2.2. Зерттеу мәселесі, объектісі және пәні Мәселенің болуы (мәселелелік жағдайдың) кез келген ғылыми зерттеудің бастапқы сәті болып табылады. Білімнің, фактілердің жеткіліксіздігі ғылыми көріністердің қарама-қайшылығы ғылыми зерттеуді жүргізуге негіз болып табылады. Ғылыми мәселенің қойылуы келесілерді болжайды:
- осындай тапшылықтың болуын табу;
- тапшылықты жоб қажеттілігін сезіну;
- табиғи тілде мәселелік жағдайды сипаттау;
- ғылыми терминдерде мәселені қалыптастыру.
Мәселенің бар екендігіне ізденішінің көзін жеткізу үшін жүргізілген әдеби
шолуға сүйенуге болады. Онда сізді қызықтыратын мәселенің зерттелу
дәрежесінің сипатын беру керек. Ол толығымен қаншалықты оқылғанын, сонымен
қатар оның жеке жақтары мен аспектілерін атап өту керек. Зерттелмеген және
аз зерттелген сұрақтарды, құбылысты түсінудегі қарама-қарсылықтарды
тұтасымен немесе екелеген тараптарды, эмпирикалық мәліметтердегі
қарсылықтарды ерекше тапа көрсету керек.
Зерттеу объектісі. Объект – бұл таным процессінің бағыты. Бұл өздігінен
әлемнің фрагменті болып табылатын біртұтас дүние. Мәтінде объектінің барлық
мәнді сипаты көрсетілуі тиіс.
Зерттеу нысаны. Таным нысаны – белгілі тарихи жағдайларда
арастырылатын шынайы объектілердің қасиеттері, жақтары, қатынасы. Таным
нысаны қандай да бір ғылым немесе ғылым кешенінің шеңберінен тыс бөлуге
немесе сипаттауға болады. Таным нысаны жалпы ғылыми болуы мүмкін. Ол
пәнаралық болуы да мүмкін.
Кез келген ғылыми әдіс осылайша оның шарты ретінде әрекет белгілі бір теория
негізінде әзірленді. «Кеңейту жүйесі» өз кезегінде, әдіс, яғни одан әрі ғылымды
дамытуға, тереңдету және жүйе ретінде теориялық білім орналастыру, оның
материалдандыруға, тәжірибеде обьективтілігі үшін пайдаланылады.Теория мен
әдістің негізгі айырмашылықтары төмендегідей:
- теория - алдыңғы қызметтің нәтижесі, әдісі – бастапқы және кейінгі орналастыру
нүктесі;
- теорияның негізгі функциялары - түсіндіру және болжау (шындықты, заңын,
себебін, және т.б. табу үшін), әдіс - реттеу және бағдар қызметі;
- теориясы - сипатын көрсететін тамаша образдар жүйесі, нысанның заңдары, әдіс
одан әрі оқу және өзгерту құралы ретінде әрекет нормалары мен ережелердің
жүйесі;
- теория мәселені шешуге бағытталған - оның ғылыми-зерттеу және айырбастау
жолдары мен тетіктерін анықтау үшін осы объект, әдіс болып табылады.
Сондықтан, теориялар, заңдар, және абстракцияның басқа санаттағы әдісі әлі жоқ.
Әдістемелік функциясын орындау үшін олар дұрыс айналуы тиіс, әдіс
принциптерін (талаптар, нұсқаулықтар, параметрлер) реттейтін, түсіндірме
теориясы бағыттық қызметі ережелерінің түрлендірілуінен туындлайды.
Әдіс кез келген зерттеу алдында толық түрде берілуі мүмкін емес, бірақ үлкен
дәрежеде, ол нақты нысанасына сәйкес қайтадан құрылуы тиіс.
Қазіргі заманғы ғылым,« білім объектісі» ұғымы екі негізгі мағынада
пайдаланылады.