ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
мен шығармаларын қазақ зерттеу-
шілерінің қалай танып-білгендігін,
шы ғармаларын талдағанын көрсету
үшін емес, орыс әдебиеттану ғылы-
мының сол кездегі бағытын таныту
үшін кейбір тұжырымдарын кел-
тіре кеткен орынды. Өйткені, қазақ
әдебиетінің тарихын, әрбір ақын-жа-
зушының дүниетанымы мен шы ғар-
машылығын баға лау ға тә жіри бесі
мол орыс әдебиет тануының қан дай
ықпал жасағанын байқар едік.
«Алты жүз жылдан бері үзілмей
келе жатқан ақсүйек тұқымнан шық-
қан Пушкиннің либерализмі өзі-
нің шаруашылығын капиталистік
үлгімен қайта құруға ұмтылған ор-
таша ақсүйектің салт-санасын көр-
сететін либерализм» болса, «Лер-
монтов алдыңғы қатарлы ақсүйек-
тердің көзқарасын, күй шабытта-
рын көрсетуші болып қала береді».
Толстой «төрешіл чиновник, капи-
тализмді өлтіре сынады, сүйте оты-
рып қарсыласпа деп, диуаналық
уағыз таратты», Чехов «өзінің жап-
жақ сы шығармаларын торығу, түңілу
қасіреттер бұдан 100-200 жылдан
кейінгі адамдар жақсы бола ма деген
үмітсіз қиялмен жырлады» [52, 37].
Осы сипаттағы тұжырымды пікірлер
қазақ әдебиеттану ғылымында ұлт
ақын-жазушыларының шығарма
шы-
лығын бағалауға әсер етпей қалған
жоқ емес.
Қазақ әдебиеті оқулығына орыс
дарындарын кіргізудегі осы автор-
лар салған бастама 30-жылдардағы
барлық оқу құралдары мен хрес-
томатияларда орын алды. Бұл қазақ
әдебиетінің ғылыми тарихын жазу
мен дәуірге бөлуде басты мән ат-
қар мағанымен, кейінірек ұлттық ғы-
лыми-зерттеушілік ой-пікірді орыс
әдебиеттану ғылымындағы маркстік-
лениндік әдіснаманың бағыт-бағ-
дарын ұстануға және оқулықтар мен
хрестоматиялардың ғылыми-пе до-
гогикалық, оқу-әдістемелік дәре-
жесін арттыруға әсерін тигізді.
Қорыта айтқанда, «ХІХ ғасыр мен
ХХ ғасырдың басындағы қазақ әде-
биетінің оқу құралындағы» әдебиет
тарихын дәуірге бөліп тексерудегі
жаңа жүйе, соны топшылаулар мен
тұжырымдар зерттеушілік ой-пікір-
дің тың бір қадам жасағанын бай-
қатады. Оқу құралында көптеген
эстетикалық-социологиялық мәселе -
лердің беті ашылып, қазақ әде бие-
тінің тарихын ғылыми арнамен
жазу қажеттігін танытқан сәтті ізде-
ністердің бірі болды. Қазақ әде-
биеттану ғылымының туып, қалып-
тасу процесіне осындай мәнді педо-
гогикалық еңбектердің септігі тиген-
дігін айқындала түсті.
1930 жылдардың бас кезінде
жарық көрген оқу құралдары мен
оқулық-хрестоматиялар тек әдебиет
тарихын зерттеу мен дәуірге бөлуде
ғана емес, жалпы әдеби-теория лық,
әдеби -тарихи,
ғылыми-зерттеуші-
лік ой-пікірдің өсу, кемелдену, дәуір
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У