ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
бойы жасалып, адамзат қоғамына
ру хани азық ретінде қызмет етіп ке-
ле жатқан фольклорлық және клас -
сикалық мұраның тарих қоқы сы-
на лақтырылуын сын мен әде биет-
танудың алғашқы кезде түсінбей
қалуы тарихи шындық еді. Маркстік-
лениндік методологияның әдебиетті
таптық тұрғыдан түсіну принципін
қинала қабылдауы да сондықтан бол-
ды.
Аласапыран өзгерістер мен оқи-
ғаларға толы болған Қазан төңке-
рісінің алғашқы жылдарында жа ңа
дәуір әдебиеттану ғылымына маркс -
тік-лениндік ілімге сүйенген тың
теориялық негіздер әкелді. Өнер-
дің эстетикалық-танымдық рөлі,
ле ниндік бейнелеу теориясы, әде-
биет тің партиялығы, әдеби мұ ра-
ның таптығы мен халықтығы се-
кілді маркстік-лениндік теорияның
идея лары әдебиет туралы ғылымның
негізіне айналуға тиісті болды. Олар-
ды меңгеруге белгілі бір уақыт қа-
жет болғанымен, науқаншылдықпен
жүргізілді. Әсіресе, әдебиеттану ғы-
лымы әлі туып үлгермеген біз секіл-
ді ұлттық республикаларда бұл өте
қиындықпен жүзеге асты да, көпте-
ген бұрмалаушылықтар мен идео-
логия саласында айтыс-тартыстың
белең алуына, жаңа методологияның
қи сын сыз принциптеріне мойынсұн-
ба ған әдебиетші-ғалымдардың құр-
бан болуына дейін апарды. Орыс
әдебиеттану ғылымында 1920 жыл -
дарда әдеби мұраны игеру жұ мыс-
тарында маркстік-лениндік мето-
дологияны қабылдай қоймаған әде-
биетші-ғалымдар тарапынан «фор-
мальдық әдіс», «бірыңғай ағым
тео риясы» секілді теориялар мен
«Леф», «Кузница», «ОПОЯЗ», «Пере-
вал», «Серапионовы братья» тәрізді
топтар мен ұйымдарды туғызды.
Бұларға қарсы марксизм-ленинизм
ілімінің негіздеріне сүйенеміз де-
генімен, бұрмалаушылығы мен со-
лақайшылдығы көп болған «про-
леткультшылдық» пен «тұрпайы со -
циологизм» теориясы ғылыми-зерт-
теу ісіне белсене араласты және
көп жағдайда қолдау тауып отыр-
ды. Бұлардың барлығы да жа ңа
қоғамда туып, әдебиет пен ғы лым-
да үстемдік жасауға ұмтыл ған әр
түр лі көзқарастардың топтас қан
түр де танылғын көрінісі еді. Ғы-
лыми-зерттеу ісіне байланысты осы
теориялардың барлығы да 1920 жыл-
дардағы қазақ әдебиеттану ғы-
лымында көрініс тапты және ескі
мен жаңаның ғана тартысы емес,
ұлтшылдық пен төңкерісшілдіктің,
тап тартысының күресі ретінде сая-
си мәнге ие болып, идеология май-
данында аса бір қиындықпен және
қаталдықпен жүрді. «Тек қана про-
летариат әдебиетін жасаймыз» деп
әдеби мұрадан бас тартқан про-
леткультшылдардың қате бағыты
В. И. Ленин еңбектері мен партияның
көркем әдебиет туралы саясатында
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У