ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
масын әдеби дамудың дәстүрлі жо-
лына сай зерттеуді қолға алуының
орнына, «ұлтшылдық-байшылдық»
және пролетариат әдебиетінің бас-
ты ерекшеліктерін анықтаумен ай-
налысуына мәжбүр етті, ақын-жа-
зушылардың творчестволық бағы тын
тек серуді басты нысанаға алып ке-
туіне ықпал жасады. Н. Төреқұловтың
«Темір қазықта» жарияланған «Асау
тұлпар» (1923, №1) атты сынына бай-
ланысты айтыста С. Сейфуллинді
жақтаушылардың өз мақалаларында
пролетариат ақыны екенін дәлелдеу-
ге көп күш жұмсаулары да сол се-
бептен еді. «Сәкеннің сырын» ашқан
Ғ. Жәнібекұлының мақаласы («Еңбек-
ші қазақ», 1929, 21 тамыз) секілді
бірнеше әшкерелегіш дүниелер, төң-
керісшілдер Ж. Орманбайұлы бас-
таған бірнеше адамның «Сәкеннің
сыры олай емес, былай» («Еңбекші
қазақ», 1929, 16 қыркүйек) деп ара-
ша түскеніне қарамастан револю-
ция жыршысы деп жүрген Сәкенге
«Менің қаталарым туралы» («Еңбек-
ші қазақ», 1929, 2 қыркүйек) деген
мойындау мақаласын жаздыртып
тын ды. Ал Сәкеннің бұл мойындауы
дегеніміз – төңкерісті теңдік деп ұғып
қуана жырлаған әдебиеттің бірте-
бірте таптық, партиялық қағиданың
қамытын киіп жасқаншақ тартып,
саясатқа ашықтан ашық бас шұлғуға
көшкен бүкіл әдебиеттің мойындауы.
Бұл Мағжан поэзиясы төңірегін-
де болған айтыста да анық байқалды.
«Тұрпайы социологизмге» қарсы
ұлт тық әдеби-теориялық ой-пікір
екіге жарылды. Төңкерісшілдер Сә-
кен ді пролетариат ақыны екенін дә-
лелдеп жатса, «ұлтшыл» атанған-
дар Мағжанның «ұлтшыл-байшыл»
емес екенін көрсету үшін ара түсіп,
«Мағжанның ақындығы» се кілді
ғылыми мәні терең мақала да жаз-
ды. Бірақ, Ғ. Тоғжанұлының «Мағ-
жанның ақындығы, Жүсіпбектің
сыны», «Көркем әдебиет туралы
марксшілдер не дейді, Жүсіпбек
не дейді» секілді дүниелері жазы-
лып, ақыры Мағжан өз кредосы-
нан бас тартып, «Тоқсанның тобы»
атты өлеңін жазуға мәжбүр болды.
Біле білсек, бұл да ұлт әдебиетінің
ғасырлар бойы келе жатқан дәстүрлі
жолынан жаңылып, жаңа заман
идеологиясының қол шоқпары бо-
луға айналған жеңілісі. «Тұрпайы
социологизмді»
жақтаушыларды
ай тақтап қойып, соның негізінде
өз үстемдігін құруға жанталасқан
маркс тік-лениндік
идеологияның
жеңі сі. Әдебиетті өз идеология-
сын жырлатуды, ғылымда өз әдіс-
на масын қолдануды толық та-
лап еткен партиялық саясаттың
1925 жылғы «Партияның көркем
әдебиет саласындағы саясаты» де-
ген қау лысынан кейін бар билікті
өз қолына алуы еді. Кейінде «түрі
ұлттық, мазмұны социалистік» деп
келгенімізбен екеуі космополит-
тік, социалистік болған әдебиетті
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У