Педагогикалық қиындықтардың педагогқа әсері

Қарым-қатынасқа түскендердің біреуінің қиындықтары тек осы процестің өзіне, осы қиындықтарды бастан кешіріп отырғанның іс-әрекетіне, жағдайға ғана емес, сондай-ақ қарым-қатынастың басқа да мүшелеріне, атап айтқанда, кері байланыс арнасы арқылы және де осы жағдайда болып тұрған педагогқа да әсер етеді. Педагог не қиындықтарды жеңіп, қарым-қатынас пен іс-әрекетті жалғастырады, не жайсыздық сезімін сезіне отырып, коммуникативтік жағдайдың ерекшеліктерін есепке алмау, дайындықтың, ұйымдастырудың жеткіліксіздігі үшін ыңғайсыздана отырып, жаңа коммуникативтік жағдайларды және іс-әрекеттің жаңа формаларын жасайды, не бірқатар жағдайларда қоршаған шындықты бағалаудың сәйкестілігін өзгерте отырып сыртқы кінәлаушы позицияны ұстанады. Педагогтың қиналу кездерінің саны және оның «неғұрлым көп болса – соғұрлым жақсы» (жауапкершілік пен қызығушылық азырақ) қатынасы бойынша оқушылардың жауапкершілігі мен қызығушылығын бағалауы арасында жағымды мәнді байланыс бар екені көрсетілді (А.А. Реан). А.А. Реан бұл фактіні психологиялық қорғаныс ретінде қарастырады, ол «өзіндік педагогикалық іс-әрекеттегі субъективтік қиындықтардың молшылы-ғы оқушы тұлғасындағы түрлі объективті жағымсыздықтармен түсіндірілуінен («қиын контингент», «жауапсыз тұлғалар», «кәсіп үшін кездейсоқ адамдар» және т.б.)» көрінеді [188, 75б.]. Әрине, үйренушілерді бағалаудың осындай сәйкессіздігі, өз кезегінде, оларда қарым-қатынас жасау, педагогпен контакт орнатуда қиындықтар тудырады.

ТЕСТ (СҰРАҚТАМА)

1. 
   Сіздің алдыңызда ерекше немесе іскери кездесу тұр. Ол кездесуді күту сізді күнделікті өмір ағымынан тыс қалдыра ма?
   
2. 
   Сіз дәрігерге баруды ақырғы кезге дейін созбайсыз ба?
   
3. 
   Қандай да бір кеңесте, жиналыста немесе тағы сондай шараларда баяндамамен, хабарламамен, ақпаратпен шығып сөйлеу тапсырмасы сізде күйзеліс және риза болмау сезімін тудырмай ма?
   
4. 
   Сізге бұрын бармаған қалаға іс-сапарға баруды ұсынады. Сіз осы іс-сапардан құтылу үшін барынша күш жұмсайсыз ба?
   
5. 
   Сіз өз уайымдарыңызбен кіммен болса да бөлісуді ұнатасыз ба?
   
6. 
   Егер көшеде сізге танымайтын адам өтініш айтса (жолды көрсету, уақытты айту, қандай да бір сұраққа жауап беру) сіз ашуланасыз ба?
   
7. 
   Сіз «әкелер мен балалар» проблемасы бар дегенге және әрбір ұрпақ өкілдерінің бір-бірін түсіну қиын дегенге сенесіз бе?
   
8. 
   Сіз танысыңызға осыдан бірнеше ай бұрын сізден алып, қайтаруды ұмытып кеткен 10 тенге туралы есіне салуға ұяласыз ба?
   
9. 
   Мейрамханада немесе асханада сізге сапасы анықсыз тамақ әкелді. Сіз үндемей, тек ренішпен тарелкені сиыра саласыз ба?
   
10. 
    Танымайтын адаммен бетпе - бет қалған кезде, сіз онымен әңгімелеспейсіз және егер ол бірінші болып сөйлесе қынжыласыз. Солай ма?
    
11. 
    Қай жерде болмасын ұзын кезек сізді шошытады (дүкенде, кітапханада, кинотеатр кассасында). Сіз өз ниетіңізден бас тартуды қалайсыз ба?
    
12. 
    Сіз қақтығыстық ситуацияны қарастыру бойынша қандай-да бір комиссияға қатысудан қорқасыз ба?
    
13. 
    Сізде әдебиет, өнер, мәдениет туындыларын бағалаудың жеке өзіңізге тән өлшемдері бар және осыған қатысты ешкімнің де пікірін жаратпайсыз. Солай ма?
    
14. 
    Бір жерлерде, кулуарларда сізге жақсы таныс сұрақ бойынша жаңсақ көзқарасты естіген кезде, сіз дауласпай, үндемей қалғанды қалайсыз ба?
    
15. 
    Кімнің болмасын қайсыбір қызметтік сұрақтар немесе оқу тақырыбы бойынша көмек сұрауы сізде реніш тудыра ма?
    
16. 
    Сіз өз көзқарасыңызды (пікіріңізді, бағалауыңызды) ауызшаға қарағанда, жазбаша түрде мазмұндауды ұнатасыз ба?
    

Енді өзіңізге өз жауабыңызды бағалауды ұсынамыз: әр «иә» жауабы үшін – 2 ұпай, «кейде» – 1 ұпай, «жоқ» – 0. Содан кейін ұпайлардың жалпы саны қосылады және жіктегіш бойынша сіз адамдардың қандай категориясына жататыныңыз анықталады.

Педагогикалық қарым-қатынас, оқу-педагогикалық іс-әрекет, көптеген сыртқы және ішкі факторлардың әсер ету объекті бола отырып, өзіне психологиялық кедергілер ретінде болатын күрделі қарама-қайшы сәттердің, қиындықтардың үлкен санын қамтиды. Осы қиындықтарды жеңу өзара әрекеттесуге қатысушылардан оларды туғызған себептерді өз бетінше жұмыс процесінде немесе арнайы тренингтерде саналы түсіну және коррекцияны талап етеді.

1. 
   Құбылыс күрделілігі (процесс) және оларды жеңу ауырлығы түсініктерінің арасындағы айырмашылық қандай?
   
2. 
   Қарым-қатынас қиындықтарының қарастырылған аймақтарының қайсысы тікелей сырттық, ал қайсысы ішкі факторларға жатады?
   
3. 
   Қарым-қатынастың үш жақтарының қайсысы – ақпараттық, перцептивтік, интерактивтік – педагогикалық өзара әрекеттесуде неғұрлым көп қиындықтарды тудырады.