1.3.Суицидтік мінез-құлықтың себептері және оған әсер етуші
факторлар А.Е. Личко жасөспірімдер арасында суицидтердің ең жиі кездесетін себептері
•сүйікті адамын жоғалту;
• шектен тыс қалжырау жағдайы;
• өзіндік-қадір қасиетін осал сезіну;
• алкогольді, психотропты дәрілерді және есірткіні пайдалану нәтижесінде пайда болатын жеке бастың қорғаныш тетігінің бұзылуы;
• өзін-өзі өлтірген адаммен өзін теңестіру;
• әртүрлі сылтаулар бойынша туатын қорқыныш, ызалану мен жабырқаудың әр алуан формалары.
Суицидалдық әрекетке әсер етуші факторлар:
І. Жанұядағы конфликт: • туыстарының және қоршаған адамдардың әділетсіз болуы;
• басқамен көңілдес болу, қызғану, айырылсу;
• “сүйікті” адамынан айырылу;
• жоспарының орындалуына кедергі жасау;
• сүйікті адамывның мінез-құлқын, қасиетін ұнатпау;
• жалғыз қалу,
• сәтсіз махаббат;
• басқалардың оған жеткілікті көңіл бөлмеуі,
• жыныстық һәлдің төмендеуі.
ІІ. Психикалық күй: • дені сау адамның реалды конфликтіге ұшырауы;
• паталогиялық себептер (психиканың бұзылуы)
ІІІ. Физикалық күй: • соматикалық аурулар, физикалық азап көру;
• ажарсыз кемтар болу.
ІV. Қоғамға қарсы конфликттің туындауы: • қылмыстық жауапкершіліктен қорқу;
• ұяттан, жазадан қорқу;
• өзін-өзі кінәлау.
V. Кәсіптік және білім саласындағы конфликтінің туындауы: • жұмыстағы, оқудағы сәтсіздік;
• жұмыстағы немесе оқудағы әділетсіздіктің болуы.
VІ. Материалды-тұрмыстық қиыншылықтар. VІІ. Басқа да себептер. 1. Денсаулығының нашарлығынан – 1,2 %
2. Қаражат қиындығынан - 3%
3. Өмір сүрудің ауырлығынан – 4,4%
4. Құмарлықтан - 6%
5. Отбасы келіспеушілігінен - 18%
6. Рухани дерттен - 18%
7. Жазасын өтеуден жалтарудан - 19%
8. Белгісіз күйі - 41%
Сөзді белгілер
- Өзіне-өзі қол жұмсауға дайындалған адамдар, әдетте, өзінің жанының
психикалық күйін айтады;
- Өлім туралы айтуы мүмкін:”Мен әрі қарай өмір сүргім келмейді”, “Мен өзіме қол жұмсағым келеді”;
- “Мен ешкімге проблема болмаймын”;
- Өзіне қол жұмсау тақырыбында көп әңгіме айтуы;
- Өлім сұрақтарына аса қызығушылық білдіру.
Мінез-қылықты белгілер
- Өзіне ыстық жеке заттарын тарату;
- Өзі араздасып жүрген адамдармен ымыраға келу;
- Тамаққа тәбетінің шамадан тыс артуы немесе күрт төмендеуі;
- Ұйқы уақытының өзгеруі;
- Киім киісіне мән бермеуі;
- Сабаққа себепсіз қатыспау;
- Әлсіздіктің, үмітсіздіктің, өмірден түңілудің белгілерін таныту;
- Сенімсіз, үрейлі белгілерді көрсету.
Жағдайлы белгілер
- Әлеуметтік оқшауланған болса;
- Тұрақсыз ортада тұруы, түсініксіз жағдайлар, ішімдік ішетін адамның
болуы, үнемі ұрыс-керіс, жанұядағы тұрақсыздық;
- Зорлық зомбылықтың куәсі болу, өзін зорлаудың құрбаныретінде
сезіну;
- Ауыр жағдайды бастан кешірген болса.
ІІ.Суицидалды мінез-құлықты алдын алуда жүргізілетін психологиялық жұмыстар Бұндай кезде психолог мамандар не істеу керек? Біріншіден: - әлеуми психологиялық процестерді (суицидтік мінез-құлықтың басымдылығын) психологиялық тәсілдер арқылы зерттеу (тест, сауалнама т.б.).
-суицидтік мінез-құлықтың пайда болу себебін анықтау және осы проблемаға қатысты арнайы кештер ұйымдастыру;
-қолайлы ұжымдық атмосфераны орнату;
-психологиялық анализ жасау, суицидтік мінез-құлықты зерттеу;
-реабилитациялық жұмыстар жүргізу (өз-өздеріне қол жұмсауға талпынған адамдар үшін);
-профилактикалық жұмыстар жүргізу, суицидтік әрекетті алдын-алу.