Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж
жүктеу/скачать 3,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Okulik XX kazak adebiet
| ІІ БӨЛІМ.
Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) зет-журналдар халық ауыз әдебиеті мен қазақ әдебиетінің көрнекті өкіл- дерінің шығармаларын жинап-жа- риялауда белсенділік танытты. Осы жылдары қазақ фольклорын жина- уда көп еңбек сіңірген Ә. Диваев «Қобыланды батыр», «Шора батыр», «Қамбар батыр», «Алпамыс батыр», «Бекет батыр» сияқты батырлық эпостарды жарыққа шы ғарады. А. В. Затаевич жинап бас тырған «Қазақтың 1000 әні» атты еңбектің шығуы қазақ халқының му зыка- лық-этнографиялық мұрасын туыс - тас халықтарға таныстырып қана қойған жоқ, Еуропа елдерінде де жоғары бағаланды. Халықтың ру- хани байлығының өте мол үлгі ле рін жинап-жариялауда А. Бай тұр сынов, Х. Досмұхамедов, С. Сей фуллин, М. Әуезов, І. Жансү гіров, Н. Тө- ре құлов сынды жазушы-әдебиет- шілер, оқу-ағарту саласының, бас- пасөз орындарының қызметкер лері қызу араласты. Қазақ интел ли ген- циясының әдеби мұраны жинау, жариялау саласындағы игі талпы- ныстарын жергілікті үкімет орында- ры мен мекемелер қолдап отырды. Мерзімді баспасөз бетінде бұл игі іске халық арасындағы көзі ашық сауатты адамдарды көмектесуге шақырды. Қазақстан және Түркістан республикаларының оқу-ағарту, мә- дени мекемелері 1920 жылдан бас- тап арнайы қаржы бөліп, ел ара- сына ғылыми фольклорлық-этно- графиялық экспедициялар шы ға руды ұйымдастырды. Қазақстан өл келік партия ұйымының І және ІІ кон фе- ренцияларының күн тәртібінде ха- лық ауыз әдебиетінің және өткен дәуір әдебиетінің өкілдерінің шы- ғар маларын жинау, жеке жинақтар шығару, елімізде іске асып жатқан басқа да саяси, экономикалық мәсе- лелермен қатар қойылып, арнаулы қаулы алынды. Міне, осының нә- тижесінде 20-жылдардың бас кезін- де ауыз әдебиетінен батырлар жыры мен лиро-эпостық жырлар, ерте гі- лер, айтыстар және Абай, Ы. Шөрек- ұлы, Сұлтанмахмұт, М. Өтемісұлы, Бұқар, Мұрат, Шернияз, т.б. ақын- дардың шығармалары жеке кітап болып шықты. Бірақ, бұл жұмыс- тардың барлығы бірдей оңайлық- пен жүзеге аса қойған жоқ. Про- леткультшылдықтың әсерінен, әдеби мұраны зерттеу саласында әдеби- теориялық білімнің болмауынан, «ұлтшыл-алашордашылар» аталған қа зақ зиялыларына қарсы күрестің сал қынынан біршама қателіктерге жол берілді. Жаңа туып келе жатқан қазақ әдебиеттану ғылымы мен жанрлық қалыптасу процесіне бет бұрған әдебиет сыны әдеби мұраны игеру барысында екі түрлі бағытқа қарсы күресті. Оның біріншісі – әдеби мұраны, әсіресе, фольклорлық мұ- раны игеру мен зерттеуде қатты үс- темдік алып «Бүкіл ел ауыз әдебиеті – Ре по зи то ри й Ка рГ У |