И. А. Зимняя педагогикалық психология
§ 3. Студент оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
И.А. Зимняя Педагогикалық психология (2) 3
| § 3. Студент оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде
Студенттік жас (18-25 жас) адам ӛміріндегі ерекше кезең болып табылады, себебі «жалпы мәні бойынша және негізгі заңдылықтары бойынша 1-ден 25-ке дейінгі жас, балалық даму кезеңдері қатарындағы ақырғыдан гӛрі, кемелді жас кезеңдерінің қатарында бастапқы буын болып табылады [49, 255 б.]. Студенттік проблемасын ерекше әлеуметтік-психологиялық және жас ерекшелік категориялар ретінде қою еңбегі Б.Г. Ананьевтің психологиялық метебінікі. Б.Г. Ананьевтің ӛзінің, Н.В. Кузьминаның, Ю.Н. Кулюткинның, А.А. Реанның, Е.И. Степанованың зерттеулерінде, сондай-ақ П.А. Просецкий, Е.М. Никиреев, В.А. Сластенин, В.А. Якунин және т.б. еңбектерінде осы проблема бойынша бақылаулардың 174 ҥлкен эмпирикалық материалдары жинақталған, эксперименттер мен теоретикалық жалпылаудың нәтижелері келтіріледі. Осы кӛптеген зерттеулердің мәліметтері студентті әлеуметтік-психологиялық және психологиялық-педагогикалық позициялы оқу іс-әрекетінің ерекше субъекті ретінде сипаттауға мҥмкіндік береді. Студенттік кез – бҧл ерекше әлеуметтік категория, жоғарғы білім беру институтымен ҧйымдастырыла біріктірілген адамдардың ерекше қауымдастығы. Бҧл әлеуметтік-кәсіби категория ХІ–ХІІ ғғ. алғашқы университеттер пайда болғаннан бері тарихи қҧрылған. Студенттік шақ білімдер мен кәсіби іскерліктерді мақсатты, жҥйелі игеруші, ҧйғарылғандай, табанды оқу еңбегімен айналысатын адамдарды қамтиды. Әлеуметтік топ ретінде кәсіби бағыттылығымен, болашақ мамандыққа тҧрақты қатынастың қалыптасқандығымен сипатталады, бҧның ӛзі кәсіби таңдаудың дҧрыстығының, студенттің таңдап алған мамандық жайлы ойының барабарлығы мен толықтығының мәні болып табылады. Соңғысы мамандық қоятын талаптар мен кәсіби іс- әрекеттерін білуді қамтиды. Зерттеулер нәтижелерінің кӛрсетуінше, студенттердің мамандық жайлы елестетулері деңгейі (біркелкі және біркелкі емес) оның оқуға деген қатынасының деңгейімен теңестіріледі: студент мамандық жайлы неғҧрлым аз білсе, соғҧрлым оның оқуға деген қатынасы жағымсыз болады. Сонымен бірге студенттердің кӛпшілігі оқуға жағымды қатынаста екені кӛрсетілген. Әлеуметтік – психологиялық аспектіде студенттік кезең басқа топтармен салыстырғанда, білімділіктің неғҧрлым жоғары деңгейімен және танымдық мотивацияның жоғары деңгейімен ерекшеленеді. Сонымен бірге студенттік шақ – әлеуметтік қауым, яғни ол аса жоғары әлеуметтік белсенділік пен интеллектуалдық және әлеуметтік кемелділіктің жеткілікті ҥйлесімді арақатынасымен сипатталады. Студенттік кездің осы ерекшелігін есепке алу оқытушының әр студентке педагогикалық қарым-қатынас партнері ретінде, оқытушы ҥшін қызықты тҧлға ретіндегі қатынастарының негізінде жатыр. Тҧлғалық-іс-әрекеттік тҧрғыдан студент белсенді, ӛз іс-әрекетін ӛз бетінше ҧйымдастыратын педагогикалық ӛзара әрекеттесу субъектісі ретінде қарастырылады. Оған танымдық және коммуникативтік белсенділіктің нақты кәсіби-бағдарланған міндеттерді орындауға деген ерекше бағыттылық тән. Студенттік кез ҥшін оқытудың негізгі формасы таңбалық-контекстік болып табылады (А.А. Вербицкий). Студенттік кезді әлеуметтік-психологиялық сипаттау ҥшін маңыздысы адам дамуының осы кезеңінің қалыпты экономикалық тҧрақтылықтың қалыптасуымен, ата-аналық ҥйден кетіп, ӛзінің отбасын 175 қҧрумен байланысты болуы. Студенттік кез – адамның, жалпы тҧлғаның қалыптасуының, сан алуан қызығушылықтардың кӛрінулерінің орталық кезеңі. Бҧл спорт рекордтарын орнату, кӛркемӛнер, техникалық және ғылыми жетістіктерге жету, адамның болашақ «қайраткер», кәсіпқор ретінде қарқынды және белсенді әлеуметтену уақыты. Осыны оқытушы оқу іс-әрекеті мен жоғары оқу орнындағы педагогикалық қарым- қатынасты ҧйымдастыру мазмҧнынында, проблематикасында және тәсілдерінде есепке алады. Б.Г. Ананьев мектебінің зерттеушілері алған мәліметтердің кӛрсетуінше, студенттік жас – бҧл интеллектуалдық қҧрылымданудың кҥрделі шағы, ол ӛте даралық және әртҥрлі. Осы жастағы адам интеллектісінің мнемологиялық «ҧйытқысы» бір жағынан, ҥнемі «шыңдардың» немесе «оптимумдардың» кезектесуімен сипатталса [8, 346 б.], келесі жағынан осы ҧйытқыға кіретін функциялармен сипатталады. Бҧл дегеніміз, оқу тапсырмалары ҥнемі бір мезгілде меңгеріліп отырған материалдың тҥсінілуіне, ҧғынылуна және студенттің есінде қалуы мен қҧрылымдануына да, оның сақталуы мен мақсатты ӛзектілігіне бағытталған. Мәселені осылайша қою бірқатар оқу-әдістемелік зерттемелерде бейнелеуін тапты, мҧнда проблемалық міндеттерді орындауда оқу ақпаратының студент жадында қалуының, тҥсінілуінің және бекіп қалуының ажырамастығы кӛрстіледі. Студенттердің танымдық іс-әрекетін белсендендіру ҥнемі оқу ақпараттарының есте сақталуы және қайта жаңғыртылуымен қатар жҥреді. Студенттік шақтың кӛрнекілігі бола отырып, студент ең алдымен оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде болады, оның ӛзі, бҧрын кӛрстелігендей, ең алдымен тҥрткілермен анықталады. Тҥрткілердің екі типі кӛбінесе оқу іс-әрекетін сипаттайды – жетістік тҥрткісі және танымдық тҥрткісі. Соңғысы ӛз тарапынан адамның ой іс-әрекетінің табиғатына сәйкестене отырып, оның оқу-танымдық іс-әрекетінің негізі болып келеді. Бҧл іс-әрекет проблемалық ситуацияда пайда болады және студенттер мен оқытушылардың қатынастары мен ӛзара әрекеттесулері дҧрыс болғанда дамиды. Оқытуда жетістік мотивациясы танымдық және кәсіби мотивацияға бағынады. Жоғары оқу орнында оқыту барысында еңбек, кәсіби іс-әрекеттің негізі қалыптасады. «Оқытуда білімдерді, ептіліктерді, дағдыларды меңгеру енді оқу іс-әрекетінің жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|