лай  дейді:  «Құзырлылық  ұғымы  соңғы  жылда-
ры  педагогика  саласында  тұлғаның  субьектілік 
тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ен-
діріліп отырған ұғым.  Құзырлылықтың латын тілі-
нен аудармасы «competens» белгілі сала бойынша 
жан-жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти 
отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде бедел-
ді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді» 
десе  [5],  бұл  жайлы  Б.А.Тұрғынбаева  «Мұғалім-
дердің  шығармашылық  әлеуетін  біліктілікті  арт-
тыру  жағдайында  дамыту»  еңбегінде  «...өзінің 
практикалық  әрекет  арқылы  алған  білімдерін  өз 
өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын – құ-
зырлылықтар  деп  атаймыз»  деп  анықтаса,  ресей 
ғалымы  Н.В.  Кузминаның  көзқарасы  бойынша 
«Құзырлылық  дегеніміз  –  педагогтың  басқа  бір 
адамның  дамуына  негіз  бола  алатын  білімділігі 
мен абыройлылығы деді» [6, 7].
Педагог  іс-әрекеті  білім  саласында  кәсіби 
міндеттерді  шешуге  бағдарланады.  Шешім  мақ-
сатты  айқындаудан,  іс-әрекет  мотивіне  түрткі 
болудан  басталады.  Мақсаттылық  –  іс-әрекеттің 
алғашқы  кезеңі,  екінші  кезең  іс-әрекет  бағдарла-
масын  жоспарлау,  жобалау.  Іс-әрекет  бағдарла-
масын  құру  үшін,  қандай  әрекеттер  және  қандай 
оқыту  процесінің  афференттік  синтезінен  өткізу 
қажет.  Нәтижесінде  әрекет  бағдарламасы  –  педа-
гог іс-әрекетінің моделі пайда болады. Іс-әрекетін 
бағдарлау  педагогтың  интеллектуалдық  қабілеті-
не  байланысты,  қандай  білім  мен  іскерліктерді 
игерген,  педагогтың  кәсіби  міндеттерін  эвристи-
калық  жолмен  шеше  алуы,  оқыту  технологияла-
рын  қаншалықты  меңгергендігіне  байланысты 
айқындалады.  Іс-әрекеттің  бұл  кезеңі  педагог 
құзыреттілігімен    шешіледі.  Мұғалім  құзырлығы 
жоғары, әлеуметтік тұрғыдан жетілген, әдіс-тәсіл-
дерді  меңгерген,  шығармашылықпен  жұмыс 
істейтін,  өзін-өзі  кәсіби  жетілдіруге  ұмтылған 
маман.  Мұғалім  мамандығы,  зиялылар  ішіндегі 
көп топтасқан мамандықтардың ірі тобына жата-
ды.  Білім  беру  жүйесінде  педагогтар  мемлекет-
тік  қызметкерлер  болып  табылады.  Педагог  өз 
мамандығының  сапасын,  біліктілігін  арттыруды 
психологиялық  тұрғыдан  қамтамасыз  етуі  үлкен 
рөл атқарады. Педагогтың іс-әрекеті көбінде оның 
кәсіби шеберлігінің кеңістігіне қатысты, педагоги-
калық  қарым-қатынас  механизмдеріне,  білімгер-
лердің    психологиялық  ерекшеліктерінің  табиға-
тына да байланысты. Педагогикалық іс-әрекеттің 
дамуының жоғары деңгейі мынада – педагог өзін-
өзі дамыту механизмдерін қалыптастыруға мақсат 
қояды және білімгерлерге (болашақ мұғалімдерге) 
өз  қабілет-қарымы  бойынша  даму  бағыттарын 
ұштайды.
Болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  дайындығы-
ның  мақсаты  -  ғылыми-педагогикалық  тапсыр-
маларды  орындауға  және  кәсіби  оқыту  педагогы 
мен  еңбек  технологиялары  мұғалімінің  кәсіптік 
қызметінің  қажетті  функциялары  мен  түрлерін 
орындауға  бейім  маманды  қалыптастыру  болып 
табылады.  Маман  оқыту  үдерісінің  білім  беру 
саласы,  мәні,  мағынасы  және  құрылымы  туралы 
білім жүйесін білуі керек, сондықтан осы бағытта 
педагогтың субъективтілік  қасиеттерін құрылым-
дық көрсетілуімен тұлғалық сапалары қарастыры-
лады.  Болашақ  мұғалімдердің  шығармашылықты 
тапсырмаларды  орындау  барысында  ақпараттық 
көздерінен алынған мәліметтерді пайдалана оты-
рып  өмірден  көрген  практикасымен  байланы-
стыру арқылы  сұрақтардың шешімін табуға жол 
ашады.  Болашақ  мұғалімдердің  осындай  жолмен 
орындаған  тапсырмалар  жүйесінің  өзі  шығар-
машылық  ұғымымен  сәйкес.  Ендеше  кеше  ғана 
студент жаппай білім алу барысында кейбіреулері 
өз мүмкіндіктерін өзі ашқан болса, кейбірі  «жа-
булы қазан жабулы күйінде»  өмір ағымымен кете 
барды.  Кешегі  біздің  білім  алған  мұғалімдеріміз 
білім беруші ақпарат көзі ғана болды. Мәселенің 
дұрыс-  бұрыстығын  саралаушы  да  тек  қана  сол 
мұғалім еді.
Ал  қазіргі  мұғалім,  болашақ  мұғалімдерді 
дұрыс  ұйымдастыра  отырып,  бағыт  бағдар  беру 
арқылы өздігінен жұмыс жасауға үйрету нәтиже-
сінде, жаңа идеялар мен жаңалықтар, болжамдар 
мен нәтижелер әкелетіндей тұлға даярлап шығуды 
көздеуде.  Оқытушы  қауымнан  болашақ  мұғалім-
дер тек білімге ғана емес, өмірге де үйрететін қа-
білеттілікті қажет етіп отыр.
Қазір біз жақсы нәтижелерге жету үшін жаңа 
технологияларды  зерттеу  және  оны  практикада 
жүзеге асыру қажет. Оқыту мен жетілдірудің жаңа 

101
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
технологиясын  белсенді  енгізуге  қолдау  көрсету 
міндет.  Олардың  ішінде  проблемалық  оқыту,  ин-
терактивтік оқыту, модульдік оқыту, ойындық тех-
нологиялық  оқыту,  коммуникативтік  оқыту  тағы 
басқа  технологиялар  студенттердің  белсенділі-
гін  арттыруда  қолайлы  болып  табылады.  Оқыту 
технологиясы  деп  педагогика  ғылымында  «педа-
гогикалық  үрдістің  жүзеге  асу  жолы»  (В.Юдин, 
В.П.Бесполько) деп танылады [8, 9]. «Педагогика-
лық  технология-оқушы  мен  оқытушыға  қолайлы 
жағдайда  оқу  үрдісін  жоспарлау,  ұйымдастыру, 
өткізудің және оқушымен оқытушының бірлескен 
педагогикалық  әрекетінің  әрбір  жеке  бөлшегіне 
дейін ойластырылған моделі» (В.М.Монахов) [10].  
Осы  тұрғыдан  келгенде,  коммуникативтік  техно-
логия деп оқуға қатысушылардың барлығын және 
мүмкін  болған  құрал-жабдықтар  мен  ақпарат-
тардың барлығын қатыстыра отырып оқу үрдісін 
құруды  айтады.  Қолданылатын  жұмыс  түрлері: 
ынтымақтастықта оқу (оқытушы мен оқушылар), 
жұптық  оқыту  (оқушылардың  екеуара  бірін-бірі 
оқытуы), топтық құрамда жұмыс істеу (топтардың 
құрамы өзгеріп отыруы шарт), диалог (өзара пікір 
алысу).  Коммуникативтік  технологияда    тілдік 
қарым-қатынас  алдыңғы  орынға  шығарылады  да 
басқа жұмыстар осы бағдарға бағытталады. 
Кесте 1. Н.В. Кузмина белгілеуі бойынша мұғалім құзыреттілігі
Жоғары  мектептің  басты  міндеті  тек  нақты 
білімді ғана емес, сонымен бірге оған өз бетінше 
жету және жаңа ақпаратты игеру қабілеттерін мең-
герген жоғары білікті мамандар даярлау болып та-
былады. Бұл міндеттер мен мәселелерді өз бетінше 
қоя  білу,  қабылданған  шешімдерді  талдау  жаңа-
лығын алу, қорытынды жасау, біліктілігін дамыту 
үшін ақпарат іздеу, талдау, бағалау, сақтау әдістерін 
қолдануға білімгерлерді оқытудың арнайы жүйесін 
жасауға  алғышарт  болады.  Қазіргі  кезде  жоғары 
білім  беру  жүйесінде  көптеген  өзгерістер  болып 
жатыр. Жоғары мектепте болып жатқан үдерістер 
ғылыми қоғамда, экономикада, саясатта, танымда 
болып жатқан өзгерістерді бейнелейді. 
Әрбір  елдің  білім  беруі,  сол  елдің  даму  са-
тысын сипаттайтын нақты-тарихи шарттарға бай-
ланысты  болып  табылады  деп  болжалады.  Егер 
қоғамда  әлеуметтік-экономикалық  және  саяси 
өзгерістер  болып  жатса,  соның  салдарынан  білім 
беру жүйесі де өзгереді. Біздің елімізде ұзақ уақыт-
тар бойына дәстүрлі деп саналатын білім түрі қа-
лыптасты.  Қазіргі  уақытта  білім  беру  жүйесінде 
дәстүрлі білім беруден тұлғалық-бағытталған білім 
беру  түріне  өту  байқалып  жатыр.  Дәстүрлі  білім 
Дифференциалды 
Коммуникативтік    
Арнайы   
Әдістемелік 
     Аутопсихологиялық 
   психологиялық   
(әлеуметтік-  
 
және кәсіптік 
 
 
        
 
 
 
психологиялық)   
 
 
Білімгердің жеке,  
Мұғалімнің ата-ана,  
Пәнін   
Әдіс-тәсілдер 
     Жетістіктері мен
жас, психологиялық  
әріптестері, оқушылармен   терең    
мен технологиялар      олқылықтарын
ерекшеліктері 
 
қарым-қатынасы   
меңгеруі   
-ды қолдануы 
     білуі, жою үшін 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
     жұмыс істеуі
беру арқылы тек білім бағыты көзге түседі [11].
Тұлғалық-бағытталған  білім  беру  дәстүрлі 
білім  беруді  жоққа  шығармайды,  сонымен  бірге 
бірқатар келесі артықшылықтарға ие: ғылымның, 
техника мен өндірістің кең спектріне бағытталған 
кадрлар  даярлау;  түрлі  мамандар  дайындаудың 
жан-жақты  сипаты;  іргелі  дайындықтың  жоғары 
деңгейі; кәсіби іс-әрекетке бағыты және тәжірибе-
мен тығыз байланыстылығы. 
Отандық  білім  жүйесі  үшін  «құзыреттілік» 
термині  жаңа  болып  табылады.  Шетелдік  педа-
гогикада,  ол  білім  беруді  индивидуализациялау 
қажеттілігімен  байланысты  туды.  «М.В.Рыжаков, 
құзырлылықты  дамытудың  басты  идеясы,  фор-
мальды оқу жүйесінде алған машықтар мен білім-
мен шектеліп қалуға болмайтындығынан тұрады... 
Нағыз  тиімділікке  жету  үшін,  бұл  білім  адамның 
формальды  білім  жүйесінен  тыс  алған  білімімен 
байлануы  тиіс»  [79].  Құзыреттілік  басқа  қызмет-
тердің  бәрінде  қалыптасады.  Құзыреттілікті  қа-
лыптастырудың жолдары білім, кәсіби дайындық, 
жанұя тәрбиесі, үздіксіз білімнің мазмұнын құрай-
тын  әлеуметтік-мәдени  іскерлік.  Яғни,  құзырет  – 
шешім қабылдау үшін қажетті білім мен қабілет.

102
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Әдебиеттер
1  Закон Республики Казахстан об образовании. - Астана, 7 июня 1999 г., № 389-1. Сборник законадательных 
актов Республики Казахстан по вопросам образования. - Алматы, 2003. – С.3-33. 
2  Чужакин А.П. Мир перевода-7. Общая теория перевода и переводческой скорописи. – М.: Р. Валент, 2002. – 160 с.
3  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру  стандарты.  050120-  Кәсіптік 
білім. – Астана, 2004. - 56 б.
4  Кенджаева Б.Б. Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзырлылығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері /
Кенджаева Б, Беркімбаев К. // ХҚТУ. Хабаршы. №1. 2009. Түркістан. Б 131-135.
5  Кенджаева Б.Б. Құзырлылық қазіргі білім беру жүйесіндегі негізгі парадигма. / Беркімбаев К.М. Кенджаева 
Б.Б. // Жас Ғалым-2009 атты ІІІ Халықаралық конференция еңбектері. Тараз. 2009. – Б. 166-168.
6  Тұрғынбаева  Б.А.  Мұғалімдердің  шығармашылық  әлеуетін  біліктілікті  арттыру  жағдайында  дамыту.  – 
Алматы: 2005. 208 бет.
7  Юдин В. Системный подход и принцип деятельности, М., 1978, -391с.
8  Бесполько В. П. Основы теории педагогических систем. - Воронеж, 1977.
9  Монахов В.М. Психолого-педагогические проблемы обеспечения компьютерной грамотности учащихся  / В. 
М. Монахов // Вопр. психол.  – 1986. – Т. 80, №3. – С. 3-8.
10  Кенджаева Б.Б. / Шет тілін оқыту арқылы коммуникативтік құзырлылығын қалыптастыру. // Кенджаева 
Б. Саталханова Г. Халықаралық ғылыми журнал. Қазақстанның ғылыми әлемі. № 3. (25) 2009. Алматы. Б.100-107. 
11  Рыжаков  М.В.  Государственный  образовательный  стандарт  основного  общего  образования  //  Теория  и 
практика. – М.: Пед. общество России, 1999. – 544 с.

103
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016

жүктеу/скачать 5,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: