И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
И.А. Зимняя Педагогикалық психология (2) 3
| «Қарым-қатынас стилінен а) мұғалімнің коммуникатив-
тік іскерліктерінің ерекшеліктері, б) педагог пен тәрбиеленушілердің қалыптасқан ӛзара қатынас сипаты, педагогтың шығармашылық даралығы, г) оқушылар ұжымының ерекшелігі ӛз кӛрінісін табады» [82, 97 б.]. Қарым–қатынас стилі адамдардың бір-бірімен ӛзара әрекеттесу тәсілдері мен қҧралдарының тҧрақты формасы, берілген жағдайда ол педагогикалық ӛзара әрекеттесу. Оқытушының (мҧғалімнің) ӛзінің қарым-қатынас стилін «1) оқушының (оқушылардың) ойлау процесіне аса зейін аудару, ойдың қалт еткен қозғалысы дереу қолдауды талап етеді, тіпті кейде ойды байқадым деген белгі де жеткілікті; 2) эмпатияның болуы – ӛзін оқушының орнына қоя білу ептілігі, оның іс- әрекетінің мақсаттарын, түрткілерін және оның ӛзін түсіну, бұл белгілі бір дәрежеде оқушы іс-әрекетін болжауға және оны «post factum» емес, алдын ала басқаруға мүмкіндік береді;3) ақкӛңілділік, үлкен әріптестің (достың) оқушы табысына деген қызығушылық позициясы; 4) рефлексия – оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаратын педагог ретінде ӛз іс-әрекетін қатаң түрде үздіксіз талдау және оқу процесіне неғұрлым мол, жылдам түзетулер енгізу» [186, 61б.]. Қарым-қатынас стилінің оқытудың прогрессивті беталыстарына сәйкес келетін осы кӛрсеткіштерімен танысу, олардың бҧрын кӛрсеткендей, іс-әрекеттік келіс негізінде оқытуды ҧйымдастырушы мҧғалімде болуы керек сапалармен ҧқсастығын кӛруге мҥмкіндік береді. Бҧл жерде Л.В. Путляеваның зерттеулерінде оқушылардың мҧғалімнің жоғарыда қарастырылған қарым-қатынас стилінен туған мінез-қҧлығының жауап реакциялары ең алғаш рет ашылып кӛрсетілгені маңызды. Сенім, бостандық, еркіндік, қорқыныштың болмауы, мҧғалімге, оқуға деген қуанышты қатынас, топтағы ақжарқын ӛзара тҥсіністікке ҧмтылу – мҧғалімнің қарым-қатынас стилін дҧрыс таңдауының нәтижесі. Мҧндай стильдің болмауы, айқайлау, кекету, мҧғалімның мінез-қҧлығы мен оның қарым-қатынас стилінде орын алатын оқушыны сыйламау бҥкіл оқыту жҥйесі қаншалықты мазмҧнды және әдістемелік дҧрыс ҧйымдастырылса да, оны жоққа шығарады. Қарым-қатынасқа жҥргізілген талдау келесі жағдайлар туралы айтуға мҥмкіндік береді: 328 - педагогикалық қарым-қатынас жайлы оқудағы ӛзара әрекеттесу, педагог (оқытушының) пен оқушылардың (студенттердің) еңбектестігінің формасы ретінде; - педагогикалық қарым-қатынаста бір мезгілде оның ҥш жағының - комуникативтік, интерактивтік және перцептивтік жақтарының болуы; - педагогикалық қарым-қатынаста вербалдымен қатар басқа да тәсілдердің, яғни кӛркемдік, кинетикалық, символикалық тәсілдердің кең кӛрінуі жайлы. Тағы атап ӛтейік, оқудағы еңбектестік пен қарым-қатынас оқытушы мен студенттің (студенттер тобының) кӛп деңгейлі ӛзара әрекеттесуі ретіндегі психологиялық талдауы осы жақтардың әрқайсысын оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде және екеуін де сипаттаушыны қарастыруды қамтиды. Оларды сипаттаушының бірі – бҧл іс-әрекеттің мақсаттылығы, белсенділігі және тҥрткілігі, алайда олардың әрқайсысының іс-әрекет мақсаты мен тҥрткісі әртҥрлі. Екінші сипаттама еңбектестік пен қарым-қатынас субъекттерінің екеуінің де рӛлдік позицияларымен теңестіріледі: бірінші позиция мҧғалімнің, оқытушының тәрбиешінің рӛлін айқындайды; екіншісі – оқушының студенттің рӛлін айқындайды. Осы рӛлдердің комплетарлығын (ӛзара толықтыруларын), олардың ӛзара шартталуын атап ӛту маңызды. Субъекттердің екеуін де анықтайтын ҥшіншісипаттама – оқу және педагогикалық іс-әрекеттің бір жағынан, олардың даралық- психологиялық ерекшеліктерімен шартталуы, екінші жағынан, олардың әрқайсысы оқытушылар немесе студенттер ҧжымында қатысатын қатынастармен шартталуы. *** Қарым-қатынас кӛпжақты және кӛпфункционалды қҧбылыс, оның сипаты ӛзара әрекеттесудің ӛзін анықтайды. Қарым-қатынасты қарастырудағы тҥрлі келістерді талдау негізінде қарым-қатынастың неғҧрлым сәйкес стилі іс-әрекетшіл, демократиялық, достық стилі болып табылды. Ӛ з і н - ӛ з і т е к с е р у г е а р н а л ғ а н с ҧ р а қ т а р 1. Қарым-қатынастың ақпараттық моделі мен оқытудың субъект- объекттік схемасы қалай байланысқан? 329 2. Мҧғалім ҥшін қарым-қатынастың репрезентативтік функциясы дегеніміз не? 3. Педагогикалық қарым-қатынастың жалпы сипаттамасы мен ӛзгешелігі қандай? 4. Қарым-қатынастың демократиялық стилі ҥнемі педагогикалық ӛзара әрекеттесуде жағымды әсерге ие бола ма? Ә д е б и е т жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|